Μπορεί η Ευρωπαϊκή Ένωση να πετύχει τον στόχο για μηδενικές εκπομπές στα αυτοκίνητα ως το 2035; Η νέα έκθεση της ACEA, της Ένωσης Ευρωπαίων Κατασκευαστών Αυτοκινήτων, θέτει το ερώτημα ευθέως, αμφισβητώντας τη ρεαλιστικότητα του ευρωπαϊκού σχεδίου για την απανθρακοποίηση των μεταφορών. Παρά την πρόοδο της ηλεκτροκίνησης, τα δεδομένα δείχνουν ότι η αγορά δεν συμβαδίζει με τους φιλόδοξους κανονισμούς των Βρυξελλών.
Η ACEA προειδοποιεί πως το σημερινό ρυθμιστικό πλαίσιο, που προβλέπει 100% μηδενικές εκπομπές για τα νέα οχήματα έως το 2035, βασίζεται σε υπεραισιόδοξες παραδοχές και ανεπαρκή υποστηρικτικά μέτρα, σύμφωνα με το Topspeed.gr. Οι υποδομές φόρτισης, το ενεργειακό κόστος και η άνιση ανάπτυξη ανάμεσα στις χώρες της Ε.Ε. δημιουργούν ένα εκρηκτικό μείγμα που απειλεί όχι μόνο την κλιματική πολιτική, αλλά και τη βιωσιμότητα της ευρωπαϊκής αυτοκινητοβιομηχανίας.
Η έκθεση προτείνει ένα «νέο ρεαλισμό» στην πράσινη μετάβαση: επαναπροσδιορισμό στόχων, ενίσχυση των επενδύσεων σε δίκτυα και μπαταρίες, φορολογικά κίνητρα για προσιτά ηλεκτρικά αυτοκίνητα και κυρίως τεχνολογική ουδετερότητα. Με άλλα λόγια, η Ευρώπη καλείται να προχωρήσει με φιλοδοξία, αλλά και με σχέδιο που να βασίζεται στα πραγματικά δεδομένα της αγοράς και στις αντοχές της βιομηχανίας της.
Η πραγματικότητα πίσω από τους στόχους του 2030 και 2035
Στην πρώτη ενότητα της έκθεσης, η ACEA υπογραμμίζει ότι οι σημερινοί στόχοι μείωσης CO₂ είναι απλώς ανέφικτοι χωρίς βαθιές ρυθμιστικές αλλαγές. Το 2035 προβλέπει μηδενικές εκπομπές για τα νέα αυτοκίνητα, όμως οι αγορές δεν ανταποκρίνονται. Μέχρι τον Αύγουστο του 2025, το μερίδιο των αμιγώς ηλεκτρικών αυτοκινήτων στην Ε.Ε. δεν ξεπερνούσε το 15,8%, ενώ στα ελαφρά επαγγελματικά οχήματα μόλις άγγιζε το 8,5%. Οι προβλέψεις δείχνουν ότι ακόμη και το 2035, το ποσοστό των ηλεκτρικών πωλήσεων δύσκολα θα υπερβεί το 63%.
Η έκθεση καταρρίπτει την ψευδαίσθηση ότι η αγορά μπορεί να αυτορυθμιστεί. Η απόσυρση επιδοτήσεων στη Γερμανία το 2023 οδήγησε σε κατάρρευση των πωλήσεων ηλεκτρικών, αποδεικνύοντας πως η ζήτηση εξαρτάται καθοριστικά από τη δημόσια στήριξη. Την ίδια στιγμή, η ανισοκατανομή στις ευρωπαϊκές χώρες δημιουργεί ένα «τριών ταχυτήτων» τοπίο: οι βόρειες χώρες προχωρούν, οι νότιες και ανατολικές μένουν πίσω, με τον κίνδυνο να γεννηθεί ένα νέο κοινωνικό ρήγμα – αυτό της «μεταφορικής φτώχειας».
Η ACEA επισημαίνει ότι ο μέσος όρος ηλικίας των ευρωπαϊκών οχημάτων αυξάνεται συνεχώς, φτάνοντας τα 12,5 έτη, κάτι που σημαίνει ότι ο στόλος γηράσκει αντί να ανανεώνεται. Η απώλεια τριών εκατομμυρίων πωλήσεων ετησίως σε σχέση με τα προ πανδημίας επίπεδα και η μείωση της κερδοφορίας, που περιορίζει τις επενδύσεις, εντείνουν τον φαύλο κύκλο.
Προτεινόμενες ευελιξίες για την αγορά επιβατικών οχημάτων
Για να αποφευχθούν οι υπέρογκες ποινές μη συμμόρφωσης – που η ACEA υπολογίζει ότι θα φτάσουν τα 25 δισ. ευρώ έως το 2030 – προτείνεται ένα σύνολο «έξυπνων ευελιξιών». Η ένωση ζητά να θεσπιστεί μηχανισμός μέσου όρου πενταετίας (2028-2032), ώστε οι κατασκευαστές να μπορούν να μεταφέρουν πλεονάζουσες μειώσεις CO₂ και να προσαρμόζονται στις διακυμάνσεις της αγοράς.
Παράλληλα, εισηγείται “super credits” για μικρά και προσιτά ηλεκτρικά αυτοκίνητα, ώστε να ενθαρρυνθεί η παραγωγή τους, αλλά και διατήρηση κινήτρων για τα plug-in υβριδικά, τα οποία – με χρήση ανανεώσιμων καυσίμων – μπορούν να λειτουργήσουν ως μεταβατική λύση.
Ιδιαίτερη βαρύτητα δίνεται στα καύσιμα μηδενικού άνθρακα (carbon neutral fuels), για τα οποία η ACEA ζητά να επιτραπεί η πώληση και ταξινόμησή τους με μηδενικό συντελεστή CO₂, εφόσον υπάρχει ψηφιακή απόδειξη προέλευσης. Πρόκειται για μία ρύθμιση που θα επέτρεπε τη διατήρηση της τεχνολογίας εσωτερικής καύσης υπό νέους, πράσινους όρους – μια προσέγγιση που ήδη εφαρμόζεται πιλοτικά στη Γερμανία και την Ιαπωνία.
Τα vans στο κόκκινο: ειδική μεταχείριση ζητά ο κλάδος
Η ACEA αφιερώνει ξεχωριστό κεφάλαιο στα ελαφρά επαγγελματικά οχήματα, επισημαίνοντας ότι το 2030 ο στόχος για μείωση 50% των εκπομπών είναι αδύνατο να επιτευχθεί. Το σημερινό μερίδιο ηλεκτρικών van παραμένει κάτω από 10%, ενώ η χρήση τους εξαρτάται από παράγοντες όπως η αυτονομία, το βάρος των μπαταριών και η διαθεσιμότητα ταχυφορτιστών.
Η ένωση ζητά να μειωθεί ο στόχος του 2030 στο -30% ή -35%, να υπάρξει σύστημα super credits για την τριετία 2027-2029 και να αναγνωριστεί ρόλος στα plug-in και range extender vans. Παράλληλα, προτείνει να επιτραπεί η ένταξη ηλεκτρικών οχημάτων της κατηγορίας N2 (έως 4,25 τόνους) στους υπολογισμούς συμμόρφωσης των ελαφρών επαγγελματικών (N1), αίτημα που στοχεύει στη διευκόλυνση της μετάβασης χωρίς γραφειοκρατικά εμπόδια.
Αναθεώρηση προστίμων και μηχανισμοί αντιστάθμισης
Ένα από τα πιο αιχμηρά σημεία του policy paper αφορά την πρόταση να συνδεθεί το ύψος των προστίμων CO₂ με την τιμή των δικαιωμάτων εκπομπών ETS. Η ACEA θεωρεί παράλογο να πληρώνουν οι κατασκευαστές έως 95 ευρώ ανά γραμμάριο CO₂, όταν το αντίστοιχο κόστος στο ETS είναι σήμερα περίπου 70 ευρώ ανά τόνο.
Η έκθεση εισηγείται επίσης μηχανισμούς συμψηφισμού εκπομπών – όπως ταχύτερη ανανέωση στόλου μέσω προγραμμάτων απόσυρσης, ενσωμάτωση «πράσινων» πρώτων υλών όπως πράσινος χάλυβας και αλουμίνιο, καθώς και υπολογισμό των μειώσεων CO₂ που επιτυγχάνονται στην εφοδιαστική αλυσίδα. Με αυτόν τον τρόπο, η βιομηχανία ζητά ένα πιο ολοκληρωμένο σύστημα που να επιβραβεύει τη συνολική πρόοδο, όχι απλώς τις πωλήσεις.
Η τεχνολογική ουδετερότητα ως κεντρική αρχή μετά το 2035
Στο πιο πολιτικό ίσως κεφάλαιο της έκθεσης, η ACEA υιοθετεί τη θέση που διατύπωσε πρόσφατα και ο Μάριο Ντράγκι: ότι ο στόχος για 100% μηδενικές εκπομπές έως το 2035 δεν έχει δημιουργήσει τον αναμενόμενο «ενάρετο κύκλο» επενδύσεων και καινοτομίας. Οι υποδομές φόρτισης παραμένουν ανεπαρκείς, οι τιμές ηλεκτρικών υψηλές και η εγχώρια παραγωγή μπαταριών πίσω από την Ασία.
Η ACEA καλεί την Ευρωπαϊκή Επιτροπή να ενσωματώσει ρητά την αρχή της τεχνολογικής ουδετερότητας στην επερχόμενη αναθεώρηση του Κανονισμού CO₂, επιτρέποντας συνύπαρξη ηλεκτρικών, υβριδικών, υδρογονοκίνητων και οχημάτων με καύσιμα μηδενικού άνθρακα. Όπως τονίζει, «ούτε η Συμφωνία του Παρισιού ούτε ο Ευρωπαϊκός Κλιματικός Νόμος επιβάλλουν συγκεκριμένη τεχνολογική διαδρομή – αρκεί το αποτέλεσμα να είναι μηδενικές καθαρές εκπομπές».
Η έκθεση προτείνει επίσης να ανοίξει διάλογος για ανακατανομή του βάρους απανθρακοποίησης: σήμερα μόνο οι κατασκευαστές φέρουν τις ποινές, παρότι οι εκπομπές εξαρτώνται από παράγοντες όπως τα καύσιμα, το δίκτυο ή η υποδομή φόρτισης. Έτσι, προτείνεται ένα «σύστημα ευθύνης όλων των κρίκων» – κατασκευαστών, προμηθευτών ενέργειας, παρόχων καυσίμων και κυβερνήσεων.
Υποδομές, φόρτιση και φορολογικά κίνητρα: το τρίπτυχο της επιτυχίας
Η ACEA θεωρεί ότι η αναθεώρηση των στόχων CO₂ είναι αναγκαία αλλά όχι αρκετή. Το μεγάλο στοίχημα είναι η δημιουργία του κατάλληλου “enabling framework”: ενός περιβάλλοντος που θα στηρίζει πρακτικά τη μετάβαση. Η έκθεση ζητά ισχυρότερη αναθεώρηση του κανονισμού AFIR το 2026, με στόχο 300 δημόσιους φορτιστές ανά 100.000 κατοίκους – σχεδόν διπλάσιους από τους σημερινούς.
Επιπλέον, απαιτείται μαζική αναβάθμιση των ηλεκτρικών δικτύων, απλούστευση αδειοδοτήσεων, κατάργηση της διπλής φορολόγησης στην αποθήκευση ενέργειας και φορολογικά κίνητρα για χρήση τεχνολογιών Vehicle-to-Grid (V2G).
Η ACEA ζητά επίσης κοινή ευρωπαϊκή πολιτική για προσιτά ηλεκτρικά οχήματα, με κοινωνικά προγράμματα leasing και μειωμένο ΦΠΑ, ιδιαίτερα για τα χαμηλότερα εισοδηματικά στρώματα. Παράλληλα, εισηγείται πανευρωπαϊκό πρόγραμμα απόσυρσης συνδεδεμένο με αγορά ZEV (Zero Emission Vehicle), το οποίο θα μπορούσε να χρηματοδοτηθεί από τα έσοδα του ETS2.
Η μάχη της Ευρώπης για τις μπαταρίες
Η έκθεση αφιερώνει ξεχωριστή ενότητα στη στρατηγική αυτονομία της Ευρώπης σε κρίσιμα υλικά και παραγωγή μπαταριών. Παρά τις επενδύσεις, η ήπειρος διαθέτει σήμερα μόλις 343 GWh παραγωγικής ικανότητας, όταν για να καλύψει τις ανάγκες του 2035 απαιτούνται τουλάχιστον 1.125 GWh. Η ACEA προειδοποιεί ότι η πλήρης αυτάρκεια «θα χρειαστεί δεκαετίες» και ζητά συνεχή στήριξη upstream και downstream, από εξόρυξη και καθαρισμό πρώτων υλών έως ανακύκλωση.
Αναγνωρίζει πως η συνεργασία με ασιατικές εταιρείες παραμένει αναγκαία, ζητώντας ωστόσο ισορροπία μεταξύ στρατηγικής αυτονομίας και διεθνούς συνεργασίας, ώστε να μη χαθεί η πρόσβαση στις αγορές.
Τα βαρέα οχήματα και η ανάγκη για ρεαλισμό
Στο τελευταίο κεφάλαιο, η ACEA επικεντρώνεται στα φορτηγά και λεωφορεία. Υπογραμμίζει ότι ο κλάδος έχει λιγότερο από πέντε χρόνια για να δεκαπλασιάσει το μερίδιο των μηδενικών εκπομπών οχημάτων – από 3,6% σήμερα σε τουλάχιστον 35% το 2030. Παρότι οι κατασκευαστές επενδύουν μαζικά, τα δίκτυα φόρτισης βαρέων οχημάτων, οι συνδέσεις δικτύου και τα νομικά πλαίσια (όπως η οδηγία βαρών και διαστάσεων) καθυστερούν.
Η ACEA ζητά επιτάχυνση της αναθεώρησης του κανονισμού CO₂ για βαρέα οχήματα πριν το 2027, ώστε να ληφθεί υπόψη η πραγματική πρόοδος σε υποδομές και κόστη λειτουργίας. Διαφορετικά, οι ευρωπαϊκοί κατασκευαστές κινδυνεύουν να βρεθούν αντιμέτωποι με δυσανάλογες ποινές που θα υπονομεύσουν τις επενδύσεις τους σε αυτόνομη οδήγηση, ψηφιοποίηση και νέα καύσιμα.
Προς ένα νέο ρεαλισμό της πράσινης μετάβασης
Η έκθεση της ACEA δεν αποτελεί οπισθοχώρηση απέναντι στους στόχους του Green Deal, αλλά πρόσκληση σε μια πιο ώριμη, ρεαλιστική και ολιστική προσέγγιση. Το μήνυμα είναι σαφές: χωρίς επενδύσεις σε υποδομές, δίκαιη φορολόγηση και τεχνολογική ουδετερότητα, η Ευρώπη δεν θα καταφέρει να διατηρήσει ταυτόχρονα το περιβαλλοντικό της όραμα και τη βιομηχανική της ισχύ.
Η μετάβαση πρέπει να γίνει εργαλείο ανάπτυξης, όχι απώλειας ανταγωνιστικότητας. Και αυτό, όπως δείχνει η ACEA, προϋποθέτει ένα νέο κοινωνικό συμβόλαιο για τη βιώσιμη κινητικότητα – όπου η πράσινη καινοτομία θα συνδυάζεται με οικονομική λογική και κοινωνική δικαιοσύνη.
