Τον Ιούνιο του 2020, ο τότε αναπληρωτής (και σήμερα) σύμβουλος Εθνικής Ασφαλείας του πρωθυπουργού, Θάνος Ντόκος, άφησε να εννοηθεί ότι η στήριξη της Ελλάδας στον ισχυρό άνδρα της Ανατολικής Λιβύης, τον στρατάρχη Χαλίφα Χαφτάρ, ήταν λάθος.
Η τοποθέτηση έγινε σε συγκυρία με συγκεκριμένα χαρακτηριστικά: στον μαινόμενο εμφύλιο η Ανατολική Λιβύη είχε υποστεί σημαντικές στρατιωτικές ήττες από τη Δυτική, η κυβέρνηση της οποίας λίγους μήνες νωρίτερα υπέγραψε το λεγόμενο «τουρκολιβυκό μνημόνιο», μια αποκαλούμενη συμφωνία που αντίκειται στο δίκαιο της θάλασσας, τη γεωγραφία και καταπατά τα κυριαρχικά δικαιώματα Ελλάδας, Κύπρου και Αιγύπτου.
Έκτοτε και παρά τις όποιες διακυμάνσεις, το Λιβυκό αποτελεί σοβαρό πρόβλημα για την Αθήνα. Το ζήτημα επανήλθε μετά την προ ημερών πληροφορία ότι η Βουλή των Αντιπροσώπων θα συγκροτήσει τεχνική επιτροπή για να μελετήσει το «τουρκολιβυκό μνημόνιο».
Η (ελεγχόμενη από την κυβέρνηση στα ανατολικά) λιβυκή Βουλή που εδρεύει πλέον στη Βεγγάζη είχε απορρίψει αναφανδόν το τουρκολιβυκό σύμφωνο· τόσο διά στόματος του προέδρου της, Ακίλα Σάλεχ (ο οποίος είχε στείλει και σχετική επιστολή στον ΟΗΕ) όσο και μέσω Χαφτάρ. Αμφότεροι είχαν επισκεφτεί την Ελλάδα –το 2021 και το 2020 αντίστοιχα– τονίζοντας την οφθαλμοφανή ακυρότητα τουρκολιβυκού συμφώνου.
Η απόφαση της λιβυκής Βουλής να μελετήσει το τουρκολιβυκό σύμφωνο περιλαμβάνεται σε μια σειρά γεγονότων που μαρτυρούν τη μεταστροφή της πλευράς Χαφτάρ προς την Τουρκία. Το ενδεχόμενο δε επικύρωσής του ενέχει πολλαπλούς κινδύνους για ζωτικά ελληνικά εθνικά συμφέροντα, ενώ θα σηματοδοτήσει με πανηγυρικό τρόπο την καθιέρωση του ηγετικού ρόλου της Τουρκίας στα εσωτερικά ζητήματα της αφρικανικής χώρας.
Γι’ αυτό, ο υπουργός Εξωτερικών, Γιώργος Γεραπετρίτης, αναμένεται να μεταβεί εντός του μήνα σε Τρίπολη και Βεγγάζη προκειμένου να συναντηθεί με αξιωματούχους και των δύο κυβερνήσεων. «Η διπλωματία μας να είναι ιδιαιτέρως προσεκτική και ισόρροπη», υποστήριξε ο κ. Γεραπετρίτης, τονίζοντας ότι «αγρυπνούμε και διατηρούμε πολύ ισχυρά όπλα, τα οποία, αν απαιτηθεί, θα θέσουμε σε εφαρμογή» (mononews.gr). Ωστόσο, δεν ανέφερε ποια είναι αυτά τα όπλα.
Περιφερειακοί αξιωματούχοι που μίλησαν στο Middle East Eye εκτίμησαν ότι εάν η ελεγχόμενη από τον Χαφτάρ Βουλή επικυρώσει το τουρκολιβυκό, «θα μπορούσε να παράσχει κάλυψη στη νέα κυβέρνηση της Συρίας για να επιτύχει τη δική της συμφωνία με την Αγκυρα, η οποία περιλαμβάνει τα Κατεχόμενα (σ.σ.: στο δημοσίευμα χρησιμοποιούνταν ο όρος “Βόρεια Κύπρος”)».
Οι επαφές αξιωματούχων της Ανατολικής Λιβύης με την Αγκυρα και το άνοιγμα διαύλων επικοινωνίας ξεκίνησαν το 2022 και χτίστηκαν μεθοδικά. Τον περασμένο Απρίλιο, ο αντιστράτηγος και δοικητής των χερσαίων δυνάμεων του Εθνικού Στρατού της Λιβύης (LNA), Σαντάμ Χαφτάρ, γιος του στρατάρχη Χαλίφα, συναντήθηκε με τον Τούρκο υπουργό Αμυνας, Γιασάρ Γκιουλέρ, στην Αγκυρα.
Είχαν μεσολαβήσει εκατέρωθεν επισκέψεις και διάφορα γεγονότα, όπως η φαραωνική τουρκική βοήθεια για τις συνέπειες της κακοκαιρίας Daniel που έπληξε την Ανατολική Λιβύη τον Σεπτέμβριο του 2023· η προσπάθεια της Ελλάδας να εισφέρει ανθρωπιστικά στη Λιβύη κατέληξε σε τραγωδία με τον θάνατο πέντε συμπατριωτών μας. Επιπλέον, όπως έγραψε η εφημερίδα «Καθημερινή», τον περασμένο Νοέμβριο επαναλειτούργησε το τουρκικό προξενείο στη Βεγγάζη.
Εκτός από τον εμφύλιο, η ανατροπή του Καντάφι τον Φεβρουάριο του 2011, ύστερα από 42 χρόνια αυταρχικής διακυβέρνησης, χώρισε τη Λιβύη de facto στη μέση. Πολλοί τρίτοι δρώντες, περιλαμβανομένης της γείτονος, αξιοποίησαν την κατάσταση. Η Αγκυρα προσεταιρίστηκε την Κυβέρνηση Εθνικής Ενότητας (GNU) που εδρεύει στην Τρίπολη και συνομολόγησε μαζί της τρεις συμφωνίες.
Στις 27 Νοεμβρίου 2019 υπογράφηκαν το Μνημόνιο Συναντίληψης επί των Θαλασσίων Δικαιοδοσιών στη Μεσόγειο και ένα σύμφωνο για στρατιωτική συνεργασία. Με την πρώτη, η Τουρκία επιχείρησε να επιβάλει τις «απόψεις» της περί της θαλάσσιας δικαιοδοσίας που θεωρεί ότι έχει στην Ανατολική Μεσόγειο στο πλαίσιο του αναθεωρητικού δόγματος της «Γαλάζιας Πατρίδας» που ακολουθεί· με τη δεύτερη πάτησε πόδι στρατιωτικά στη χώρα.
Η τρίτη συμφωνία (3 Οκτωβρίου 2022) που «κούμπωνε» με τις δύο πρώτες ήταν ένα μνημόνιο κατανόησης στον τομέα των υδρογονανθράκων μέσω του οποίου οι δύο πλευρές δύνανται να συνεργαστούν στην εξερεύνηση, παραγωγή, μεταφορά, διύλιση, διανομή και εμπορία τους.
Ελλάδα και Αίγυπτος, οι άμεσα θιγόμενοι, καταδίκασαν και τις τρεις συμφωνίες Αγκυρας-Τρίπολης (όπως και η κυβέρνηση της Ανατολικής Λιβύης). Αθήνα και Κάιρο «απάντησαν» και εμπράκτως με τμηματική οριοθέτηση της ΑΟΖ τους, η οποία διαπερνά και ακυρώνει νομικά την τουρκολιβυκή. Για τη χώρα μας, ο ρόλος της Αιγύπτου στη λιβυκή εξίσωση παραμένει καθοριστικής σημασίας. Γι’ αυτό, όταν ξέσπασε η κρίση για τη Μονή στο Σινά, ανώτεροι διπλωματικοί αξιωματούχοι επαναλάμβαναν τη «ζωτικότητα» των διμερών σχέσεων με το Κάιρο.
