Το 1886, μία μικρή ιεραποστολική ομάδα από το Αμερικανικό Συμβούλιο Επιτρόπων Ιεραποστολών (ABCFM) και την Αποστολή της Δυτικής Τουρκίας ίδρυσε στην Μερζιφούντα του Πόντου, αγροτική περιοχή νοτιοανατολικά της Σαμψούντας, το σχολείο Ανατόλια. Το 1923, το σχολείο ακολούθησε την αναγκαστική έξοδο των Ελλήνων από τη Μικρά Ασία, μετεγκαταστάθηκε στη Θεσσαλονίκη, τόπο υποδοχής προσφύγων με 100.000 άστεγους και 35 διαφορετικούς καταυλισμούς.
«Ένα σχολείο πρόσφυγας περιέθαλπε πρόσφυγες» τόνισε ο φιλόλογος, πρώην διευθυντής του 2ου ΓΕΛ του Κολλεγίου Ανατόλια, Χρήστος Πλούσιος, περιγράφοντας την κοινή πορεία του Κολλεγίου Ανατόλια από τη Μερζιφούντα στη Θεσσαλονίκη και των προσφυγικών πληθυσμών από τη Μικρά Ασία, στο Διεθνές Επιστημονικό Συνέδριο «Η επόμενη μέρα μετά την Καταστροφή», που διοργανώνουν ο Δήμος Καλαμαριάς και το Ιστορικό Αρχείο Προσφυγικού Ελληνισμού.
Το σχολείο δημιουργήθηκε από την ομάδα ιεραποστόλων το 1886, η οποία παρά τα αναρίθμητα εμπόδια -φτωχή περιοχή, αντιξοότητες, προκατάληψη- κατόρθωσε να αγοράσει τη γη, να χτίσει λειτουργικές αίθουσες διδασκαλίας και καταλύματα για το προσωπικό και να προσελκύσει ικανούς μαθητές, κυρίως από τις χριστιανικές μειονότητες των Αρμενίων και των Ελλήνων και μετά το 1909 και την επικράτηση των Νεότουρκων και μουσουλμάνους.
Το σχολείο ονομάστηκε Ανατόλια από την ονομασία της ευρύτερης περιοχής, αλλά και από τον συμβολισμό μια νέας αρχής, «μιας ανατολής που φωτίζει τις ψυχές με τον Λόγο του Θεού και ζεσταίνει τις καρδιές των ανθρώπων» υπογράμμισε ο κ. Πλούσιος.
Αργότερα, στον εκτεταμένο χώρο του, όπως σημείωσε, ιδρύθηκαν η πρώτη Σχολή Κωφών στην Τουρκία, η Σχολή Μάρθα Κινγκ, νοσοκομείο που εξυπηρετούσε την ευρύτερη περιοχή και ένα ορφανοτροφείο. Ιδρύθηκε επίσης Σχολή Θηλέων. «Ήταν ένα πολυπολιτισμικό σχολείο, μαθήματα διδάσκονταν σε πέντε γλώσσες και με την άφιξη Ρώσων έγινε ένα διεθνές σχολείο» ανέφερε ο κ. Πλούσιος, ο οποίος επιμελήθηκε την ελληνική μετάφραση του βιβλίου του William McGrew «Γεφυρώνοντας Πολιτισμούς με την Εκπαίδευση: Το Κολλέγιο Ανατόλια στην Τουρκία και στην Ελλάδα».
«Η αντίστροφη πορεία για το σχολείο στη Μερζιφούντα αρχίζει το 1915 και στη συνέχεια το 1920, όταν υπογράφεται η Συνθήκη των Σεβρών που εξοργίζει λόγω των ευνοϊκών όρων της για την Ελλάδα, την Αρμενία και το Κουρδιστάν και ο Νουρεντίν και ο Τοπάλ αρχίζουν τις σφαγές στην περιοχή. Έλληνες καθηγητές και μαθητές κατηγορούνται, απαγχονίζονται στην Αμάσεια, το Κολλέγιο κλείνει» ανέφερε ο κ. Πλούσιος.
Μετά από τρία χρόνια, το Κολλέγιο ακολουθεί την αναγκαστική έξοδο των Ελλήνων από τη Μικρά Ασία και όπως εξήγησε ο κ. Πλούσιος, επιλέχθηκε η Θεσσαλονίκη ως τόπος μετεγκατάστασης και μάλιστα με τη συμβουλή του Ελευθερίου Βενιζέλου. Ήταν ένας τόπος γεμάτος πρόσφυγες και η ανάγκη για εκπαίδευση ήταν εξίσου μεγάλη, όπως και για σίτιση, στέγαση, θεραπεία από αρρώστιες.
Ο Μητροπολίτης Γεννάδιος, φιλικός προς τους Αμερικανούς, τους διευκόλυνε ώστε να μπορέσουν να νοικιάσουν ένα κτίριο στην περιοχή Χαριλάου, που ήταν Λέσχη Αξιωματικών.
«Μέσα σε διάστημα μηνών μπόρεσαν και έστησαν εγκαταστάσεις τέτοιες, οι οποίες εξελίχθηκαν σε όαση για τους πρόσφυγες. Τα παιδιά των Αρμενίων κυρίως ήταν μαθητές της Σχολής, οι αιτήσεις για εγγραφή ήταν πάρα πολλές» υπογράμμισε ο κ. Πλούσιος.
Μέχρι το 1928, το σχολείο περιέθαλπε πρόσφυγες με το σύστημα της αυτοβοήθειας, τα παιδιά εργάζονταν, φρόντιζαν τη γύρω περιοχή, ώστε να έχουν χώρους άθλησης και υγιεινές εγκαταστάσεις για να μπορέσουν να επιβιώσουν.
«Ένα σχολείο πρόσφυγας και ταυτόχρονα οικοδεσπότης προσφύγων» υπογράμμισε ο κ. Πλούσιος, ο οποίος παρουσίασε φωτογραφίες και έγγραφα, αρχειακό υλικό από το Αρχείο του Κολλεγίου Ανατόλια μέρος της Βιβλιοθήκης Bissell.
Anatolia College_IAPE_1 Μερζιφούντα, Πόντος. Ο Πρόεδρος του Κολλεγίου Ανατόλια Charles Tracy διαβάζει το νέο εθνικό σύνταγμα στους συγκεντρωμένους μαθητές και κατοίκους της πόλης έξω από το Κεντρικό Κτήριο του Κολλεγίου Ανατόλια, 1909. © Trustees of Anatolia College/Έφοροι του Κολλεγίου Ανατόλια
Anatolia College_IAPE_2: : Χάρτης όπου διακρίνονται η Μερζιφούντα και η Θεσσαλονίκη © Trustees of Anatolia College/Έφοροι του Κολλεγίου Ανατόλια
Anatolia College_IAPE_3: Μαθητές του Κολλεγίου Ανατόλια στις εγκαταστάσεις της Χαριλάου, τέλη του 1920. © Trustees of Anatolia College/Έφοροι του Κολλεγίου Ανατόλια
Anatolia College_IAPE_5: Τα πρώτα κτίρια του Κολλεγίου Ανατόλια στην Πυλαία προτού ξεκινήσει η διαμόρφωση των εξωτερικών χώρων, 1934. Πίσω αριστερά διακρίνεται η πόλη της Θεσσαλονίκης και ο Θερμαϊκός Κόλπος. © Trustees of Anatolia College/ Έφοροι του Κολλεγίου Ανατόλια
