Η εικόνα μιας ηλικιωμένης γυναίκας με μαντίλα, χέρια δεμένα πίσω και λεζάντα «συνελήφθη για χρέη στην Εφορία», έκανε τον γύρο των social media. Η οργή ξεχείλισε, οι κοινοποιήσεις πήραν φωτιά και μέσα σε λίγες ώρες η ψεύτικη είδηση είχε γίνει «πραγματικότητα». Όμως η γιαγιά δεν υπήρχε. Η φωτογραφία ήταν προϊόν τεχνητής νοημοσύνης, ένα ακόμη deepfake που ξεγέλασε χιλιάδες πολίτες και αναπαράχθηκε από δεκάδες «έγκυρους» λογαριασμούς.
Αυτή η ιστορία δεν είναι απλώς ένα διαδικτυακό αστείο. Είναι μια ανησυχητική υπενθύμιση πως η εποχή της αλήθειας έχει αντικατασταθεί από την εποχή της εικόνας - ή, για την ακρίβεια, της ψεύτικης εικόνας.
Ο καθένας ό,τι θέλει
Τα deepfakes, δηλαδή φωτογραφίες, βίντεο ή φωνές που δημιουργούνται τεχνητά με αλγόριθμους, έχουν γίνει πια βιομηχανία. Από «πειραματισμούς» στα εργαστήρια τεχνολογίας εξελίχθηκαν σε όπλα μαζικής παραπληροφόρησης. Μπορείς να φτιάξεις έναν πολιτικό να λέει ό,τι θέλεις, έναν δημοσιογράφο να ομολογεί ψεύδη ή έναν απλό πολίτη να εμφανίζεται ως εγκληματίας.
Και το πιο ανησυχητικό; Ο μέσος χρήστης δεν έχει τον τρόπο να ξεχωρίσει την αλήθεια από το ψέμα. Όταν μια ψεύτικη φωτογραφία γίνει viral, η διάψευση έρχεται πάντα δεύτερη – και με πολύ μικρότερη απήχηση.
Όπως σημειώνει Ευρωπαίος αξιωματούχος της Επιτροπής Ψηφιακής Πολιτικής, «ο πιο αποτελεσματικός ψεύτης του 21ου αιώνα είναι ο αλγόριθμος». Και τα deepfakes είναι το πιο επικίνδυνο εργαλείο του.
Δεν είναι τυχαίο πως σε πολλές χώρες ήδη χρησιμοποιούνται deepfakes για να αλλοιώσουν εκλογικά αποτελέσματα, να πλήξουν αντιπάλους ή να ενισχύσουν θεωρίες συνωμοσίας. Στην Αμερική, στην Ινδία και τελευταία στην Ουκρανία, έχουν εμφανιστεί ψεύτικα βίντεο με προέδρους να κάνουν δηλώσεις που ποτέ δεν έγιναν.
Στην Ελλάδα, η χρήση τους έχει αρχίσει να εξαπλώνεται με ανησυχητική ταχύτητα. Από «ειδήσεις» που δυσφημούν κυβερνητικά στελέχη μέχρι φωτομοντάζ που στήνονται για να ενισχύσουν το αφήγημα της αντιπολίτευσης, η τεχνητή νοημοσύνη γίνεται εργαλείο πολιτικής λάσπης. Το πιο επικίνδυνο στοιχείο είναι πως αυτά τα ψεύτικα πλάνα μπαίνουν στη δημόσια συζήτηση σαν να είναι δεδομένα, ρίχνοντας νερό στον μύλο του λαϊκισμού.
Το φαινόμενο έχει πάρει τέτοια διάσταση, που η Ευρωπαϊκή Ένωση ήδη προωθεί αυστηρό κανονισμό για την υποχρεωτική επισήμανση κάθε ψηφιακά παραγόμενου περιεχομένου. Ο λεγόμενος AI Act προβλέπει βαριά πρόστιμα για όποιον χρησιμοποιεί deepfake χωρίς να το δηλώνει.
Η Ελλάδα οφείλει να κινηθεί ακόμη πιο γρήγορα. Να ενσωματώσει άμεσα το ευρωπαϊκό πλαίσιο, να δημιουργήσει ειδικό μηχανισμό ελέγχου και κυρίως να επενδύσει στην παιδεία των πολιτών. Γιατί όσο εξελιγμένα κι αν είναι τα φίλτρα, τίποτα δεν μπορεί να υποκαταστήσει τη λογική και την κρίση του ανθρώπου.
Οι πλατφόρμες επίσης δεν μπορούν να συνεχίσουν να παριστάνουν τις… αμέτοχες. Όταν ένα βίντεο με ψεύτικη γιαγιά συγκεντρώνει εκατοντάδες χιλιάδες views, η ευθύνη δεν βαραίνει μόνο τον δημιουργό του. Βαραίνει και το Facebook, το X, το TikTok και εν γένει όλους όσοι επιτρέπουν τη διάδοσή του χωρίς προειδοποίηση.
Η χαμένη εμπιστοσύνη
Στην εποχή της τεχνητής εικόνας, η αλήθεια χρειάζεται νέο οπλοστάσιο. Δημοσιογράφοι, fact checkers, κυβερνήσεις και τεχνολογικές εταιρείες οφείλουν να συνεργαστούν. Αλλά, πάνω απ’ όλα, χρειάζεται να ξαναχτιστεί η εμπιστοσύνη του πολίτη προς τις αξιόπιστες πηγές ενημέρωσης.
Γιατί όταν η αλήθεια γίνεται θέμα… μοντάζ, ο μόνος τρόπος να προστατεύσουμε τη Δημοκρατία είναι να προστατεύσουμε το μυαλό μας.
Οι γιαγιάδες μπορεί να είναι ψεύτικες, τα fake news, όμως, έχουν αληθινά θύματα.
