Κατά το άρθρο 11 παρ. 2 του Συντάγματος, «οι υπαίθριες συναθροίσεις μπορούν να απαγορευθούν με αιτιολογημένη απόφαση της Αστυνομικής Αρχής γενικά, εάν εξαιτίας τους επίκειται σοβαρός κίνδυνος για τη δημόσια ασφάλεια, σε ορισμένη δε περιοχή εάν απειλείται σοβαρή διατάραξη της κοινωνικοοικονομικής ζωής, όπως νόμος ορίζει».
του Ευάγγελου Βενιζέλου
Αρα μπορεί να επιβληθεί και γενική απαγόρευση. Γενική απαγόρευση σημαίνει σε όλες τις περιοχές, σε όλη την επικράτεια εάν χρειάζεται, για κάποιο εύλογο χρονικό διάστημα, για όσο χρόνο επιβάλλει η Αρχή της Αναλογικότητας, όχι περισσότερο.
Ο πρώτος «νόμος» που εξειδικεύει το άρθρο 11 παρ. 2 του Συντάγματος είναι η Ευρωπαϊκή Σύμβαση Δικαιωμάτων του Ανθρώπου, που είναι ένα κείμενο τουλάχιστον υπερνομοθετικής ισχύος. Συχνά αντιλαμβανόμαστε ότι είναι και υπερσυνταγματικής, διότι το Ευρωπαϊκό Δικαστήριο Δικαιωμάτων του Ανθρώπου ελέγχει τα κράτη – μέλη και τα εθνικά τους Συντάγματα για πιθανές παραβιάσεις της Σύμβασης. Προβλέπει, λοιπόν, το άρθρο 11 της ΕΣΔΑ ότι το δικαίωμα του συνέρχεσθαι μπορεί να περιορίζεται με βάση την Αρχή της Αναλογικότητας, δηλαδή εφόσον το προβλέπει ο νόμος και εφόσον αυτό δεν αντιβαίνει στις αρχές μιας δημοκρατικής κοινωνίας, μεταξύ άλλων και για λόγους προστασίας της δημόσιας υγείας.
Επικαλούνται κάποιοι τον πρόσφατο νόμο για τις συναθροίσεις, τον Ν. 4703/2020, ο οποίος, κατά τη γνώμη μου, δεν κατηγοριοποιεί σωστά τις συγκεντρώσεις και τις απαγορεύσεις τους, αλλά εν προκειμένω ισχύει ειδικότερος νόμος για τις συγκεντρώσεις κατά τη διάρκεια της πανδημίας. Πρόκειται για τον Ν. 4683/2020, με τον οποίο κυρώθηκε η Πράξη Νομοθετικού Περιεχομένου της 20ής Μαρτίου 2020. Αυτός ο νόμος πλέον, όχι η Πράξη Νομοθετικού Περιεχομένου, προβλέπει (άρθρο εξηκοστό όγδοο παρ. 2) ότι με εισήγηση της εθνικής επιτροπής υγείας μπορεί ο αρχηγός της Αστυνομίας να επιβάλλει και γενική απαγόρευση για λόγους προστασίας της δημόσιας υγείας, εφόσον τηρείται η Αρχή της Αναλογικότητας. Αυτό κάνει η πράξη που εξέδωσε ο αρχηγός της ΕΛ.ΑΣ. Από 15 έως 18 Νοεμβρίου απαγορεύονται οι συγκεντρώσεις σε όλη την επικράτεια, καθώς δεν πρόκειται για κίνδυνο διαταραχής της κοινωνικοοικονομικής ζωής σε μία περιοχή, αλλά για κίνδυνο της δημόσιας ασφάλειας, έννοια που περιλαμβάνει και τη δημόσια υγεία, όπως ρητά προβλέπεται στην ΕΣΔΑ.
Θα ήταν άλλωστε παράδοξο να θεωρούνται μη αντίθετες προς το Σύνταγμα και να ισχύουν απαγορεύσεις της κυκλοφορίας, της ελευθερίας της κίνησης και, ταυτόχρονα, να ασκείται χωρίς περιορισμούς ένα παρεπόμενο της ελευθερίας της κίνησης δικαίωμα, που είναι η συνάθροιση.
Προβάλλεται ο ισχυρισμός ότι η ερμηνευτική δήλωση υπό το άρθρο 5 του Συντάγματος επιτρέπει τη λήψη μόνο ατομικών διοικητικών μέτρων για λόγους δημόσιας υγείας. Τι εννοούν; Οτι μπορεί να απαγορεύονται με «ονομαστικές» ατομικές διοικητικές πράξεις οι κινήσεις των ασθενών, των συμπτωματικών και ασυμπτωματικών; Η ερμηνευτική δήλωση του άρθρου 5 είναι συνταγματικός κανόνας ισότιμος των άλλων και προβλέπει ότι «στην απαγόρευση της παραγράφου 4 (δηλαδή στην απαγόρευση των ατομικών διοικητικών μέτρων) δεν περιλαμβάνεται η απαγόρευση εξόδου με πράξη του Εισαγγελέα εξαιτίας ποινικής καταδίκης, ούτε η λήψη μέτρων που επιβάλλονται για την προστασία της δημόσιας υγείας ή της υγείας ασθενών (άλλο η δημόσια υγεία, άλλο η υγεία ασθενών), όπως νόμος ορίζει».
Αρα η ερμηνευτική δήλωση εμπεριέχει δύο κανόνες. Έναν πρώτο κανόνα ότι μπορεί να ληφθούν και ατομικά διοικητικά μέτρα για λόγους υγείας συγκεκριμένων προσώπων και έναν δεύτερο κανόνα ότι μπορούν να ληφθούν γενικά μέτρα κανονιστικού χαρακτήρα για την προστασία της δημόσιας υγείας.
Σε κάθε άλλωστε περίπτωση μπορεί να ασκηθεί το δικαίωμα δικαστικής προστασίας και να ζητηθεί η αναστολή της απόφασης του αρχηγού της ΕΛ.ΑΣ. από το Συμβούλιο της Επικράτειας, όπως προβλέπει ο νόμος και όπως ήδη έγινε. Το ΣτΕ δεν ανέστειλε την εφαρμογή της απόφασης, όπως πληροφορηθήκαμε δημοσιογραφικά.
Ο σεβασμός της Αρχής της Αναλογικότητας είναι ζήτημα πρωτίστως πραγματολογικό. Είναι δυνατόν να βλέπουμε ότι απαιτείται αυστηρό lockdown, να κινδυνεύουμε να μην μπορούμε να περιθάλψουμε τους εαυτούς μας, τους ασθενείς σε Μονάδες Εντατικής Θεραπείας, να μην υπάρχουν θέσεις για διασωληνωμένους, να κινδυνεύουμε να γίνουμε Μπέργκαμο δυστυχώς (η Θεσσαλονίκη και ευρύτερα η Βόρεια Ελλάδα είναι σε τραγικότερη μοίρα από την Αττική) και να λέμε ότι δεν μπορεί να επιβληθεί προσωρινή απαγόρευση συναθροίσεων;
Προφανώς άλλο είναι η επέτειος του Πολυτεχνείου, άλλο μια λιτανεία και άλλο ένας ποδοσφαιρικός αγώνας, όμως υγειονομικά το ζήτημα είναι η συνεύρεση ανθρώπων. Δεν μπορεί να πείσει ο ισχυρισμός ότι μια πορεία που γίνεται παραδοσιακά 45 χρόνια απαγορεύεται φέτος για λόγους πολιτικούς και όχι αυστηρά υγειονομικούς.
Είναι εντυπωσιακό το γεγονός ότι ακόμη και υπό την πίεση της υγειονομικής κρίσης δεν αλλάζουν οι συμπεριφορές μας οι πολιτικές, δεν αναβαθμίζεται ο πολιτικός πολιτισμός. Πάλι κινούμαστε στερεοτυπικά, συγκρουσιακά. κομματικά, σαν να μη συμβαίνει τίποτα. Προσωπικά θα ήθελα τελείως διαφορετικό ύφος και στη συζήτηση που έγινε την περασμένη εβδομάδα στη Βουλή. Δεν είναι δυνατόν να διεξάγεται συζήτηση κομματικού ανταγωνισμού, διαξιφισμών, απόδοσης ή μετακύλισης ευθυνών, όταν πρέπει να είμαστε όλοι στρατευμένοι σε μια περίοδο που είναι τόσο επικίνδυνη και να είμαστε όλοι σε μια διάταξη υγειονομικής μάχης. Πρέπει να κινούμαστε με άλλο εύρος ψυχής και άλλο εύρος διανοητικό και να αντιλαμβανόμαστε τι είναι αυτό το οποίο προέχει για τη Δημοκρατία. Γιατί Δημοκρατία σημαίνει δημοκρατική κοινωνία, σημαίνει δημοκρατικό έθνος, σημαίνει ένα έθνος το οποίο προστατεύει τους πολίτες του πρωτίστως, τους ανθρώπους του. Η Δημοκρατία είναι το κατεξοχήν ανθρωπιστικό πολιτικό σύστημα διακυβέρνησης.
Θα μπορούσα να πω πολλά για τον χειρισμό της πανδημίας μετά το τέλος του κύκλου περιοριστικών μέτρων της άνοιξης ή για την αδικαιολόγητη καθυστέρηση στη λήψη μέτρων στη Θεσσαλονίκη ή για το πόσο δύσκολα διαμορφώνεται η σχέση εμπιστοσύνης και πόσο εύκολα επέρχεται κρίση δυσπιστίας μεταξύ κρατικής εξουσίας και κοινωνίας. Ομως τίποτε από αυτά δεν θίγει την προτεραιότητα της ανάγκης να αμυνθούμε τώρα κατά της ασύμμετρης απειλής του τρέχοντος κύματος της πανδημίας.
Βλέπω με ανησυχία να συγκροτείται ένα μέτωπο το οποίο συνδέει τον ανορθολογισμό, τη συνωμοσιολογία, τον δήθεν δικαιωματισμό. Με τη «λογική» αυτή μπορεί αύριο η Ενωση Α να δηλώσει ότι ο καθένας έχει το δικαίωμα να εμβολιάζεται ή να μην εμβολιάζεται. Θα λύσουμε άραγε το θέμα αυτό με συνδικαλιστικού τύπου ανακοινώσεις; Πώς θα «τοποθετηθούμε» σε αυτό; Ο καθένας με την ευθύνη του την επιστημονική, την κοινωνική, την πολιτική. Αλλά θα αποφασίσουν, έπειτα από εισήγηση των ειδικών μέσα στο πλαίσιο των διεθνών επιστημονικών παραδοχών, τα αρμόδια κρατικά όργανα, υπό δικαστικό πάντοτε έλεγχο. Εννοώ υπό τον έλεγχο των δικαστηρίων και όχι των δικαστικών ενώσεων.
*Ο Ευάγγελος Βενιζέλος είναι καθηγητής Συνταγματικού Δικαίου, πρώην αντιπρόεδρος της Κυβέρνησης
* Από τα Νέα
