Σαν σήμερα, 30 Αυγούστου, ο κόσμος στέκεται σιωπηλά απέναντι σε ένα από τα πιο σκοτεινά εγκλήματα που γεννά η εξουσία: τις βίαιες εξαφανίσεις. Δεν πρόκειται απλώς για αριθμούς σε στατιστικές ούτε για νομικούς όρους σε διεθνείς συμβάσεις.
Είναι οι άνθρωποι που χάθηκαν χωρίς επιστροφή: ο πατέρας που βγήκε από το σπίτι και δεν γύρισε ποτέ, η μητέρα που χάθηκε στο δρόμο προς το αστυνομικό τμήμα, το παιδί που οδηγήθηκε σε ένα φορτηγό με κουκούλα. Είναι η μόνιμη πληγή που κουβαλούν οι οικογένειες, αναζητώντας απαντήσεις που ποτέ δεν έρχονται.
Η Παγκόσμια Ημέρα για τα Θύματα των Βίαιων Εξαφανίσεων καθιερώθηκε από τον ΟΗΕ το 2010, με την απόφαση της Γενικής Συνέλευσης 65/209, και συνδέεται άμεσα με τη Διεθνή Σύμβαση για την Προστασία όλων των Προσώπων από τις Βίαιες Εξαφανίσεις, μια Σύμβαση που ήρθε μετά από δεκαετίες ατιμωρησίας.
Από τη Λατινική Αμερική των δικτατοριών, όπου χιλιάδες «desaparecidos» χάθηκαν μέσα στη νύχτα, μέχρι τα καθεστώτα της Μέσης Ανατολής και της Ασίας, το έγκλημα παραμένει ίδιο: η σκόπιμη εξαφάνιση ενός ανθρώπου από το κράτος ή με την ανοχή του, για να τον αποκόψει από τον κόσμο των ζωντανών και να τρομοκρατήσει την κοινωνία.
Δεν είναι τυχαίο ότι οργανώσεις όπως οι «Μητέρες της Πλατείας του Μάη» στην Αργεντινή ή οι «Saturday Mothers» στην Τουρκία έγιναν παγκόσμια σύμβολα αντίστασης. Στις φωτογραφίες τους κρατούν τις ασπρόμαυρες εικόνες των παιδιών τους, που χάθηκαν στα χρόνια της βίας και της σιωπής.
Κάθε εβδομάδα, με την εμμονή της μνήμης, απαιτούν το αυτονόητο: να μάθουν τι απέγιναν οι αγαπημένοι τους. Το ίδιο αίτημα διατυπώνεται ξανά και ξανά στο Ιράκ, στη Συρία, στη Σρι Λάνκα, στο Μεξικό.
Σύμφωνα με τον ΟΗΕ, χιλιάδες νέες εξαφανίσεις καταγράφονται κάθε χρόνο, παρά το γεγονός ότι υπάρχει διεθνές νομικό πλαίσιο. Η βίαιη εξαφάνιση δεν αφορά μόνο το ίδιο το θύμα. Είναι ένα έγκλημα που συνεχίζεται όσο η τύχη του παραμένει άγνωστη.
Οι οικογένειες ζουν σε μια βασανιστική εκκρεμότητα: ούτε πένθος, ούτε δικαιοσύνη, ούτε λύτρωση. Το κενό καταβροχθίζει τις ζωές τους, την οικονομική τους ασφάλεια, την ψυχική τους υγεία, είναι ένα ψυχολογικό βασανιστήριο που μπορεί να κρατήσει δεκαετίες.
Σαν σήμερα, λοιπόν, δεν τιμούμε μόνο τη μνήμη όσων χάθηκαν:
- Θυμόμαστε και τους ζωντανούς που αγωνίζονται με φωτογραφίες και κεριά, με πλακάτ και επιστολές σε διεθνείς οργανισμούς.
- Θυμόμαστε τους δικηγόρους και τους ακτιβιστές που δέχονται διώξεις επειδή τόλμησαν να πουν την αλήθεια.
- Και κυρίως θυμόμαστε ότι η ατιμωρησία δεν είναι απλώς μια λέξη· είναι η συνέχιση του εγκλήματος.
Η διεθνής κοινότητα έκανε βήματα. Η Σύμβαση του 2006, που τέθηκε σε ισχύ το 2010, θεωρείται ένα από τα πιο σημαντικά εργαλεία κατά των εξαφανίσεων.
Ωστόσο, πολλά κράτη αρνούνται να την υπογράψουν ή να την κυρώσουν. Οι ισχυρές κυβερνήσεις προτιμούν γκρίζες ζώνες, όπου οι εξαφανίσεις λειτουργούν ως μηχανισμός καταστολής. Ο ΟΗΕ προειδοποιεί: χωρίς λογοδοσία, χωρίς ανοιχτά αρχεία, χωρίς αναγνώριση ευθυνών, η μάστιγα θα συνεχίζεται.
Στην Ελλάδα, αν και το φαινόμενο δεν είχε τις μαζικές διαστάσεις άλλων περιοχών, η εμπειρία της δικτατορίας και τα σκοτεινά χρόνια της πολιτικής καταπίεσης θυμίζουν πόσο εύθραυστα είναι τα ανθρώπινα δικαιώματα.
Οι εικόνες από την Κύπρο, με τους αγνοούμενους του 1974, φέρνουν το ζήτημα πιο κοντά: χιλιάδες οικογένειες περιμένουν ακόμη απαντήσεις για τα αγαπημένα τους πρόσωπα.
Η 30ή Αυγούστου είναι μια ημερομηνία που μας υποχρεώνει να κοιτάξουμε πίσω και μπροστά. Πίσω, για να καταλάβουμε πόσο βαθιά μπορεί να τραυματίσει μια κοινωνία η σιωπή γύρω από το έγκλημα.
Μπροστά, για να συνειδητοποιήσουμε ότι η μάχη κατά των βίαιων εξαφανίσεων αφορά όλους μας. Γιατί κάθε άνθρωπος που εξαφανίζεται με τη βία δεν είναι «κάπου αλλού»· είναι δίπλα μας, μέσα στις κοινωνίες που θέλουμε να λέμε δημοκρατικές.
Σαν σήμερα, ανάβουμε ένα κερί στη μνήμη τους. Και ίσως το πιο δυνατό μήνυμα είναι αυτό: καμία εξαφάνιση δεν πρέπει να μένει στη σιωπή. Η σιωπή είναι η συνέχιση του εγκλήματος.
