Η Τρίτη Δεκεμβρίου έχει καθιερωθεί από το 1992 να τιμάται ως παγκόσμια ημέρα των ατόμων με αναπηρία, με απόφαση της Γενικής Συνέλευσης των Ηνωμένων Εθνών. Η σταδιακή ένταξη της διάστασης της αναπηρίας στα ευρωπαϊκά και διεθνή νομικά κείμενα, όπως στη Συνθήκη της ΕΕ, στο Χάρτη των Θεμελιωδών Δικαιωμάτων της ΕΕ, τον Ευρωπαϊκό Κοινωνικό Χάρτη, τον Ευρωπαϊκό Πυλώνα Κοινωνικών Δικαιωμάτων και ιδίως η υπογραφή της Σύμβασης των ΗΕ για τα Δικαιώματα των Ατόμων με Αναπηρία, ανέδειξαν την ανάγκη για την υιοθέτηση του δικαιωματικού μοντέλου θεώρησης της αναπηρίας.
Σύμφωνα με τον ορισμό του ΠΟΥ, η αναπηρία είναι ένα σύνθετο και μεταβαλλόμενο φαινόμενο, το οποίο οφείλεται στην αλληλεπίδραση των προσωπικών χαρακτηριστικών ενός ατόμου και των χαρακτηριστικών του περιβάλλοντος μέσα στο οποίο το άτομο αυτό δραστηριοποιείται. Με βάση των ως άνω ορισμό η αναπηρία θα πρέπει να ιδωθεί ως μια συνάρτηση αποτελούμενη από μια σταθερά που είναι η εκάστοτε κατάσταση του εμποδιζόμενου προσώπου (μόνιμη ή παροδική) και από δυο μεταβλητές, το κοινωνικό υπόβαθρο αφενός και το περιβαλλοντικό πλαίσιο αφετέρου. Η δικαιωματική προσέγγιση της αναπηρίας δίνει έμφαση στην προσαρμογή του φυσικού και κοινωνικού περιβάλλοντος, με βάση τις αρχές του καθολικού σχεδιασμού και των ευλογών προσαρμογών, έτσι ώστε να διασφαλίζεται η ισότιμη συμμετοχή των ατόμων με αναπηρία σε όλες τις εκφάνσεις της καθημερινής ζωής. Η αναπηρία συνιστά πτυχή της ανθρώπινης ποικιλομορφίας και τα άτομα με αναπηρία αναγνωρίζονται ως φορείς δικαιωμάτων και υποχρεώσεων σε ίση βάση με τους υπόλοιπους πολίτες. Η πλήρης διασφάλιση των δικαιωμάτων των ατόμων με αναπηρία, χωρίς εμπόδια και αποκλεισμούς, ερείδεται στους άξονες της ανεξάρτητης διαβίωσης, της κοινωνικής συμπερίληψης και της καθολικής προσβασιμότητας.
Σε ευρωπαϊκό επίπεδο, δεδομένου ότι η ΕΕ συνιστά κατά μείζονα λόγο μια Ένωση κοινών αξιών και αναδεικνύει ως δομικό συστατικό της την ενότητα στην πολυμορφία, υιοθετεί δράσεις και πολιτικές, με στόχο την ενσωμάτωση των ατόμων με αναπηρία σε όλους τους τομείς. Στο πλαίσιο αυτό, δημοσιεύτηκε το Μάρτιο του 2021 η ευρωπαϊκή στρατηγική για την αναπηρία (2021-2030), η οποία προσδιορίζει έναν συνεκτικό οδικό χάρτη, με σκοπό την ενίσχυση της αυτονομίας των ατόμων με αναπηρία, την προώθηση της ορατότητας τους και τη διαμόρφωση συνθηκών για την ισότιμη κοινωνική τους συμμετοχή. Η νέα ευρωπαϊκή στρατηγική στοχεύει στην εξασφάλιση των δικαιωμάτων των ατόμων με αναπηρία ως Ευρωπαίων πολιτών, όπως είναι η ελεύθερη μετακίνηση και η απρόσκοπτη συμμετοχή τους στον πολιτικό βίο της Ένωσης, στην πραγμάτωση του δικαιώματος στην ανεξάρτητη διαβίωση με πλήρη ελευθερία στην επιλογή, στην καταπολέμηση κάθε μορφής διάκρισης και βίας και στην εξασφάλιση ίσων ευκαιριών στην πρόσβαση στην υγεία, την εκπαίδευση, την εργασία, τον πολιτισμό, τον αθλητισμό και κάθε άλλη δραστηριότητα.
Τον περασμένο Σεπτέμβριο, δημοσιεύτηκε η πρόταση της Επιτροπής για τη θέσπιση ευρωπαϊκής οδηγίας για την ευρωπαϊκή κάρτα αναπηρίας, η οποία θα διασφαλίζει την αμοιβαία αναγνώριση της κατάστασης της αναπηρίας μεταξύ των κρατών – μελών και κατά συνέπεια την ελεύθερη κυκλοφορία των Ευρωπαίων πολιτών με αναπηρία χωρίς περιορισμού στα δικαιώματα τους. Επιπρόσθετα, ιδιαίτερη έμφαση δίνεται στη διασφάλιση της δυνατότητας όλων των ατόμων με αναπηρία να μετέχουν ισότιμα στην εκλογική διαδικασία. Από τα 27 κράτη – μέλη, στα 14 έχουν αρθεί οι περιορισμοί στο δικαίωμα του εκλέγειν για τα άτομα με νοητική αναπηρία που τελούν σε δικαστική συμπαράσταση, ενώ σε 9 κράτη – μέλη δεν υπάρχουν περιορισμοί στο δικαίωμα του εκλέγεσθαι.
Υπό το πρίσμα του δικαιωματικού μοντέλου προσέγγισης της αναπηρίας, εκπονήθηκε για πρώτη φορά στην Ελλάδα το 2020 το εθνικό σχέδιο δράσης για τα δικαιώματα των ατόμων με αναπηρία, βάσει του οποίου έχουν θεσπιστεί εμβληματικές μεταρρυθμιστικές παρεμβάσεις, όπως ο θεσμός του προσωπικού βοηθού, τα ψηφιακά ΚΕΠΑ και η κάρτα αναπηρίας, πρόγραμμα πρώιμης παρέμβασης, η επαγγελματική αναδοχή, πιλοτικό πρόγραμμα υποστηριζόμενης εργασίας για άτομα στο φάσμα του αυτισμού, επιχορήγηση παρεμβάσεων προσβασιμότητας σε κατοικίες και επαγγελματικούς χώρους ατόμων με αναπηρία, ενώ έχουν αναληφθεί και άλλες νομοθετικές πρωτοβουλίες, όπως η ενσωμάτωση της ευρωπαϊκής πράξης προσβασιμότητας για τα προϊόντα και τις υπηρεσίες, η επέκταση της δυνατότητας εισαγωγής στην τριτοβάθμια εκπαίδευση με το 5% στα άτομα στο φάσμα του αυτισμού και οι προσλήψεις μόνιμου εκπαιδευτικού προσωπικού στην ειδική αγωγή.
Σήμερα, βρισκόμαστε σε μια περίοδο δυναμικής επανεκκίνησης, με στόχο το σχεδιασμό πολιτικών παρεμβάσεων, που θα διασφαλίσουν την ίση πρόσβαση των ατόμων με αναπηρία σε όλες τις εκφάνσεις της κοινωνικής δραστηριότητας, αίροντας τις διακρίσεις, αφαιρώντας τα νομικά, περιβαλλοντικά και συμπεριφορικά εμπόδια, εξαλείφοντας κάθε αποκλεισμό κοινωνικό και εργασιακό. Γιατί η συμμετοχή των ατόμων με αναπηρία στην εργασία, αποτελεί το «κλειδί» για την ενεργή συμμετοχή τους στην κοινωνία και την ίδια τη ζωή. Στο πλαίσιο αυτό, η σημερινή ημέρα αποτελεί το εφαλτήριο για τη νέα εθνική στρατηγική για την αναπηρία 2024-2030, με στόχο την πλήρη εναρμόνιση της χώρας μας με τη Σύμβαση των ΗΕ για τα δικαιώματα των ατόμων με αναπηρία. Πρέπει να συνεχίσουμε στα θεμέλια που θέσαμε, έτσι ώστε να προκρίνουμε τις αναγκαίες μεταρρυθμιστικές προτεραιότητες, στοχεύοντας στην ανάδειξη των δεξιοτήτων και δυνατοτήτων των ατόμων, χωρίς να υπάρχουν διακρίσεις και εμπόδια λόγω αναπηρίας. Επιπλέον ερχόμαστε αντιμέτωποι και με σύγχρονες ισχυρές προκλήσεις, όπως η ολιστική υποστήριξη των πλέον ευάλωτων ατόμων με αναπηρία, των προσφύγων και θυμάτων πολέμων και μαζικών εκτοπισμών, αλλά και την προστασία των ατόμων με αναπηρία από τις επιπτώσεις της κλιματικής κρίσης.
Η κυβέρνηση του Κυριάκου Μητσοτάκη έχει αποδείξει έμπρακτα ότι συνδυάζει τα μέτρα κοινωνικής στήριξης με τη θέσπιση ενεργητικών πολιτικών ουσιαστικής ένταξης, που συμβάλλουν στην ενίσχυση της ορατότητας και στην κοινωνική συμπερίληψη των συμπολιτών μας με αναπηρία.
*άρθρο του βουλευτή Γιώργου Σταμάτη στο «Μανιφέστο»
