Η Μέση Ανατολή εισέρχεται σε μια νέα περίοδο έντασης καθώς η αντιπαράθεση Ισραήλ-Τουρκίας για τον έλεγχο των εμπορικών και ενεργειακών αρτηριών επαναφέρει στο προσκήνιο κλασικές γεωπολιτικές θεωρίες. Η περιοχή, που ιστορικά αποτέλεσε γέφυρα ανάμεσα σε τρεις ηπείρους, αναβαθμίζεται ξανά σε στρατηγικό επίκεντρο, ιδιαίτερα με την ανάδυση του κινεζικού Νέου Δρόμου του Μεταξιού (Belt and Road Initiative – BRI).
Η θεωρία του Χάλφορντ Μακίντερ, Βρετανού γεωγράφου και θεωρητικού της γεωπολιτικής, διατυπώθηκε στις αρχές του 20ού αιώνα και είναι γνωστή ως Θεωρία της Καρδιάς της Γης (Heartland Theory). Αν και η Μέση Ανατολή δεν ανήκει αυστηρά στον «πυρήνα» αυτής της heartland, μπορεί να εφαρμοστεί σήμερα ως στρατηγική προέκτασή της.
Πώς; Οι ενεργειακοί διάδρομοι –αγωγοί πετρελαίου και φυσικού αερίου, θαλάσσιες γραμμές ανεφοδιασμού και εμπορικοί κόμβοι– μετατρέπουν την περιοχή σε κρίσιμο rimland (περιφερειακή ζώνη), που καθορίζει ποιος θα έχει τον έλεγχο των παγκόσμιων ισορροπιών.
Αμοιβαίες επιδιώξεις
Η αντιπαράθεση ανάμεσα σε Αγκυρα και Τελ Αβίβ έχει πλέον γεωοικονομικό υπόβαθρο:
-Η Τουρκία επιδιώκει να καταστεί πύλη της Ευρασίας προς τη Μεσόγειο ελέγχοντας αγωγούς και θαλάσσιες οδούς. Το νεοοθωμανικό δόγμα Ερντογάν στοχεύει στη μετατροπή της χώρας σε ενεργειακό κόμβο και στρατηγικό κρίκο του κινεζικού Νέου Δρόμου του Μεταξιού.
-Το Ισραήλ, μέσω των συνεργασιών του με την Ελλάδα, την Κύπρο και την Αίγυπτο, αναζητά εναλλακτικές οδούς μεταφοράς ενέργειας (όπως ο EastMed) και επιδιώκει να περιορίσει την τουρκική επιρροή.
Η Ανατολική Μεσόγειος μετατρέπεται έτσι σε κομβικό πεδίο αντιπαράθεσης, όπου οι ενεργειακές και εμπορικές αρτηρίες λειτουργούν ως τα νέα κρίσιμα «διακυβεύματα» ενός αόρατου γεωπολιτικού πολέμου.
Η σύγκρουση αυτή δεν μπορεί να ιδωθεί ανεξάρτητα από τις θεωρίες αλλαγής χαρτών στη Μέση Ανατολή. Το Σχέδιο Γινόν (1982), ισραηλινής προέλευσης, περιέγραφε ένα στρατηγικό όραμα στο οποίο η διάσπαση μεγάλων αραβικών κρατών σε μικρότερες εθνοθρησκευτικές οντότητες θα ενίσχυε την ασφάλεια του Ισραήλ και θα αποδυνάμωνε τα εχθρικά καθεστώτα.
Στη συνέχεια, παρόμοιες ιδέες εμφανίστηκαν με τον χάρτη του Ραλφ Πίτερς («Blood Borders», 2006) και τη θεωρία της «New Middle East» της Κοντολίζα Ράις. Και τα δύο σενάρια συνέκλιναν στη δημιουργία περισσότερων αλλά μικρότερων και πιο εξαρτημένων κρατών, ικανών να εξυπηρετήσουν τις νέες γεωπολιτικές ισορροπίες.
Σήμερα, η αποσταθεροποίηση Συρίας, Ιράκ και Λιβάνου και οι περιφερειακοί ανταγωνισμοί Ιράν, Τουρκίας, Ισραήλ δείχνουν ότι το «παζλ» της Μέσης Ανατολής παραμένει ρευστό.
Ο συνδυασμός ενεργειακών αγωγών, θαλάσσιων εμπορικών κόμβων και επιχειρήσεων αλλαγής συνόρων οδηγεί σε μια γεωπολιτική εξίσωση που θυμίζει τη θεωρία του Μακίντερ:
-Οποιος ελέγχει τις αρτηρίες της Μέσης Ανατολής αποκτά πρόσβαση στο γεωοικονομικό κέντρο βάρους του πλανήτη.
-Η σύγκρουση Ισραήλ-Τουρκίας είναι στην ουσία μια μάχη για τον έλεγχο των περιφερειακών ζωνών (rimland) και την αποτροπή της μετατροπής της Τουρκίας σε ανεξέλεγκτη γέφυρα προς την heartland της Ρωσίας και της Κίνας.
Σταυροδρόμι θεωριών
Συμπερασματικά, η Μέση Ανατολή δεν είναι απλώς μια εστία τοπικών συγκρούσεων. Είναι ο μεγάλος γεωπολιτικός κόμβος όπου διασταυρώνονται η θεωρία Heartland του Μακίντερ, η ενεργειακή στρατηγική του Νέου Δρόμου του Μεταξιού, και τα σχέδια αναδιάταξης συνόρων (όπως το Σχέδιο Γινόν).
Στο επίκεντρο αυτού του παζλ βρίσκεται η σύγκρουση Ισραήλ-Τουρκίας, που καθορίζει ποιος θα ελέγξει τις πύλες της Ευρασίας και θα διαμορφώσει τον νέο χάρτη της περιοχής για τις επόμενες δεκαετίες.
