Το πλαίσιο που επιτρέπει στην ΕΕ να κινητοποιεί κεφάλαια για την αντιμετώπιση απρόβλεπτων γεγονότων και καταστάσεων έκτακτης ανάγκης είναι υπερβολικά περίπλοκο.
Σύμφωνα με έκθεση που δημοσίευσε το Ευρωπαϊκό Ελεγκτικό Συνέδριο (ΕΕΣ), περιλαμβάνει πληθώρα εργαλείων που ενίοτε αλληλεπικαλύπτονται και των οποίων η σειρά χρήσης δεν είναι σαφώς καθορισμένη.
Το ΕΕΣ συνιστά να απλουστευθεί το πλαίσιο και να διασφαλιστεί ότι καθένα από τα στοιχεία του έχει λόγο ύπαρξης και ότι εξετάζονται διεξοδικότερα εναλλακτικές δυνατότητες χρηματοδότησης.
Η ΕΕ χρησιμοποιεί μακροπρόθεσμους προϋπολογισμούς, οι οποίοι επί του παρόντος καλύπτουν περίοδο επτά ετών και είναι γνωστοί ως πολυετή δημοσιονομικά πλαίσια (ΠΔΠ).
Η δημοσιονομική ευελιξία επιτυγχάνεται τόσο με την πρόβλεψη της δυνατότητας ανακατανομής πόρων μεταξύ προτεραιοτήτων και οικονομικών ετών όσο και με την παροχή της δυνατότητας αύξησης των αρχικών προϋπολογισμών.
«Η ΕΕ έχει αποδείξει ότι, αξιοποιώντας τα εργαλεία ευελιξίας που έχει στη διάθεσή της, μπορεί να ανταποκριθεί σε πολλές προκλήσεις. Διαπιστώσαμε, βέβαια, ότι υπάρχουν φορές που τα εργαλεία αυτά αλληλεπικαλύπτονται, όπως και ότι η σειρά με την οποία πρέπει να χρησιμοποιούνται δεν είναι πάντοτε σαφής», δήλωσε ο κ. Jorg Kristijan Petrovič, μέλος του ΕΕΣ και αρμόδιος για τον έλεγχο.
«Για να είναι έτοιμη να αντεπεξέρχεται στις κρίσεις που ανακύπτουν, η ΕΕ χρειάζεται μια όσο το δυνατόν απλούστερη και αποτελεσματικότερη εργαλειοθήκη οικονομικής ευελιξίας.»
Η Ευρωπαϊκή Επιτροπή είχε προτείνει να καταστεί πιο ευέλικτος ο προϋπολογισμός για την περίοδο 2021-2027, επικαλούμενη την εντατική χρήση των σχετικών δυνατοτήτων κατά την προηγούμενη περίοδο για την αντιμετώπιση πρωτοφανών προκλήσεων, όπως η αστάθεια σε περιοχές που γειτνιάζουν με την ΕΕ και οι μαζικές μεταναστευτικές κινήσεις.
Ωστόσο, σύμφωνα με το ΕΕΣ, η πρόταση της Επιτροπής δεν βασίστηκε σε επαρκή προσδιορισμό και ανάλυση των αναγκών και των κινδύνων που θα έπρεπε να είναι σε θέση να αντιμετωπίσει ο προϋπολογισμός της ΕΕ.
Θα μπορούσε, για παράδειγμα, να είχε βασιστεί σε ανάλυση προοπτικών ή τάσεων, ιδίως όσον αφορά τις φυσικές καταστροφές.
Για το επόμενο ΠΔΠ, το ΕΕΣ συνιστά ο σχεδιασμός των εργαλείων ευελιξίας να βασιστεί σε στοιχεία που θα δείχνουν την πιθανότητα και τον δυνητικό αντίκτυπο των γεγονότων και καταστάσεων που θα πρέπει να μπορούν να αντιμετωπιστούν, καθώς και σε ενδελεχή αξιολόγηση του υφιστάμενου πλαισίου.
Στο πλαίσιο του ελέγχου, αναλύθηκαν τα υφιστάμενα εργαλεία δημοσιονομικής ευελιξίας και διαπιστώθηκε ότι χρησιμοποιήθηκαν εκτενώς κατά την περίοδο 2021-2024.
Κεφάλαια κινητοποιήθηκαν για την άμεση αντιμετώπιση όχι μόνο ανθρωπιστικών κρίσεων και φυσικών καταστροφών, αλλά και συνεχώς αναδυόμενων νέων αναγκών (που σχετίζονται π.χ. με τις διαταραχές της αγοράς ενέργειας λόγω του επιθετικού πολέμου της Ρωσίας κατά της Ουκρανίας ή την κατακόρυφη αύξηση του πληθωρισμού), σε ορισμένες περιπτώσεις δε χωρίς να προηγηθεί κάποιο απρόβλεπτο συμβάν.
Το ΕΕΣ σημειώνει ότι δεν υπάρχουν ειδικοί μηχανισμοί που να ενεργοποιούν την κατάρτιση προϋπολογισμού διαχείρισης κρίσης και να μετριάζουν απρόβλεπτες αυξήσεις του κόστους των τόκων ή τον αντίκτυπο του πληθωρισμού στις προγραμματισμένες δαπάνες.
Τονίζει δε πως, μολονότι στους κανόνες δεν εξειδικεύονται κατ' ανάγκη τα γεγονότα και τα κριτήρια που δικαιολογούν τη χρήση των εργαλείων ευελιξίας, η χρηματοδότηση ευρέος φάσματος αναγκών μπορεί να μειώσει τα ποσά που είναι διαθέσιμα για καταστάσεις έκτακτης ανάγκης και κρίσεις, όταν αυτές ανακύψουν.
Επιπλέον, ορισμένα εργαλεία ευελιξίας όλο και εξαντλούνταν κατά το πρώτο μέρος της δημοσιονομικής περιόδου, με αποτέλεσμα τα διαθέσιμα για το υπόλοιπο διάστημα κονδύλια να μειωθούν.
Στο πλαίσιο της διαχείρισης των δημόσιων οικονομικών, τα κονδύλια για απρόβλεπτες ανάγκες που προβλέπονται στους εθνικούς προϋπολογισμούς αντιστοιχούν κατά κανόνα στο 2 % έως 3 % των δαπανών.
Στο πλαίσιο του ενωσιακού προϋπολογισμού, που έχει ιδιαίτερα χαρακτηριστικά, τα ποσά ευελιξίας κυμαίνονταν σε γενικές γραμμές στα ίδια επίπεδα.
Τα ποσά που ήταν αρχικά διαθέσιμα για περιθώρια και ειδικά μέσα για την περίοδο 2021-2027 κατέστησαν δυνατή την αύξηση των δαπανών από τον ενωσιακό προϋπολογισμό έως και κατά 2,4 % (26 δισ. ευρώ).
Αργότερα, η ευελιξία αυτή αυξήθηκε στο 2,6 % των συνολικών δαπανών (περίπου 28 δισ. ευρώ) και θεσπίστηκαν δύο νέα ειδικά μέσα, τα οποία δεν κάλυψε ο έλεγχος του ΕΕΣ: το ένα αποσκοπεί στην κάλυψη των μη προγραμματισμένων αυξήσεων του κόστους δανεισμού σε σχέση με τη δέσμη μέτρων ανάκαμψης από την πανδημία NextGenerationEU (NGEU) και το άλλο τη χρηματοδότηση του νέου μέσου Διευκόλυνσης για την Ουκρανία.
Οι προκλήσεις έντονες και οι πρωτοβουλίες που πρέπει να αναληφθούν άμεσες. Δεν υπάρχει χρόνος για χάσιμο.
