Τη σημασία της πρόληψης επισημαίνει η υφυπουργός Κοινωνικής Συνοχής και Οικογένειας Κατερίνα Παπακώστα, παραθέτοντας τον κυβερνητικό σχεδιασμό για την αντιμετώπιση των περιστατικών έμφυλης βίαςκάθε μορφής στην ελληνική κοινωνία. Στη συζήτησή μας παραδέχεται ότι έχουμε ακόμη δρόμο για την εξάλειψη των ανισοτήτων ανάμεσα στα δύο φύλα σε ό,τι αφορά την ισότητα και ισόνομη εκπροσώπηση στην εργασία και τις θέσεις ευθύνης και παρουσιάζει το πρόγραμμα «Σήμα Ισότητας» που θα εφαρμοστεί μέσα στο 2025 σε όλη την επικράτεια.
Κυρία υφυπουργέ, σας ανησυχούν τα στοιχεία της ΕΛ.ΑΣ. για την αύξηση των περιστατικών έμφυλης βίας στην ελληνική οικογένεια;
Πάντοτε η έμφυλη βία σε κάθε της μορφή αποτελεί ένα ζήτημα που βρίσκεται στην κορυφή των προτεραιοτήτων μας. Τα ιδιαίτερα χαρακτηριστικά της και οι πολλαπλοί τρόποι εκδήλωσής της απαιτούν συνεχή προσπάθεια, επιμονή και ολιστική αντιμετώπιση. Ωστόσο, και επειδή πρόκειται για ένα πολυδιάστατο φαινόμενο, θα πρέπει η ανάγνωση και η ανάλυση των στατιστικών να είναι βαθύτερη. Η έμφυλη βία δυστυχώς πάντοτε υπήρχε, αλλά υποκαταγραφόταν και ακόμη υποκαταγράφεται σε έναν βαθμό. Τα θύματα φοβούνταν να καταγγείλουν τους κακοποιητές τους, είτε επειδή θεωρούσαν πως δεν θα λάβουν επαρκή και αποτελεσματική προστασία, είτε λόγω του φόβου ενδεχόμενης δευτερογενούς θυματοποίησής τους, είτε γιατί κάποιες εκδηλώσεις της έμφυλης βίας είχαν κανονικοποιηθεί στην κοινή συνείδηση. Αυτή η απροθυμία των θυμάτων να καταγγείλουν όσα βίωναν οδηγούσε τους δείκτες να μένουν χαμηλά, παρουσιάζοντας μια παραποιημένη εικόνα, με την πραγματικότητα να είναι δυστυχώς διαφορετική. Το γεγονός ότι έρχονται πια στο προσκήνιο περισσότερα κρούσματα και περισσότεροι δράστες οδηγούνται στη Δικαιοσύνη δεν αποτελεί κατ’ ανάγκην ένδειξη αύξησης των κρουσμάτων, αλλά μείωσης της υποκαταγραφής του φαινομένου, μιας και τα κρούσματα ήταν πάντοτε εκεί, αλλά έμεναν στο σκοτάδι. Το γεγονός ότι τα θύματα πλέον σπάνε την αλυσίδα της σιωπής, αποτελεί μια σπουδαία κατάκτηση και οφείλεται και σε ένα πιο υποστηρικτικό, πιο ευαισθητοποιημένο περιβάλλον το οποίο έχει οικοδομηθεί και δημιουργεί περισσότερη ασφάλεια στα θύματα. Εχουμε παρατηρήσει επιπλέον, σε μελέτες που πραγματοποιούμε μαζί με τη Γενική Γραμματεία Ισότητας και Ανθρωπίνων Δικαιωμάτων, πως οι καταγγελίες των κρουσμάτων παρουσιάζουν σημαντική αύξηση κάθε φορά που κάποιο περιστατικό έμφυλης βίας λαμβάνει δημοσιότητα, γεγονός που μας αποδεικνύει ακόμη μια φορά πως πρέπει με κάθε ευκαιρία να ενημερώνουμε τον κόσμο και ιδιαίτερα τις γυναίκες για όλες τις διεξόδους που τους παρέχονται ώστε να βγουν από τον εφιάλτη τον οποίο βιώνουν.
Παρά την αυστηροποίηση του νομοθετικού πλαισίου τα θύματα πολλές φορές δεν τολμούν να αποκαλύψουν το μαρτύριο που βιώνουν γιατί φοβούνται τους κακοποιητές τους. Τι μέτρα λαμβάνετε προς αυτήν την κατεύθυνση;
Οπως το είπατε: αυστηροποιήσαμε το νομοθετικό πλαίσιο, εισάγοντας σε αυτό παράλληλα χρήσιμα εργαλεία που βοηθούν κατ’ αρχάς τα θύματα να καταγγείλουν και τις αρμόδιες αρχές να επιλαμβάνονται αποτελεσματικότερα. Η αυστηροποίηση, οδήγησε παρά πολλά θύματα στο να μιλήσουν και πάρα πολλούς δράστες να τιμωρηθούν παραδειγματικά. Αλλά δεν είναι μόνο η αυστηροποίηση των ποινών. Δείτε για παράδειγμα τη διάταξη του νέου ποινικού κώδικα για τους επαγγελματίες υγείας, σε ό,τι αφορά την καταγγελία περιστατικών ενδοοικογενειακής βίας, πόσο βοηθάει αυτή η πρόβλεψη στην κατεύθυνση της ανάδειξης και της καταστολής του φαινομένου. Ωστόσο, πράγματι υπάρχουν ακόμα αρκετά θύματα που δεν τολμούν να αποκαλύψουν την κακοποίηση που βιώνουν. Αυτό που εμείς οφείλουμε να κάνουμε –και ήδη έχουμε στρέψει τον σχεδιασμό μας στην κατεύθυνση αυτήν– είναι να πολεμήσουμε τους παράγοντες εκείνους που γεννούν τον φόβο, ώστε να νιώσουν τα θύματα ασφάλεια. Να εξασφαλίσουμε αφενός ότι κάθε θύμα εκεί έξω γνωρίζει το προστατευτικό δίκτυό μας, τα συμβουλευτικά κέντρα, τους ξενώνες φιλοξενίας, τη γραμμή 15900 και αφετέρου να ενισχύουμε αυτό το δίκτυο, ώστε να βελτιώσει τις υπηρεσίες που παρέχει στα θύματα, προστατεύοντάς τα ακόμη πιο αποτελεσματικά. Επιπλέον, ήδη επεξεργαζόμαστε νέες καινοτόμες προτάσεις που θα δίνουν έμφαση στην πρόληψη, με σκοπό να προλαβαίνουμε περιστατικά προτού αυτά εκδηλωθούν, αλλά και νέες σύγχρονες δομές που θα προσφέρουν συγκεντρωτικές υπηρεσίες φροντίδας στα θύματα.
Τα στοιχεία για την τοποθέτηση του panic button σοκάρουν. Τελικά πόσες γυναίκες κακοποιούνται καθημερινά;
Το panic button αποτελεί έναν πραγματικό σύμμαχο των θυμάτων, ένα σπουδαίο προστατευτικό εργαλείο που καταδεικνύει πόση σημασία διαδραματίζει η πρόληψη και η έγκαιρη παρέμβαση στα ζητήματα έμφυλης βίας. Για αυτό, άλλωστε, επεκτάθηκε χωρικά και εφαρμόζεται σε όλη την ελληνική επικράτεια. Απαντώντας όμως στην ερώτησή σας, σχετικά με τον πραγματικό αριθμό, επανερχόμαστε στο φαινόμενο της υποκαταγραφής. Τέτοια φαινόμενα πάντοτε υποκαταγράφονται. Η βία αυτή, ωστόσο, δεν είναι πια τόσο «αθέατη». Τα θύματα έχουν ξεκινήσει να μιλούν και ο κόσμος που αντιλαμβάνεται περιστατικά έχει ξεκινήσει να τα καταγγέλλει στις αρμόδιες αρχές. Κάτι αλλάζει. Το σημαντικό είναι πλέον να πείσουμε τα θύματα να προχωρούν στην καταγγελία των κακοποιητών τους κατά τα πρώτα στάδια εκδήλωσης του φαινομένου, για να μπορούν να αποφευχθούν τα χειρότερα. Σχεδιάζουμε λοιπόν στην κατεύθυνση αυτήν ένα εργαλείο που ανάλογα με την ένταση εκδήλωσης της βίας κατά περίπτωση θα μετράει το ρίσκο, τον κίνδυνο δηλαδή για το θύμα.
Ποια είναι η χειρότερη μορφή βίας που δυσκολεύεστε ως πολιτεία να αντιμετωπίσετε;
Ως κράτος αλλά και ως κοινωνία δεν μπορούμε και δεν πρέπει να κάνουμε διακρίσεις στη βία. Κάθε πράξη βίας είναι από μόνη της αποτρόπαια. Είτε συμβαίνει πίσω από κλειστές πόρτες με τη μορφή ενδοοικογενειακής κακοποίησης, είτε στον χώρο εργασίας ως παρενόχληση, είτε στους δρόμους ως σωματικές επιθέσεις, ο αντίκτυπος στο θύμα είναι βαθύς, εκτεταμένος και απαράδεκτος. Η πρόκληση που αντιμετωπίζουμε ως πολιτεία είναι στην πραγματικότητα η πολυπλοκότητα του φαινομένου. Η βία κατά των γυναικών, για παράδειγμα, είναι βαθιά συνυφασμένη με τις κοινωνικές νόρμες και τα παγιωμένα συστήματα ανισότητας. Η δυσκολία, λοιπόν, έγκειται στην εξάλειψη αυτών των βαθιά ριζωμένων στερεοτύπων που επιτρέπουν στη βία να επιμένει. Η αντιμετώπιση των γενεσιουργών αιτιών της βίας κάθε μορφής είναι ένα ζήτημα δομικό που απαιτεί πολύπλευρες παρεμβάσεις. Και ενώ αντιμετωπίζουμε αυτήν την πρόκληση με αμείωτη αποφασιστικότητα, απαιτεί μακροπρόθεσμο, συστημικό μετασχηματισμό για να φανούν απτά αποτελέσματα. Η εκπαίδευση των γενεών, η μεταρρύθμιση των θεσμών υπό το πρίσμα της ισότητας και οι δράσεις για την ίση εκπροσώπηση σε όλο το φάσμα της κοινωνίας είναι τομείς που είχαν μείνει για πολύ καιρό χωρίς αμφισβήτηση. Ερχόμαστε λοιπόν και συγκρουόμαστε με αυτές τις χρόνιες παθογένειες της ελληνικής –και όχι μόνο– κοινωνίας, με καινοτόμες προσεγγίσεις, φιλοδοξώντας να καταρρίψουμε πολλά στερεότυπα και ακόμα περισσότερες προκαταλήψεις.
Πώς προχωρά το πρόγραμμα «Νταντάδες της Γειτονιάς»; Υπάρχει ανταπόκριση;
Οι «Νταντάδες της Γειτονιάς» αποτελούν ένα από τα εμβληματικότερα έργα μας στο υπουργείο Κοινωνικής Συνοχής και Οικογένειας, το οποίο έλαβε τεράστια ανταπόκριση. Συγκεκριμένα, από την έναρξη της πιλοτικής εφαρμογής του προγράμματος σε 62 δήμους της χώρας μέχρι και σήμερα, έχουν υπογραφεί συμφωνητικά με 855 γονείς, τα ωφελούμενα παιδιά είναι 918 και έχουν απασχοληθεί 784 επιμελήτριες και επιμελητές. Για τον λόγο αυτόν, άλλωστε, αποφασίσαμε την επέκτασή του σε όλη την επικράτεια, με συνολικό προϋπολογισμό 100 εκατ. ευρώ, δίνοντας σε οικογένειες σε όλη την πατρίδα μας μια σημαντική βοήθεια, με πολλαπλά οφέλη για την οικογενειακή ζωή, την οικονομία, τις θέσεις εργασίας και την ισότητα. Συγκεκριμένα, οι «Νταντάδες της Γειτονιάς», πέραν της σπουδαίας συμβολής τους στην κατεύθυνση της εξισορρόπησης της επαγγελματικής και οικογενειακής ζωής, συμβάλλουν ουσιωδώς και στην ισότητα. Το στερεότυπο ότι «η γυναίκα κρατάει το σπίτι», το οποίο επιφορτίζει πολλές φορές δυσανάλογα τις γυναίκες με την ανατροφή των παιδιών, ωθούσε πολλές από αυτές να εγκαταλείψουν αναγκαστικά την επαγγελματική σταδιοδρομία τους, όταν τα παιδιά τους βρίσκονταν σε μικρές ηλικίες, στερώντας τους το δικαίωμα στην εργασιακή ζωή και την επαγγελματική ανέλιξη. Οι «Νταντάδες της Γειτονιάς», λοιπόν, έρχονται να παρέμβουν και εκεί, αφού προσφέροντας εγκεκριμένες υπηρεσίες φροντίδας σε βρέφη και νήπια, δίνουν την ευκαιρία αυτή η τόσο σημαντική στιγμή στη ζωή ενός ζευγαριού, δηλαδή η απόκτηση ενός παιδιού, να μην αποτελέσει ανασταλτικό παράγοντα για μια σπουδαία καριέρα.
Στόχος σας ήταν να επέλθει ισορροπία στην κατανομή υψηλόβαθμων θέσεων στην εργασία και σε θέσεις ευθύνης; Τι έχει γίνει μέχρι σήμερα προς αυτήν την κατεύθυνση;
Τα βήματα που έχουν συντελεστεί στον τομέα της βελτίωσης της ισόρροπης εκπροσώπησης στις θέσεις ευθύνης αλλά και συνολικά στην αγορά εργασίας είναι πολλά και έχουν ήδη αποδώσει καρπούς. Για να μην παρεξηγηθώ, δεν είμαστε ακόμη εκεί που θέλουμε, αλλά η εικόνα σήμερα είναι σημαντικά βελτιωμένη. Για την ισότητα και την ισοτιμία λοιπόν τόσο στην εργασία όσο και στις θέσεις ευθύνης πέραν των εξειδικευμένων προγραμμάτων που τρέχουν μέσω της ΔΥΠΑ με στόχευση στις γυναίκες, υλοποιείται και από τη Γενική Γραμματεία Ισότητας και Ανθρωπίνων Δικαιωμάτων ένα πολύ σημαντικό μεταρρυθμιστικό έργο. Ονομάζεται «Σήμα Ισότητας» και απονέμεται σε επιχειρήσεις οι οποίες διακρίνονται για τις ίσες ευκαιρίες στους εργαζομένους τους. Εχει ήδη λάβει χώρα πιλοτικά και πρόκειται μέσα στο 2025 να εφαρμοστεί ξανά σε όλη την επικράτεια. Επιπλέον, προχωράμε στην τροποποίηση του ν. 4706/2020, ενσωματώνοντας την Ευρωπαϊκή Οδηγία 2022/2381 σχετικά με την ισόρροπη εκπροσώπηση των φύλων σε θέσεις διευθυντικών στελεχών των εισηγμένων εταιρειών. Η συγκεκριμένη νομοθετική παρέμβαση θα αυξήσει τα ελάχιστα όρια του υποεκπροσωπούμενου φύλου σε όλες τις διευθυντικές θέσεις των εισηγμένων εταιρειών, ενισχύοντας τη γυναικεία παρουσία στην εταιρική διοίκηση και τις εταιρικές αποφάσεις. Η τεράστια οικονομική ακτινοβολία των εισηγμένων εταιρειών και ο αντίκτυπός τους στο σύνολο της αγοράς θα οδηγήσει και πολλές άλλες μικρότερες εταιρείες να ακολουθήσουν το παράδειγμά τους, γεγονός που θα σπάσει σταδιακά κάθε «γυάλινη οροφή» που εμποδίζει τις γυναίκες να διεκδικήσουν εκείνα που πραγματικά αξίζουν.
