Τις πρωτοβουλίες της κυβέρνησης για τον επαναπατρισμό των Γλυπτών του Παρθενώνα «ξετυλίγει» στη συνέντευξή της στο «tomanifesto» η υπουργός Πολιτισμού. Η Λίνα Μενδώνη, παράλληλα, αποκαλύπτει πώς προχωρά η υλοποίηση 600 μεγάλων έργων στον χώρο του Πολιτισμού και εξηγεί τα οφέλη τόσο για την προβολή της χώρας μας όσο και για την ενίσχυση των τοπικών κοινωνιών. Η υπουργός Πολιτισμού απαντά στην κριτική της αξιωματικής αντιπολίτευσης στην πρόσφατη συμφωνία για την επιστροφή στην Ελλάδα της ονομαζόμενης «Συλλογής Στερν», που αποτελείται από 161 αριστουργήματα του Κυκλαδικού Πολιτισμού.
Στην Ντόρα Κουτροκόη
Εχετε αναπτύξει όλη τη βεντάλια των πρωτοβουλιών για την επιστροφή των Γλυπτών του Παρθενώνα; Σε ποιο σημείο βρισκόμαστε;
Οπως έχετε παρατηρήσει, τα τελευταία τρία χρόνια έχουν γίνει πολύ συστηματικές κινήσεις ξεκινώντας από την πίεση που ασκεί η Ελλάδα στο Βρετανικό Μουσείο. Το θέμα το ανεβάσαμε στο υψηλότερο δυνατό επίπεδο, το έθεσε ο ίδιος ο πρωθυπουργός στον Μπόρις Τζόνσον τον Νοέμβριο του 2021, έγιναν όλες οι κινήσεις που έπρεπε να γίνουν για να καταλήξουμε στην απόφαση της UNESCO, η οποία ξεκαθαρίζει πλέον ότι το θέμα είναι διακυβερνητικό, που αναγνωρίζει το δίκαιο του αιτήματος της Ελλάδας και μάλιστα εκφράζει και μία ενόχληση γιατί τόσα χρόνια δεν έχει ξεκινήσει ένας διάλογος. Επίσης, έγινε μία πολύ σημαντική κίνηση, που είναι και ουσιαστική και συμβολική, με το θραύσμα Fagan. Οπως είχαμε πει και τότε, υπήρξε μία συζήτηση μεταξύ εμού και της αυτόνομης κυβέρνησης της Σικελίας από τον Νοέμβριο του 2020. Ολα αυτά έγιναν σε βάθος χρόνου, βήμα βήμα. Αυτήν τη στιγμή είναι πολλές οι δράσεις που έχουμε στο μυαλό μας και οι πρωτοβουλίες που θα πάρουμε, αλλά όλα αυτά ανακοινώνονται στην ώρα τους.
Η αλλαγή στον βρετανικό θρόνο και η στενή σχέση που έχει ο νέος βασιλιάς με την Ελλάδα μπορεί να επηρεάσει τις διαδικασίες;
Να μην το βάλουμε το θέμα αυτό σε συναισθηματική βάση. Αλλιώς είναι ο βασιλιάς στην Αγγλία, άλλες οι αρμοδιότητες και η δικαιοδοσία του και άλλες είναι οι αρμοδιότητες της βρετανικής κυβέρνησης. Εμείς έχουμε να μιλήσουμε και να συνδιαλλαγούμε με τη βρετανική κυβέρνηση.
Θα ήταν μια ρεαλιστική λύση ο δανεισμός των Γλυπτών;
Τον δανεισμό τον αποκλείουμε απολύτως για έναν πολύ απλό λόγο: είναι έξω από την εθνική πολιτική μας για αυτό το θέμα και ο καθένας μπορεί να αντιληφθεί το γιατί. Μπορείς να δανειστείς κάτι το οποίο ανήκει σε άλλον, όταν όμως εσύ δεν αναγνωρίζεις ότι του ανήκει, αυτό δεν μπορεί να γίνει. Η Ελλάδα δεν μπορεί να αναγνωρίσει στο Βρετανικό Μουσείο ούτε την κυριότητα, ούτε την κατοχή, ούτε τη νομή των Γλυπτών γιατί θεωρεί ότι είναι προϊόν κλοπής. Από τη στιγμή λοιπόν που η θέση μας είναι αυτή, δεν μπορούμε να συζητήσουμε, ούτε καν να διανοηθούμε να μιλήσουμε για δανεισμό.
Πώς προχωρούν οι εργασίες αποκατάστασης στον Αρχαιολογικό χώρο της Ολυμπίας;
Στην Αρχαία Ολυμπία σε πολύ μεγάλο βαθμό ένας χώρος είναι αποκατεστημένος, είναι ένας από τους σημαντικότερους και πιο δημοφιλείς αρχαιολογικούς χώρους στην Ελλάδα. Αυτό το οποίο κάνουμε τα τελευταία τρία χρόνια είναι ότι ξεκινήσαμε την αποκατάσταση των μνημείων που ανήκουν στη Ρωμαϊκή φάση. Οποιος επισκέπτεται σήμερα την Ολυμπία βλέπει τους ναούς της Κλασικής περιόδου, το Στάδιο και όλα αυτά που αφορούν την ελληνική αρχαιότητα. Ομως η Ολυμπία λειτούργησε ως ένα πολύ σημαντικό ιερό, ως ο χώρος της δημιουργίας των Ολυμπιακών Αγώνων και Ρωμαϊκής περιόδου. Εχουμε λοιπόν μία σειρά πολύ σημαντικών και ενδιαφερόντων κτηρίων της περιόδου αυτής, όπως είναι το Οκτάγωνο, το οποίο λέγεται ως η οικία του Νέρωνα. Εχουμε επίσης μία σειρά από Θέρμες, οι οποίες χρησιμοποιούνταν από τους αθλητές την περίοδο των αγώνων, το εργαστήριο του Φειδία που είναι ίδιος χώρος με την Παλαιοχριστιανική βασιλική και τα τελευταία τρία χρόνια έχουμε κάνει τις μελέτες, έχουν ολοκληρωθεί, έχουμε εξασφαλίσει τις χρηματοδοτήσεις από το Ταμείο Ανάκαμψης και αυτήν τη στιγμή ξεκινούν τα έργα επί των Ρωμαϊκών μνημείων. Αυτό πρακτικά σημαίνει ότι διευρύνουμε κατά αρκετές δεκάδες στρέμματα τον επισκέψιμο αρχαιολογικό χώρο στην Ολυμπία. Πρώτον, διότι θέλουμε να δείξουμε σε όσους δεν είναι εξοικειωμένοι με τον χώρο τη μεγάλη ιστορική διάρκεια και, δεύτερον, γιατί έτσι παρατείνουμε την παραμονή των επισκεπτών στον αρχαιολογικό χώρο με ό,τι αυτό συνεπάγεται για την τοπική οικονομία.
Τι έγινε εντέλει με τον νόμο για τη νομιμοποίηση της επιστροφής αρχαίων; Και σας ρωτώ διότι η αντιπολίτευση σας καταλόγισε ακόμη και αρχαιοκαπηλία;
Εχουμε απαντήσει στο σχόλιο του αρχηγού της αξιωματικής αντιπολίτευσης περί νομιμοποίησης της αρχαιοκαπηλίας. Ομολογώ πως η κυβέρνηση αυτή, από την πρώτη στιγμή, έχει προτεραιότητά της τον επαναπατρισμό των ελληνικών πολιτιστικών αγαθών. Δεν περιμέναμε από τον κ. Τσίπρα να αντιληφθεί την αξία της συμφωνίας αυτής, που σε βάθος χρόνου μίας 25ετίας δίνει στην Ελλάδα τη δυνατότητα να αποκτήσει μία συλλογή απολύτως σπάνιων Κυκλαδικών αρχαιοτήτων, η οποία ήταν άγνωστη στην Ελλάδα και στις υπηρεσίες του υπουργείου Πολιτισμού. Αυτές οι 161 αρχαιότητες δεν ήταν καταγεγραμμένες στον κατάλογο των κλεμμένων, τον οποίον κατάλογο διαθέτει το υπουργείο. Αυτό σημαίνει ότι εάν θέλαμε να διεκδικήσουμε δικαστικά, όπως προτείνει η αντιπολίτευση, την επιστροφή τους στην Ελλάδα, θα είχαμε από καμία έως ελάχιστες πιθανότητες για έναν πολύ απλό λόγο. Δεν θα μπορούσαμε να τεκμηριώσουμε τον χώρο από τον οποίο έφυγαν, αλλά και τον χρόνο. Ηδη οι ίδιες οι υπηρεσίες του υπουργείου λένε ότι είναι πολύ δύσκολο να τεκμηριώσεις πότε φεύγει παρανόμως μία Κυκλαδική αρχαιότητα από την Ελλάδα καθώς επί της ουσίας οι λαθρανασκαφές στις Κυκλάδες έχουν αρχίσει από τον 19ο αιώνα. Επομένως, σύμφωνα με το ισχύον θεσμικό πλαίσιο διεθνώς, δεν μπορούσαμε να τεκμηριώσουμε αυτά τα οποία απαιτεί ένα δικαστήριο για να αποδώσει στη χώρα προέλευσης, στην Ελλάδα εν προκειμένω, τις αρχαιότητες αυτές. Τώρα, λοιπόν, στο βάθος της 25ετίας, επιστρέφει το σύνολο μίας συλλογής που κατά τεκμήριο θεωρείται η σημαντικότερη συλλογή στον κόσμο Κυκλαδικών αρχαιοτήτων. Αυτό, άλλωστε, που λέει ο δικός μας αρχαιολογικός νόμος είναι ότι οι απανταχού στον κόσμο ελληνικές αρχαιότητες τελούν υπό την κυριότητα, υπό την ιδιοκτησία, του ελληνικού κράτους. Στις υπόλοιπες χώρες, όμως, όπως πχ. στην Αμερική, δεν εφαρμόζεται το ελληνικό δίκαιο, δεν ισχύει το δικό μας θεσμικό πλαίσιο. Επομένως αυτό το οποίο πετύχαμε με τη συμφωνία αυτήν είναι η αναγνώριση της κυριότητας, της ιδιοκτησίας της Ελληνικής Δημοκρατίας αυτών των συγκεκριμένων αντικειμένων με τον πιο επίσημο τρόπο και αυτό έχει ήδη επιτευχθεί από τις 21 Ιουλίου που υπογράψαμε τη σύμβαση και έπρεπε να κυρωθεί μέχρι τις 10 Σεπτεμβρίου. Στην αίθουσα του Μητροπολιτικού Μουσείου της Νέας Υόρκης, που η αντιπολίτευση αμφισβητεί ακόμα και τη σημασία του, την εμβέλειά του, στην έκθεση της συλλογής θα υπάρχει η αναγραφή Ελληνική Δημοκρατία, υπουργείο Πολιτισμού, «δάνειο» της Κυκλαδικής Τέχνης. Η Ελληνική Δημοκρατία λοιπόν τα έχει αυτά στην ιδιοκτησία της και τα δανείζει. Εχουμε άρα την ιδιοκτησία των 161 αρχαιοτήτων και τις δανείζουμε στο Μητροπολιτικό Μουσείο. Είναι μία εντελώς πρωτοποριακή συμφωνία, την οποία συντάξαμε με τέτοιο τρόπο ώστε να είναι συμβατή με το εθνικό θεσμικό πλαίσιο.
Γιατί πιστεύετε ότι έχετε γίνει τόσο πολύ στόχος για τον ΣΥΡΙΖΑ και μάλιστα με προσωπικές επιθέσεις, αλλά και κάποιες φορές από το ΠΑΣΟΚ, τον χώρο απ’ όπου προέρχεστε;
Για το ΠΑΣΟΚ το διαπιστώσαμε τώρα στο νομοσχέδιο αυτό. Στις προηγούμενες παρουσίες μου στη Βουλή και σε άλλες νομοθετικές πρωτοβουλίες δεν μπορώ να πω ότι είχαμε από το ΠΑΣΟΚ την ίδια αντιμετώπιση. Ενδεχομένως σήμερα το ΠΑΣΟΚ να έχει αποφασίσει να συμπλεύσει με τον ΣΥΡΙΖΑ, δεν είναι άλλωστε η μόνη περίπτωση. Ως προς τον ΣΥΡΙΖΑ, θα έλεγα ότι θα πρέπει να ρωτήσετε εκείνους γιατί προσωποποιούν τόσο πολύ τις επιθέσεις. Ενδεχομένως τους ενοχλεί η παρουσία μου, καθώς πίστευαν ότι ο συγκεκριμένος χώρος του πολιτισμού ήταν ένας χώρος στον οποίο οι ίδιοι είχαν πολύ μεγάλη επιρροή.
Ποια είναι τα μεγάλα προγράμματα που υλοποιεί το υπουργείο Πολιτισμού αυτήν την περίοδο;
Τα τελευταία τρία χρόνια το υπουργείο υλοποιεί περίπου 600 έργα σε όλη την Ελλάδα που αφορούν ανάδειξη αρχαιολογικών χώρων, μνημείων, νέων μουσείων και επανεκθέσεις. Οι χρηματοδοτήσεις όλων αυτών των έργων είναι εξασφαλισμένες κυρίως από συγχρηματοδοτούμενα προγράμματα της Ευρωπαϊκής Ενωσης, όπως για παράδειγμα των τρέχον ΕΣΠΑ της περιόδου 2014-2021 και πλέον οι πόροι του Ταμείου Ανάκαμψης. Οταν παραλάβαμε το υπουργείο, τον Ιούλιο του 2019, ήταν περίπου 50 έργα σε εξέλιξη από τα 600 που είναι σήμερα. Αυτό σημαίνει ότι ενώ ευρωπαϊκοί πόροι υπήρχαν, δεν τους είχαμε εκμεταλλευτεί. Νομίζω ότι το υπουργείο Πολιτισμού υλοποιεί τα έργα που σχετίζονται με την προστασία και την ανάδειξη της πολιτιστικής κληρονομιάς, αλλά και την ενίσχυση του σύγχρονου πολιτισμού. Ιδιαίτερα μέσα από το Ταμείο Ανάκαμψης έχουμε πετύχει ισορροπία των πόρων που διατίθενται. Διότι κατά το παρελθόν, ιδίως για τα συγχρηματοδοτούμενα προγράμματα, πήγαινε στην πολιτιστική κληρονομιά. Στο Ταμείο Ανάκαμψης, όπου το υπουργείο Πολιτισμού έχει περίπου 600 εκατομμύρια ευρώ, είναι 50-50. Δηλαδή, 50% πολιτιστική κληρονομιά και 50% σύγχρονος πολιτισμός. Ενα πολύ μεγάλο έργο είναι το Μουσείο Ενάλιων Αρχαιοτήτων του Πειραιά, όπου θα παρουσιαστούν όχι μόνο τα ευρήματα που σχετίζονται με την ενάλια αρχαιολογία, αλλά συνολικά η σχέση με τη θάλασσα από την αρχαία Ελλάδα έως σήμερα. Οι Ελληνες είμαστε κατεξοχήν ναυτικός λαός. Ολο αυτό θα προβληθεί με πρότυπο τρόπο και θα γίνει ένα από τα πιο εντυπωσιακά μουσεία σε όλη την Ελλάδα. Στον σύγχρονο πολιτισμό, για παράδειγμα, υπάρχει στη Θεσσαλονίκη στο Κρατικό Ωδείο, που στεγάζεται σε κτήριο που παραχωρήθηκε από τον ΕΦΚΑ. Το αποκαθιστούμε και με τα χρήματα του Ταμείου Ανάκαμψης που έχουν εξασφαλιστεί θα εκσυγχρονιστεί η εκπαιδευτική λειτουργία, θα τονιστεί η προβολή των δράσεων και θα προχωρήσει η ψηφιοποίηση ενός σημαντικού αρχείου.
Υπάρχει κάποιο χρονοδιάγραμμα για αυτά τα έργα;
Ο ορίζοντάς των έργων που χρηματοδοτούνται από το τρέχον ΕΣΠΑ είναι το 2023. Τα έργα του Ταμείου Ανάκαμψης θα πρέπει υποχρεωτικά να έχουν ολοκληρωθεί το 2025. Θέλω, επίσης, να τονίσω πως με το σύνολο αυτών των έργων ενισχύουμε πάρα πολύ την τοπική οικονομία.
Αυτό σημαίνει και ενίσχυση σε ανθρώπινο δυναμικό, προσλήψεις κ.λπ.;
Το υπουργείο Πολιτισμού σήμερα στα έργα που υλοποιεί απασχολεί περίπου 4.500 εργαζόμενους, όλων των ειδικοτήτων, με σχέση ορισμένου χρόνου. Είναι τεχνίτες, τεχνικοί και επιστήμονες, άνδρες και γυναίκες, σε όλη την επικράτεια.
Επειδή είμαστε σε προεκλογική χρονιά, ήθελα να σας ρωτήσω αν θα θέλατε να είστε υποψήφια;
Το έχω πει πολλές φορές ότι δεν θα είμαι υποψήφια. Θεωρώ ότι εάν ο πρωθυπουργός το κρίνει, μπορώ να προσφέρω τις υπηρεσίες μου και χωρίς να είμαι υποψήφια.
