Το σκηνικό στην Άγκυρα έφερε στο προσκήνιο διαμεσου των χειρισμών των εκπροσώπων της μια Ευρωπαϊκή Ένωση , ασυνεπή και εύθραυστη στην εξωτερική της προβολή και εικόνα . Και αυτό διαδραματίστηκε δυστυχώς στο ιστορικά πιο δύσκολο και περίπλοκο σύνορο της : το “ανατολικό σύνορο” .
του Στράτου Γεραγώτη
Ο Μάριο Ντράγκι τρεις ημέρες μετά σχολίασε με σαφή τρόπο , την διαφορά των ευρωπαϊκών αξιών (μπροστά στον Τούρκο ηγέτη, είπε, είναι απαραίτητο να είμαστε ειλικρινείς » εκφράζοντας την ποικιλομορφία απόψεων, συμπεριφορών και οραμάτων”) που σηματοδοτούν τη διαφορά μεταξύ των χωρών με τις οποίες πρέπει κανείς να” συνδιαλέγεται “παρά να συνεργάζεται. Αυτά τα δύο γεγονότα, πέρα από τις διπλωματικές διαταραχές που έχουν δημιουργήσει (στις Βρυξέλλες , στη Ρώμη και την Άγκυρα), αναδεικνύουν ουσιαστικά ζητήματα που αντιμετωπίζει η Ευρωπαϊκή Ένωση, αλλά συνάμα υπάρχουν και λύσεις. Το ότι η Ένωση έχει «διπλό εκτελεστικό» είναι μια πραγματικότητα . Το Ευρωπαϊκό Συμβούλιο με τη Συνθήκη της Λισαβόνας όχι μόνο παρέχει κατευθυντήριες γραμμές , αλλά έχει γίνει όλο και περισσότερο το φόρουμ όπου λαμβάνονται όλες οι κύριες πολιτικές αποφάσεις της Ένωσης. Ωστόσο, η Συνθήκη της Λισαβόνας επιβεβαίωσε επίσης τον ρόλο της Επιτροπής που είναι υπεύθυνη για τη διαχείριση των παραδοσιακών πολιτικών της Ένωσης. Τώρα, ο ρόλος της Ένωσης στη διεθνή σκηνή περνά καταρχάς μέσα από την προβολή αυτών των ολοκληρωμένων πολιτικών με τις οποίες χτίστηκε η ενιαία αγορά. Πέρα από τα λάθη του πρωτοκόλλου και της δημόσιας ταπείνωσης του Προέδρου του Ευρωπαϊκού Συμβουλίου Charles Michel και της αμηχανίας του νούμερο ένα της Επιτροπής Ursula von der Leyen, η Ευρωπαϊκή Ένωση δέχτηκε, στο τουρκικό προεδρικό παλάτι, μπροστά σε έναν απρόσεκτο επισκέπτη, να κάτσει η μόνη γυναίκα παρούσα στον καναπέ, η οποία πρωτίστως και πάνω από όλα είναι η διαχειρίστρια των ζητημάτων στη σύνθετη διαπραγμάτευση με την Άγκυρα (οικονομική υποστήριξη και πολιτική θεωρήσεων). Κατά την άποψη μου , στην Άγκυρα, όπως και σε άλλες διαπραγματεύσεις, καθώς και σε πολυμερείς διασκέψεις, η Ένωση θα μπορούσε κάλλιστα να παρουσιάζεται με έναν μόνο εκπρόσωπο.
Κατά την άποψη μου , δεν υπάρχει ανάγκη αλλαγής των Συνθηκών ούτε της ισορροπίας μεταξύ του Ευρωπαϊκού Συμβουλίου και της Επιτροπής. Για παράδειγμα, ο Πρόεδρος του Ευρωπαϊκού Συμβουλίου θα μπορούσε να ερμηνεύσει καλά τον ρόλο του με διαφορετικό και ακόμη αυθεντικό τρόπο, ως αρχηγός κράτους σε ένα κοινοβουλευτικό σύστημα, χωρίς να είναι ο πρωταγωνιστής των διαπραγματεύσεων, αφήνοντας χώρο για την Επιτροπή και τον Ύπατο Εκπρόσωπο της ΕΕ για κοινή εξωτερική πολιτική και πολιτική ασφάλειας. Μια τέτοια εξέλιξη θα μπορούσε να βοηθήσει στην εμφάνιση μιας πιο αποτελεσματικής εξωτερικής προβολής της Ένωσης. Αυτό μπορεί να επιτευχτεί χωρίς την αλλαγή των Συνθηκών μέσω της χρήσης των λεγόμενων παθητικών διατάξεων , ενισχύοντας την υπέρβαση του περιορισμού της ομοφωνίας (ακόμη και αν αυτό θα απαιτούσε ομόφωνη συναίνεση των κρατών, όπου σε ορισμένα κράτη μέλη πρέπει να περάσει από μια προληπτική κοινοβουλευτική διαδικασία ). Από μια πιο φιλόδοξη προοπτική, δεν θα εμποδίζει τους αρχηγούς κρατών και κυβερνήσεων να αναθέσουν ακόμη και στον Πρόεδρο της Επιτροπής το καθήκον να προεδρεύει του Ευρωπαϊκού Συμβουλίου. Το Ευρωπαϊκό Συμβούλιο, με την επιλογή της von der Leyen στο τιμόνι της Επιτροπής, ήθελε να επισημάνει τον ηγετικό του ρόλο , εμποδίζοντας το δρόμο προς τις φιλοδοξίες του Ευρωπαϊκού Κοινοβουλίου που θα ήθελε – με τη μέθοδο του Spitzenkandidaten – να “κοινοβουλευτικοποιησει” περαιτέρω τον ρόλο της Επιτροπής.
Αντί να επιμείνουμε σε αυτήν την πρόταση, θα ήταν σοφότερο να αποδεχτούμε την ισορροπία που έχει επιτευχθεί μεταξύ του Κοινοβουλίου και του Ευρωπαϊκού Συμβουλίου στην επιλογή της ηγεσίας της Επιτροπής. Φυσικά, συμπεριλαμβάνοντας στην εξουσία την πρόταση που διατυπώνει το Ευρωπαϊκό Συμβούλιο την επιλογή να αναθέτει στον υποψήφιο για πρόεδρο της Επιτροπής και τον ρόλο του προέδρου του ίδιου Συμβουλίου. Βασικά δεν είναι τίποτα περισσότερο από ό, τι έχει ήδη συμβεί με το σχηματισμό της επιτροπής von der Leyen. Το συνολικό αποτέλεσμα θα ήταν ακόμη η ενίσχυση του θεσμικού πλαισίου της Ευρωπαϊκής Ένωσης χωρίς να αγγίξει τις Συνθήκες.
Θα μπορούσε να ξεκινήσει μια συζήτηση για αυτές τις ρεαλιστικές εξελίξεις στη Διάσκεψη για το μέλλον της Ευρώπης, η οποία θα πρέπει να ολοκληρώσει το έργο της ακριβώς στο τέλος της εντολής του σημερινού Προέδρου του Ευρωπαϊκού Συμβουλίου, συζητώντας συγκεκριμένα τον ρόλο της ΕΕ στον κόσμο , τα δικαιώματα και τις αξίες. Αξίες που συνδέονται με τον τρόπο με τον οποίο πρέπει η ΕΕ να συνεργαστεί με γείτονες που έχουν διαφορετικά οράματα της κοινωνίας. Η αναφορά σε ” ανατολικό γείτονα” του Μάριο Ντράγκι , υποδηλώνει ξεκάθαρα την ανάκληση ενός κρίσιμου θέματος: αυτό του καθορισμού των συνόρων της Ευρώπης. Τα ανατολικά σύνορα σίγουρα δεν βοηθούν στον καθορισμό. Ενώ οι Συνθήκες μιλούν για μια Ένωση ανοιχτή σε όλα τα ευρωπαϊκά κράτη που σέβονται τις αξίες και δεσμεύονται να τις προωθήσουν από κοινού.
Εάν η διεύρυνση αποτελεί ένα παράγοντα σταθερότητας και προόδου, η ασάφεια των συνόρων υπονομεύει την ικανότητα της Ένωσης να οικοδομήσει τη δική της ταυτότητα. Ίσως ήρθε η ώρα να αντιμετωπιστεί και αυτό το ζήτημα. Και η Διάσκεψη για το μέλλον της Ευρώπης θα μπορούσε να είναι η κατάλληλη ευκαιρία για τη λήψη αποφάσεων και επιλογών, σίγουρα περίπλοκων, αλλά απαραίτητων για να προσδώσει συναισθηματική αξία στην ταυτότητα της Ένωσης.
*Ο Στράτος Γεραγώτης, Διδάκτωρ Παν/μιου των Βρυξελλών, τ. Καθηγητής Ευρωπαϊκής Πολιτικής στο Παν/μιο της Pavia της Ιταλίας
