Από το Νομοθετικό Διάταγμα 4000/1958, που θεσπίστηκε από την κυβέρνηση του Κωνσταντίνου Καραμανλή το 1958 και ενέπνευσε τον Γιάννη Δαλιανίδη για την ομώνυμη ταινία «Νόμος 4000» και τους τότε «τεντιμπόηδες» έχουν ειπωθεί και καταγραφεί πολλά και σε διαφορετικές αποχρώσεις για την παραβατικότητα ανηλίκων και τις συμπεριφορές βίας και ανομίας.
Η ανάρμοστη συμπεριφορά, το νταηλίκι και η… εφηβική ευερεθιστότητα σε πλατείες, αλάνες και γήπεδα δείχνουν να… μεταλλάσσονται σε εγκληματική δράση κυρίως μέσα από τα κανάλια του διαδικτύου.
Ο νόμος 4000 άρχισε να εφαρμόζεται στις 10 Σεπτεμβρίου του 1958, όταν τέσσερις νεαροί που είχαν κατηγορηθεί για πράξεις εξύβρισης, διαπομπεύτηκαν στους δρόμους της Αθήνας, κουρεμένοι με την ψιλή και δεμένοι με χειροπέδες, με έναν από αυτούς να κρατάει μπροστά του πινακίδα που έγραφε: «Είμεθα τεντυ-μπόυς και πετάξαμε γιαούρτι κατά γυναικός».
Εγινε νόμος έμβλημα της χούντας, που… βάφτιζε με ευκολία τεντιμπόηδες τους μακρυμάλληδες χίπηδες. Ο νόμος 4000 καταργήθηκε με απόφαση του Ανδρέα Παπανδρέου το 1983.
Είκοσι τρία χρόνια μετά, τον Φεβρουάριο του 2006, η ελληνική κοινωνία συγκλονίζεται με την εξαφάνιση του 11χρονου Αλεξ από τη Βέροια. Χρειάστηκαν 18 χρόνια για να μάθουμε ότι το αγόρι έπεσε θύμα άγριου bullying από πέντε συμμαθητές του, δολοφονήθηκε και η σορός του έμεινε άφαντη. Την ίδια τραγική κατάληξη είχε και η υπόθεση εξαφάνισης του 20χρονου φοιτητή στη Γαλακτοκομική Σχολή Ιωαννίνων, Βαγγέλη Γιακουμάκη, ο οποίος για τουλάχιστον έναν χρόνο βίωνε βασανιστήρια από συμφοιτητές του.
Το bullying και ο σχολικός εκφοβισμός δεν είναι άγνωστα φαινόμενα για την ελληνική κοινωνία. Διαχρονικά φαίνεται ότι μεγαλώνουμε νταήδες και ψευτοπαλικαράδες.
Το τελευταίο διάστημα πληθαίνουν τα καθημερινά επεισόδια μεταξύ ανηλίκων. Αιματηρές συμπλοκές, μαχαιρώματα, άγριοι ξυλοδαρμοί κι ανήλικοι τραυματισμένοι στο σώμα και στην ψυχή…
Ενας αγριεμένος όχλος 200 ατόμων, στην πλειονότητά τους ανήλικοι, επιτίθονται εναντίον δύο τρανς στην πλατεία Αριστοτέλους στη Θεσσαλονίκη. Είναι αυτή η αντανάκλαση της κοινωνίας μας;
Η ταπείνωση που επιδιώκει ο ανήλικος θύτης για το θύμα του μήπως είναι απορρέουσα συμπεριφορά μιας κοινωνίας με ακρότητες, υποκριτικές ευαισθησίες και αποκλεισμούς; Μιας κοινωνίας που τρέφεται από τον κοινωνικό αυτοματισμό, με τη γνώση απαξιωμένη – καθιερωμένη ως υποχρέωση μέσα σε ένα αγχωτικό εκπαιδευτικό σύστημα, ξένη στην πραγματικότητα από τη μόρφωση, την καλλιέργεια, την ευγένεια, την αλληλεγγύη και τη συλλογικότητα.
Τα ευρήματα της πανελλήνιας έρευνας του Ερευνητικού Πανεπιστημιακού Ινστιτούτου Ψυχικής Υγιεινής για τις συμπεριφορές που συνδέονται με την υγεία των εφήβων και των μαθητών (HBSC/WHO), το 2022, είναι αποκαλυπτικά.
Ενας στους τρεις εφήβους έχει εμπλακεί σε βίαιο καβγά, ενώ ένας στους οκτώ εφήβους έχει συμμετάσχει σε εκφοβισμό́ συμμαθητή ή συμμαθήτριά του.
Ένας στους τέσσερις μαθητές έπεσε τους τελευταίους δύο μήνες του 2023 θύμα εκφοβισμού στο σχολείο, ενώ ένας στους δέκα έπεσε θύμα ηλεκτρονικού εκφοβισμού.
Την τετραετία 2018-2022 έχει διπλασιαστεί το ποσοστό του ηλεκτρονικού εκφοβισμού (cyberbullying) και της θυματοποίησης μέσω των ψηφιακών πλατφορμών.
Την οκταετία 2014-2022 καταγράφεται μείωση στον αριθμό των περιστατικών βίας ανηλίκων αλλά εντείνεται η βιαιότητα και η αγριότητα. Πολύ συχνά συνυπάρχει και χρήση (ή κατάχρηση) αλκοόλ και ουσιών, ενώ καταγράφονται και περιπτώσεις παιδιών τα οποία καταφεύγουν σε ακραίες συμπεριφορές, όχι από υλική ανάγκη-φτώχεια αλλά από πλήξη ή και μιμητισμό ενός αρνητικού ειδώλου.
Το 2024 σχεδόν 15.000 ανήλικοι δράστες συλλαμβάνονται. Σε ορισμένες περιπτώσεις ήταν μέλη συμμοριών, ενώ διπλάσιες είναι οι υποθέσεις παραμέλησης εποπτείας ανηλίκων από γονείς. Καταγράφηκαν σχεδόν 11.000 υποθέσεις παραβατικότητας και βίας ανηλίκων, ενώ το 2023 είχαμε 7.800 υποθέσεις.
Ο σχολικός εκφοβισμός εμφανίζεται και με έμφυλες αποχρώσεις καθώς εκδηλώνεται περισσότερο σε κορίτσια, αλλά και σε φτωχά παιδιά και σε παιδιά που διαβιούν σε μονογονεϊκό νοικοκυριό με μητέρα.
Πρωταθλητές στην παραβατικότητα ανηλίκων οι κλοπές και ληστείες, ενώ ιδιαίτερα ανησυχητικά είναι τα στοιχεία για τις σωματικές βλάβες και τις επικίνδυνες σωματικές βλάβες. Καταγράφονται και (ελάχιστα, συγκριτικά) αδικήματα βιασμού.
Με βασικό στόχο τις κατάλληλες πολιτικές πρόληψης του φαινομένου οι έρευνες της διεπιστημονικής επιτροπής εμπειρογνωμόνων για τη βία ανηλίκων συνοψίστηκαν σε έναν «οδικό χάρτη» 137 σελίδων. Ο «χάρτης» περιλαμβάνει συνολικά 29 πολιτικές, εκ των οποίων επτά εμβληματικές και πέντε οριζόντιες, καθώς και 69 επιμέρους μέτρα.
Στο μικροσκόπιο μπαίνουν η συστηματική ένταξη των παιδιών Ρομά και των ασυνόδευτων ανηλίκων στο εκπαιδευτικό σύστημα, η παροχή γενικής υποστήριξης στα ανήλικα θύματα από κάθε μορφή προσβολής, καθώς και η κατάλληλη μεταχείριση των παιδιών-θυμάτων με ιδιαίτερες ανάγκες προστασίας, η λειτουργία κατάλληλων χώρων για τη χωριστή αστυνομική κράτηση ανηλίκων, η πρόληψη της δευτερογενούς θυματοποίησης και η βελτίωση των μεθόδων επικοινωνίας των αστυνομικών με τα παιδιά.
Το ζητούμενο δεν αρχίζει και τελειώνει στην τιμωρία του παιδιού που έχει μια παραβατική συμπεριφορά αλλά στη διαρκή προσπάθεια της κοινωνικής του ένταξης με αρχές, αξίες και κανόνες. Γιατί, αν γλιτώσει το παιδί, υπάρχει ελπίδα.
