Στην πρόσφατη παρέμβαση του ο Πρωθυπουργός Κυριάκος Μητσοτάκης στο πλαίσιο της διαδυκτιακής Διάσκεψης για τη Δημοκρατία που οργάνωσε ο Αμερικανός Πρόεδρος Τζο Μπάιντεν, αναφέρθηκε στο «πολιτικό κέντρο» και στον ακραίο λαϊκισμό της Αριστεράς και της Δεξιάς. Αυτή η αναφορά αποτέλεσε το εκλυτικό αίτιο να αναζητήσω το βιβλίο του Άρθουρ Μ. Σλέσινγκερ Τζούνιορ το «Ζωτικό Κέντρο» (έκδοση 1949), το οποίο ουσιαστικά αποτελεί το «Μανιφέστο» της κεντρώας ιδεολογίας.
του Χάρη Παυλίδη
Είναι προφανές ότι το πολιτικό φάσμα προϋποθέτει την ύπαρξη δύο θεμελιωδών κοσμοθεωριών, της Αριστεράς και της Δεξιάς, όπου ανάμεσα σ’ αυτές συναντώνται η μετριοπάθεια, η διαλεκτική της σύνθεσης και ο ορθολογισμός. Κατά μια έννοια ο κεντρώος χώρος λειτουργεί ως βαλβίδα αποσυμπίεσης των πολιτικών και κοινωνικών εντάσεων. Το τι γίνεται στην περίπτωση συρρίκνωσης ή ακόμα και απουσίας του Κέντρου είναι γνωστό. Τα άκρα αποκτούν δύναμη, η οξύτητα οδηγεί σε πόλωση και ο λαϊκισμός καθίσταται κυρίαρχο εργαλείο σκέψης.
Παρ’ όλα αυτά οι κοινωνίες έλκονται από τις ακραίες ιδεολογίες μια και η σύνεση και η μετριοπάθεια που διακρίνει το Κέντρο και το καθιστά ελκυστικό, ταυτόχρονα είναι και οι μεγάλες αδυναμίες του. Μάλιστα, σε μια εποχή αλληλοσυγκρουόμενων συμφερόντων το Κέντρο εξαρτάται σε μεγάλο βαθμό από τις εξελίξεις στα δύο άκρα του πολιτικού φάσματος. Γι αυτό και οι πολιτικές του συνήθως μετατοπίζονται προς τη μια ή στην άλλη κατεύθυνση. Ο Σλέσινγκερ ανησυχούσε ότι οι κοινωνίες δεν είχαν πάρει ένα ουσιαστικό μάθημα από τον Β’ Παγκόσμιο Πόλεμο. Πίστευε ότι δημοκρατία έπρεπε να υπερασπιστεί τον ολοκληρωτισμό με σθένος και αποφασιστικότητα.
Σ’ αυτό το σπουδαίο βιβλίο ο Σλέσινγκερ γράφει ότι οι Αμερικανοί πρέπει να συσπειρωθούν με τις βασικές δημοκρατικές αξίες του «της συναίνεσης στην πολιτική» και να απορρίψουν τους «πειρασμούς» της Αριστεράς και της Δεξιάς, όπου ο κομμουνισμός και ο φασισμός ήταν σε αναμονή. Ωστόσο παραδέχεται ότι ο πλουραλισμός και η ανεκτικότητα του Κέντρου, ο «ρεαλιστικός προοδευτικός» και φιλελεύθερος εν γένει χαρακτήρας του, δεν έχει το «πάθος» και την ένταση που διαθέτουν τα δύο άκρα του πολιτικού φάσματος. Ο Σλέσινγκερ βλέπει το Κέντρο στο βιβλίο του ως την κινητήρια δύναμη μιας ανανεωμένης μορφής φιλελευθερισμού New Deal.
Η δεκαετία που ακολούθησε δικαίωσε τον Σλέσινγκερ αφού χαρακτηρίστηκε ως μια εποχή «φιλελεύθερης συναίνεσης», στην οποία οι Αμερικανοί από όλα τα κοινωνικά στρώματα είχαν κοινές βασικές αξίες. Σε μεγάλο βαθμό κάτι παρόμοιο συνέβη και στην Ευρώπη, οπότε σταδιακά το πολιτικό κλίμα άρχισε να αλλάζει από τις αρχές της δεκαετίας του 1960. Οι ακραίοι επέστρεψαν και οι κεντρώοι άρχισαν να υποχωρούν. Σήμερα ο χώρος του Κέντρου ανακάμπτει, αλλά παραμένει με τις αντιφάσεις που τον άφησε στο βιβλίο του ο Αμερικανός φιλελεύθερος διανοητής και ιστορικός. Οι σημερινοί κεντρώοι αντιπαραθέτουν ως απάντηση στον λαϊκισμό των άκρων τον φιλελεύθερο πραγματισμό, αλλά η ρευστότητα που γωνιδιακά διακρίνει το χώρο του πολιτικού Κέντρου το αναγκάζει να κινείται με βάση τις εξελίξεις στα άκρα.
Παρά ταύτα το Κέντρο αποτελεί παρά τις αντιφάσεις και τις αδυναμίες του μια δύναμη προοπτικής και ελπίδας σ’ ένα παγκόσμιο περιβάλλον που ολοένα και περισσότερο παρουσιάζει συμπτώματα ανάλογα με εκείνα της περιόδου που ακολούθησε μετά τον Β’ Παγκόσμιο Πόλεμο. Ανασφάλεια και αβεβαιότητα στις οποίες «επενδύουν» τα άκρα αξιοποιώντας στο έπακρο και την πανδημική κρίση. Ας σημειωθεί περισσότερες ακτιβιστικές παραδόσεις, βασικός στόχος είναι να μετακινηθεί μια ιδέα από το περιθώριο στο κέντρο, μετατρέποντας το αδύνατο σε αναπόφευκτο, το αδιανόητο σε συμβατική σοφία.
Ο ίδιος ο Σλέσινγκερ αναγνώρισε ότι το Κέντρο δεν θα μπορούσε ποτέ να καταλάβει μια σταθερή τοποθεσία και ότι θα συνεχίσει να προσαρμόζεται στις νέες προκλήσεις. «Όλα τα σημαντικά προβλήματα είναι άλυτα», έγραψε. «Το καλό», κατέληξε, «προέρχεται από τον συνεχή αγώνα για την επίλυσή τους» και από το να έχουμε κατά νου «το πνεύμα της ανθρώπινης ευπρέπειας». Αυτές έπρεπε να είναι αξίες του Κέντρου, αλλά δεν μπορούν να φανούν τίποτα λιγότερο από ριζοσπαστικές στη σημερινή πραγματικότητα.
*Ο Άρθουρ Σλέσινγκερ Τζούνιορ, βραβευμένος δύο φορές με Πούλιντζερ, σύμβουλος του Προέδρου των ΗΠΑ Τζον Κένεντυ και του Γερουσιαστή Μπόμπ Κένεντυ, διακρίθηκε για τις φιλελεύθερες προοδευτικές απόψεις του και για τον αγώνα του κατά του «Μακαρθισμού».
