ΑΠΕ-ΜΠΕ
Ήρθε η ώρα να γίνει η Ευρώπη σπουδαία , ένας παγκόσμιος παράγοντας μπροστά στις τεράστιες προκλήσεις της χιλιετίας. Είναι μια ευχή που έχει εκφραστεί πολλές φορές και από πολλά κόμματα τα τελευταία χρόνια, αφού η Ευρωπαϊκή Ένωση εισήλθε στη βαθιά πολιτική, οικονομική και κοινωνική κρίση που ξεκίνησε την άνοιξη του 2005 όταν το «όχι» της Γαλλίας και των Κάτω Χωρών στα δημοψηφίσματα σχετικά με το Ευρωπαϊκό Σύνταγμα εμπόδισε μια αναπτυξιακή πορεία που ξεκίνησε στις αρχές της δεκαετίας του ’80 και του ’90.
του Στράτου Γεραγώτη
Από το 2005, η Ευρώπη προσπάθησε να κρατηθεί πάνω από την επιφάνεια μιας τραχιάς θάλασσας. Ο κόσμος έχει υποστεί τρομερά σοκ: πρώτα η οικονομική κρίση του 2008 και μετά η πανδημία του κοροναϊού. Στην πρώτη περίπτωση, η Ευρώπη παρέμεινε σκλάβος του εαυτό της και των φόβους της. Αντίθετα, στη δεύτερη πρόκληση, η Ένωση, μετά από μια καταστροφική αρχή, διόρθωσε την πορεία της και μπόρεσε να κάνει πρωτοφανείς επιλογές, με αποκορύφωμα το επαναστατικό σχέδιο του Ταμείου Ανάκαμψης.
Από εδώ πρέπει να ξεκινήσουμε , γνωρίζοντας ότι το μονοπάτι θα παραμείνει μακρύ. Όμως η ελπίδα για μια ηγετική Ευρώπη μπορεί να ανανεωθεί , αλλά και επειδή η ΕΕ σε αυτό το στάδιο δεν έχει καμία επιλογή: είτε θα συνεχίσει σε αυτόν τον δρόμο με την εμβάθυνση της πολιτικής της ένωσης είτε θα αναγκαστεί σε μια αποφασιστική ιστορική συρρίκνωση.
Εάν η Ευρώπη θέλει να επιβιώσει, θα πρέπει να έχει τη δική της ισχυρή γεωπολιτική, οικονομική και στρατιωτική αυτονομία, διαφορετικά θα είναι καταδικασμένη να υποκύψει.
Απλά κοιτάξτε γύρω για να καταλάβετε γιατί. Ο κόσμος και οι γεωπολιτικές ισορροπίες αλλάζουν πολύ γρήγορα. Η πολυμέρεια, η βάση του διεθνούς διαλόγου τον τελευταίο αιώνα, δεν υπάρχει πλέον όπως την ξέραμε. Τα μεγάλα διεθνή ιδρύματα, βασικά σημεία αναφοράς τη δεκαετία του 1900, έχουν εξαφανιστεί από το ραντάρ, ξεκινώντας από τον ΟΗΕ . Οι μεγάλες ηγετικές χώρες έχουν αποσυρθεί στον πολιτικό και οικονομικό εθνικισμό, οι εμπορικοί πόλεμοι έχουν υπονομεύσει τις θετικές πτυχές της παγκοσμιοποίησης, ενώ οι συντηρητικές χώρες συνεχίζουν να προχωρούν, αυξάνοντας τις ανισότητες, τις προκλήσεις του περιβάλλοντος, τη μετανάστευση και την τεχνολογική καινοτομία απευθύνεται σε εθνικό επίπεδο και όχι σε παγκόσμιο επίπεδο.
Αλλά το πιο ανησυχητικό είναι ότι αυτή η νέα κατάσταση οδήγησε στην κατάρρευση των κανόνων που, κατά κάποιο τρόπο, κατέστησαν δυνατή τη διαχείριση των διεθνών σχέσεων και αποδυνάμωσε αυτήν την κληρονομιά αρχών, αξιών και ιδανικών που χαρακτήριζαν κάποτε τη Δύση.
Οι παραδοσιακές γεωπολιτικές σχέσεις έχουν τελειώσει και αντί για νέες ισορροπίες σε αυτήν την ιστορική φάση, βλέπουμε ραγδαίες διπλωματικές και πολιτικές αλλαγές που περιορίζονται στη διαχείριση της επισφάλειας του υπάρχοντος. Υπό αυτήν την έννοια, οι αλλαγές που επιθυμεί η κυβέρνηση Τραμπ στις παγκόσμιες σχέσεις είχαν σημαντικό αντίκτυπο. Όμως, με τον ίδιο τρόπο, η στρατηγική πρόοδος της Κίνας άλλαξε το παιχνίδι . Η άνοδος ή η ενίσχυση των λαϊκισμών και των «ισχυρών ανδρών» σε χώρες όπως η Βραζιλία, η Ρωσία και η Τουρκία έκαναν τα υπόλοιπα.
Η Ευρώπη δεν παρέμεινε απρόσβλητη: απλώς κοιτάξτε την εμπλοκή της Ουγγαρίας και της Πολωνίας και την ενίσχυση των εθνικισμών στην Αυστρία και τις Κάτω Χώρες, την ενοποίηση του ομίλου Visegrád, τον θλιβερό τρόπο με τον οποίο η Μ. Βρετανία ξεκινά το Brexit «χωρίς συμφωνία».
Όλα αυτά δημιουργούν μια μοναδική ιστορική κατάσταση στην οποία η ΕΕ θα αναγκαστεί να κινηθεί επειδή δεν έχει πλέον εκείνες τις αρχαίες βεβαιότητες που προέρχονται από μια ασφάλεια που εγγυάται οι ΗΠΑ, από μια εύθραυστη αλλά σχεδόν αμετάβλητη παγκόσμια τάξη, από δοκιμασμένες σχέσεις. Αυτός ο κόσμος δεν υπάρχει πλέον και η Ευρώπη είναι τώρα μόνη μπροστά σε έναν κόσμο με γεωπολιτικές ισορροπίες που πρόκειται να οικοδομηθούν.
Κατά κάποιο τρόπο ο δρόμος φαίνεται να είναι σημαδεμένος και η ευρωπαϊκή ικανότητα αντίδρασης έναντι της πανδημίας θα μπορούσε να αποτελέσει καλό σημείο, αρκεί ο βηματισμός να είναι γοργός. Θα πρέπει να ξεκινήσουμε με την επίγνωση και την πλήρη επίγνωση ενός απλού γεγονότος: η Ευρώπη των 27 δεν θα είναι σε θέση να συνεχίσει να λειτουργεί με τους ισχύοντες κανόνες. Η ομόφωνη ψηφοφορία δεν έχει πλέον νόημα σε μια Ένωση στην οποία πολλά κράτη έχουν πλέον χάσει τις ιδρυτικές αξίες ή θεωρούν την Ευρώπη λίγο περισσότερο από μια μεγάλη ζώνη ελεύθερων συναλλαγών.
Είναι λοιπόν θέμα οικοδόμησης μιας Ευρώπης μεταβλητών γεωμετριών, ενισχυμένης συνεργασίας, ομόκεντρων κύκλων.
Το αποτέλεσμα θα είναι να οικοδομήσουμε έναν ισχυρό πυρήνα ευρωπαϊκών και φιλοευρωπαϊκών χωρών που μαζί θα πρέπει να οικοδομήσουν μια πολιτική ένωση, με μια κοινή εξωτερική πολιτική εξοπλισμένη με όλα τα απαραίτητα μέσα, συμπεριλαμβανομένων των δυνατοτήτων ασφάλειας και άμυνας . Πρέπει να είναι μια Ευρώπη ικανή να αντιμετωπίσει μαζί τις μεγάλες προκλήσεις των τελευταίων ετών, ξεκινώντας από την πανδημία, δημιουργώντας συγκεκριμένη συνεργασία στον τομέα της υγείας. Μαζί θα είναι απαραίτητο να εντοπιστούν νέες διαδρομές για την προστασία του περιβάλλοντος, να διαχειριστούν νέες τεχνολογίες όπως το 5G και τη μεγάλη πρόκληση της μετανάστευσης με μια ξεκάθαρη υπέρβαση του Συμφώνου Δουβλίνου, για να αντιμετωπιστεί ο έντονος ανταγωνισμός του διεθνούς εμπορίου.
Είναι επίσης απαραίτητο να μελετήσουμε τους κανόνες που διέπουν τις ευρωπαϊκές οικονομίες τα τελευταία χρόνια, από το Μάαστριχτ έως το φορολογικό σύμφωνο. Οι κανόνες αυτοί έχουν ανασταλεί λόγω της οικονομικής κρίσης, λόγω του Coronavirus, αλλά και η επιστροφή για την απλοποιηση στους παλιούς κανόνες θα έδειχνε έλλειψη οράματος και θάρρους.
Η Ευρώπη θα πρέπει να κάνει όλα αυτά συνεχίζοντας να έχει ως οδηγό τις αρχές και τις αξίες που αποτελούν τη βάση της κοινοτικής οικοδόμησης . Μια ομάδα πρωτοπόρων χωρών θα πρέπει να το κάνει, εκείνοι που πιστεύουν σε αυτό το έργο. Οι άλλοι, οι οποίοι θα συνεχίσουν να είναι μέλη της ΕΕ, θα αποφασίζουν, κατά καιρούς, εάν θέλουν και θα μπορούν να συμμετάσχουν στην πρόοδο της ευρωπαϊκής οικοδόμησης.
Η γερμανική Προεδρία και η Διάσκεψη για το Μέλλον της Ευρώπης σίγουρα θα βοηθήσουν στο άνοιγμα αυτού του δρόμου προς τη Νέα Ευρώπη. Όπως συνέβη συχνά, η Ευρώπη είναι μπροστά σε ένα σταυροδρόμι. Αυτή τη φορά, δεν μπορεί να επιλέξει το λάθος μονοπάτι.
*Στράτος Γεραγώτης, Διδάκτωρ Παν/μιου των Βρυξελλών, τ. Καθηγητής Ευρωπαϊκής Πολιτικής στο Παν/μιο της Pavia της Ιταλίας
