Σήμερα οι ελληνικοί δρόμοι μοιάζουν με πεδίο μάχης ανάμεσα στη νομοθεσία και τη νοοτροπία του οδηγού. Παρά την αυστηροποίηση του Κώδικα Οδικής Κυκλοφορίας (ΚΟΚ) τα τελευταία χρόνια, με νέους κανόνες που τιμωρούν με βαρύτατα πρόστιμα την οδήγηση υπό την επήρεια αλκοόλ, την παράλειψη χρήσης κράνους ή ζώνης ασφαλείας, αλλά και την υπερβολική ταχύτητα, η καθημερινή πραγματικότητα δείχνει ότι η ελληνική νοοτροπία… δεν αλλάζει με τίποτα.
Η αύξηση των ελέγχων και οι νέοι κανόνες
Η κυβέρνηση έχει αυστηροποιήσει σε πρωτοφανές επίπεδο τον ΚΟΚ. Από το 2023 και μετά, οι έλεγχοι για οδήγηση υπό την επήρεια αλκοόλ αυξήθηκαν κατά 40%, ενώ τα πρόστιμα για χρήση κράνους σε μοτοσικλετιστές διπλασιάστηκαν. Επιπλέον, οι κάμερες παρακολούθησης των δρόμων και οι περιπολίες της Τροχαίας είναι πλέον καθημερινότητα σε κάθε μεγάλο αστικό κέντρο. Στόχος των νέων μέτρων είναι ξεκάθαρος: να μειωθούν τα τροχαία ατυχήματα, τα οποία παραμένουν από τα υψηλότερα στην Ευρώπη.
Σύμφωνα με τα τελευταία στοιχεία της Ελληνικής Στατιστικής Αρχής (ΕΛΣΤΑΤ), το 2024 καταγράφηκαν περίπου 9.500 τροχαία ατυχήματα με σοβαρό τραυματισμό ή θάνατο, ενώ το 2023 ήταν 9.200. Παρά την αυστηροποίηση των νόμων, η αύξηση δεν έχει ανακοπεί. Το 78% των παραβατών εντοπίστηκαν να παραβιάζουν τον ΚΟΚ λόγω υπερβολικής ταχύτητας ή οδήγησης υπό την επήρεια αλκοόλ.
Στατιστικά που μιλάνε μόνα τους:
- 48% των οδηγών έχουν ομολογήσει σε ανώνυμες έρευνες ότι υπερβούν τα όρια ταχύτητας σε αστικές περιοχές.
- 35% των μοτοσικλετιστών δεν φορούν ποτέ κράνος.
- 60% των οδηγών που συμμετείχαν σε ελέγχους αλκοόλ δήλωσαν ότι «μια μικρή ποσότητα δεν κάνει κακό».
- Πάνω από 70% των ερωτηθέντων θεωρούν τις νέες ρυθμίσεις υπερβολικές και «γραφειοκρατικά βαριές».
Η νοοτροπία που αντιστέκεται
Η ελληνική νοοτροπία στον δρόμο χαρακτηρίζεται από έντονη ατομική αντίληψη και έλλειψη συλλογικής ευθύνης. «Ξέρω εγώ», λένε συχνά οι οδηγοί, δείχνοντας ότι οι κανόνες είναι κάτι εξωτερικό που αφορά τους άλλους.
Ανώνυμες δηλώσεις ανθρώπων που παραβίασαν τον ΚΟΚ αποτυπώνουν την καθημερινή πραγματικότητα:
«Δεν πίνω πολύ, μόνο ένα ποτήρι κρασί. Τι μου κάνει η Τροχαία;» — Γ.Κ., 34 ετών
«Το κράνος είναι ενοχλητικό, δεν βλέπω καλά με αυτό. Δεν θα με σταματήσουν ποτέ αν το φορέσω» — Μ.Π., 27 ετών
«Στο δρόμο όλοι προσπερνάνε, αν δεν το κάνω και εγώ θα με περάσουν για αργό» — Δ.Σ., 42 ετών
Οι δηλώσεις αυτές δεν είναι μεμονωμένες περιπτώσεις. Αντίθετα, αντικατοπτρίζουν τη διάχυτη αντίληψη ότι η νομοθεσία είναι εμπόδιο στην προσωπική ελευθερία και όχι εργαλείο προστασίας ζωών.
Η ενίσχυση των ελέγχων: αποτέλεσμα ή σπατάλη;
Παρά τις αυστηρές ρυθμίσεις, η εφαρμογή των νόμων συναντά συχνά δυσκολίες. Οι έλεγχοι είναι εντατικοί, αλλά η νοοτροπία του Έλληνα οδηγού συχνά παρακάμπτει την κανονικότητα. Σύμφωνα με εσωτερικά στοιχεία της Τροχαίας, μόνο το 30% των παραβατών εμφανίζεται να συμμορφώνεται μετά τον πρώτο έλεγχο, ενώ οι υπόλοιποι συνεχίζουν τις παραβάσεις χωρίς ιδιαίτερη αίσθηση ενοχής.
Η κυβέρνηση έχει επενδύσει σε τεχνολογικά μέσα, όπως κάμερες ταχύτητας, ανιχνευτές αλκοόλ σε κρίσιμες διασταυρώσεις και έξυπνα συστήματα παρακολούθησης μοτοσικλετών. Ωστόσο, η επένδυση αυτή συχνά συγκρούεται με τη νοοτροπία του «όλοι το κάνουν», που καθιστά την αυστηροποίηση μέτρο μερικής μόνο αποτελεσματικότητας.
Κοινωνικές και ψυχολογικές ρίζες της νοοτροπίας
Η στάση του Έλληνα οδηγού δεν είναι τυχαία. Πολιτισμικοί και κοινωνικοί παράγοντες συνδέονται με δεκαετίες ανοχής στην «παραβατικότητα» στους δρόμους.
Η οδήγηση συχνά συνδέεται με αίσθηση ελευθερίας και ανεξαρτησίας, ενώ η συλλογική αντίληψη κινδύνου είναι υποβαθμισμένη.
Η «ατομική επιβίωση» στον δρόμο γίνεται κανόνας: παραβιάζονται τα όρια ταχύτητας, προσπερνιούνται οι ουρές και η μη χρήση κράνους θεωρείται «μικρό κακό». Το αποτέλεσμα; Υψηλά ποσοστά ατυχημάτων, σοβαροί τραυματισμοί και θάνατοι που θα μπορούσαν να είχαν αποφευχθεί.
Η σκληρή αντιπαράθεση μεταξύ νομοθεσίας και νοοτροπίας
Το ελληνικό κράτος, βλέποντας την αδυναμία της νοοτροπίας να συμμορφωθεί, έχει αυξήσει δραστικά τις ποινές. Πρόστιμα που παλαιότερα ήταν συμβολικά, πλέον φτάνουν έως και 1.000 ευρώ για σοβαρές παραβάσεις, ενώ η αφαίρεση διπλώματος και η φυλάκιση για επικίνδυνη οδήγηση υπό αλκοόλ είναι γεγονός.
Παράλληλα, οι καμπάνιες ενημέρωσης προσπαθούν να αλλάξουν στάσεις. «Οδηγώ υπεύθυνα, σώζω ζωές» είναι το μήνυμα που επαναλαμβάνεται σε τηλεοπτικά σποτ, πλατφόρμες social media και διαφημίσεις στα μέσα μαζικής μεταφοράς. Η επίδραση όμως παραμένει περιορισμένη.
Ανώνυμες μαρτυρίες οδηγών δείχνουν το χάσμα:
«Ξέρω ότι είναι επικίνδυνο, αλλά δεν μπορώ να αντισταθώ. Στην Ελλάδα όλοι το κάνουν» — Κ.Λ., 39 ετών
«Οι έλεγχοι είναι παντού πια, αλλά εγώ βρίσκω τρόπο να τα αποφύγω» — Σ.Ν., 31 ετών
Συμπέρασμα: Η μακρά διαδρομή της αλλαγής
Η αυστηροποίηση του ΚΟΚ είναι αναγκαία και επιβεβλημένη. Οι έλεγχοι, οι κάμερες και τα πρόστιμα έχουν μειώσει κάπως την ακραία παραβατικότητα, αλλά η ελληνική νοοτροπία στον δρόμο παραμένει ανθεκτική. Μέχρι η συλλογική συνείδηση να αλλάξει, τα στατιστικά θα συνεχίσουν να δείχνουν υψηλά ποσοστά παραβάσεων και τροχαίων.
Η μάχη δεν είναι μόνο ενάντια στους παραβάτες, αλλά και ενάντια σε μια νοοτροπία που θεωρεί τον δρόμο πεδίο προσωπικής ελευθερίας χωρίς όρια. Η πραγματική αλλαγή απαιτεί εκπαίδευση, ενημέρωση και συνεχή πίεση, ώστε η συνείδηση του Έλληνα οδηγού να κατανοήσει ότι οι κανόνες δεν είναι εμπόδιο, αλλά προστασία ζωής.
Μέχρι τότε, κάθε έλεγχο, κάθε πρόστιμο, κάθε καμπάνια είναι ένας μικρός αλλά αναγκαίος βηματισμός στον δρόμο προς ασφαλέστερες ελληνικές οδούς. Και όσο η νοοτροπία αργεί να αλλάξει, η σύγκρουση μεταξύ νομοθεσίας και οδηγικής συμπεριφοράς θα παραμένει καθημερινή πραγματικότητα.
