pixabay
Η κρίση Covid-19 αποτελεί μια άνευ προηγουμένου πρόκληση για τους χρηματοοικονομικούς μηχανισμούς της Ευρωπαϊκής Ένωσης. Από τη μία πλευρά, η ταχεία εξάπλωση της πανδημίας απαιτεί ταχεία προσαρμογή στο υφιστάμενο δημοσιονομικό πλαίσιο. Από την άλλη πλευρά, μόνο ο παραδοσιακός προϋπολογισμός της ΕΕ, ακόμη και σε συνδυασμό με άλλους υφιστάμενους μηχανισμούς που σχετίζονται με την ΕΕ, είναι προφανώς ανεπαρκής για την αντιμετώπιση των οικονομικών και κοινωνικών συνεπειών των υγειονομικών κρίσεων.
του Στράτου Γεραγώτη
Αυτή η κατάσταση ενθαρρύνει καινοτόμες λύσεις που μπορούν να βασιστούν σε προηγούμενες ενέργειες . Παρά την πληθώρα πληροφοριών, δεν είναι εύκολο να παρακολουθήσουμε όλα τα σχετικά μέτρα. Η Ένωση ήταν σχετικά αργή να κινητοποιήσει μεγάλα ποσά χρηματοοικονομικών πόρων στα πρώτα στάδια της κρίσης, τουλάχιστον σε σύγκριση με τα κράτη. Παρ ‘όλα αυτά, η οικονομική απάντησή έγινε όλο και πιο λεπτομερής και περίπλοκη , τόσο από οικονομική όσο και από νομική άποψη. Η πολυπλοκότητα δεν προκαλεί έκπληξη δεδομένης της φύσης της κρίσης και των εφαρμοστέων κανόνων και διαδικασιών και είναι ασφαλώς πολύ νωρίς για να αποτιμηθούν πλήρως όλα τα μέτρα, ακόμη και εστιάζοντας σε συγκεκριμένα μέσα. Για παράδειγμα, το Ευρωπαϊκό Ελεγκτικό Συνέδριο (Ελεγκτικό Συνέδριο) έχει αναθεωρήσει σήμερα το πρόγραμμα εργασίας του για το 2020 για να στρέψει το επίκεντρο του έργου του σε πτυχές που σχετίζονται με το Covid-19 και εξέδωσε γνώμη σχετικά με το αναβαθμισμένο μέσο υποστήριξης έκτακτης ανάγκης, αλλά δεν έχει ακόμη επιχειρήσει έναν γενικό έλεγχο των μέτρων που έχουν εγκριθεί. Ωστόσο, μια συνολική αξιολόγηση της χρηματοοικονομικής απόκρισης της ΕΕ είναι αδύνατη χωρίς να ξεκινήσουμε από μια συνθετική παρουσίαση όλων των σχετικών μέτρων. Επιπλέον, είναι χρήσιμο να εντοπίσουμε τις κύριες τάσεις και να ανοίξουμε νομικά ζητήματα, τα οποία ενδέχεται να γίνουν κρίσιμα τους επόμενους μήνες και χρόνια. Εδώ θα κάνω μια επισκόπηση των σχετικών μέτρων και των προτάσεων που συζητούνται. Θα αναλύσω μόνο τα προγράμματα που περιλαμβάνουν δαπάνες από θεσμικά όργανα και όργανα της ΕΕ, που έχουν καθοριστεί ή τροποποιηθεί ρητά για την αντιμετώπιση της κρίσης Covid-19.
Οι Νέοι ή αναβαθμισμένοι χρηματοοικονομικοί μηχανισμοί
Μετά την παρουσίαση από τα θεσμικά όργανα της ΕΕ, οι χρηματοδοτικοί μηχανισμοί που εισήχθησαν για την αντιμετώπιση της κρίσης Covid-19 εκτελούν τρεις γενικές λειτουργίες: άμεση υποστήριξη στη δημόσια υγεία και ανθρωπιστική βοήθεια , υποστήριξη επιστημονικής έρευνας και ετοιμότητας για την πανδημία και οικονομική και κοινωνική ανταπόκριση .
Άμεση υποστήριξη στη δημόσια υγεία και την ανθρωπιστική βοήθεια
Στον προϋπολογισμό 2020 χρηματοδοτήθηκαν αρκετά μέτρα της ΕΕ για την άμεση υποστήριξη της δημόσιας υγείας. Από κοινού προμήθεια ιατρικού και προστατευτικού εξοπλισμού, πλαισιωμένο από το Άρθρο 5 της απόφασης 1082/2013 / ΕΕ του Ευρωπαϊκού Κοινοβουλίου και του Συμβουλίου, της 22ας Οκτωβρίου 2013, σχετικά με σοβαρές διασυνοριακές απειλές για την υγεία, χρησιμοποιήθηκε επίσης μεταξύ 8 Απριλίου και 7 Μαΐου για συνολικό ποσό 3.247 εκατομμυρίων ευρώ. Τα αγαθά αγοράστηκαν από τα κράτη μέλη με τους ιδιους πόρους , ενώ η Επιτροπή είχε συντονιστικό ρόλο.
Έρευνα και ετοιμότητα για πανδημία
Τα ερευνητικά προγράμματα της ΕΕ που χρηματοδοτούνται ειδικά για την καταπολέμηση της πανδημίας Covid-19 θεωρούνται μέρος της παγκόσμιας πρωτοβουλίας για την ετοιμότητα και την αντιμετώπιση της πανδημίας που ξεκίνησαν από τους ηγέτες της G20 στις 26 Μαρτίου 2020. Η παγκόσμια απόκριση Coronavirus της ΕΕ περιλαμβάνει έναν μαραθώνιο υπόσχεσης που άνοιξε στις 4 Μαΐου και ολοκληρώθηκε με μια παγκόσμια σύνοδο κορυφής στις 27 Ιουνίου. Ο γενικός στόχος της πρωτοβουλίας είναι η διευκόλυνση της καθολικής πρόσβασης σε θεραπείες, δοκιμές και εμβόλια , με αρκετούς παραλήπτες χρηματοδότησης: το Coalition for Epidemic Preparedness Innovation (CEPI) για εμβόλια. η Παγκόσμια Συμμαχία για Εμβόλια και Ανοσοποίηση (GAVI), για την ανάπτυξη εμβολίων , Therapeutics Accelerator, για θεραπευτική. Η UNITAID, για ανάπτυξη θεραπευτικών το Ίδρυμα για Καινοτόμα Νέα Διαγνωστικά, το Παγκόσμιο Ταμείο για την ανάπτυξη διαγνωστικών , τον Παγκόσμιο Οργανισμό Υγείας, για συστήματα υγείας. Δεσμεύθηκαν 15,9 δισεκατομμύρια ευρώ, πολύ πέρα από τον αρχικό στόχο των 7,5 δισεκατομμυρίων ευρώ. Μέχρι τις αρχές Ιουνίου, 1,4 δισεκατομμύρια ευρώ είχαν δεσμευτεί από την Επιτροπή και 1,997 εκατομμύρια ευρώ από την Ευρωπαϊκή Τράπεζα Επενδύσεων (ΕΤΕπ). Στις 27 Ιουνίου, η Επιτροπή και η ΕΤΕπ δεσμεύτηκαν για πρόσθετα δάνεια και εγγυήσεις ύψους 4,9 δισεκατομμυρίων ευρώ για να «στηρίξουν τις πιο ευάλωτες οικονομίες του κόσμου στην ανάκαμψη από τον κοραναϊό και στην επίτευξη των στόχων αειφόρου ανάπτυξης». Προσθέτοντας τις δεσμεύσεις των κρατών μελών της ΕΕ και του ΕΟΧ, το συνολικό ποσό των δεσμεύσεων «Team Europe» ανέρχεται σε 11,9 δισεκατομμύρια ευρώ. Οι υπόλοιπες δεσμεύσεις προέρχονται από άλλα κράτη και ιδιώτες (ιδρύματα, εταιρείες και ιδιώτες).
Δεν είναι σαφή όλα τα στοιχεία των δεσμεύσεων της ΕΕ. Όσον αφορά την Επιτροπή, δεσμεύθηκαν 300 εκατομμύρια ευρώ στις 4 Ιουνίου στην GAVI για την περίοδο 2021-2025. Ένα σημαντικό μέρος των πρώτων δεσμεύσεων (1 δισεκατομμύριο ευρώ) διοχετεύεται μέσω του προγράμματος «horizon 2020», του χρηματοδοτικού προγράμματος για την έρευνα και την καινοτομία εντός του ΠΔΠ 2014-2020, με βάση το άρθρο 173, παρ. 3, TFEU (Βιομηχανία) και το άρθρο 182, παρ. 1, ΣΛΕΕ (Έρευνα και τεχνολογική ανάπτυξη). Τα ποσά για ήδη χρηματοδοτούμενες πρωτοβουλίες ανακατανεμήθηκαν κυρίως στο πλαίσιο του προγράμματος «Horizon 2020», οπότε δεν απαιτούσαν νομοθετική δράση. Άλλες δεσμεύσεις (συνολικά 469,1 €) θα πρέπει να χρηματοδοτηθούν με τον ίδιο τρόπο τους επόμενους μήνες . Οι δεσμεύσεις που έγιναν στις 27 Ιουνίου φαίνεται να περιλαμβάνουν μέρος των μέτρων που ανακοινώθηκαν στην ανακοίνωση για την απάντηση της ΕΕ στο Covid-19 της 8ης Απριλίου. Ειδικότερα, 2.858 εκατομμύρια ευρώ θα πρέπει να διατεθούν για τη βελτίωση των συστημάτων έρευνας, υγείας και νερού σε χώρες εκτός ΕΕ, μέσω επαναπροσανατολισμού υφιστάμενων πόρων και προγραμμάτων, συμπεριλαμβανομένου του προϋπολογισμού της ΕΕ, του Ευρωπαϊκού Ταμείου Ανάπτυξης και της ΕΤΕπ. Ένα παράδειγμα των χρηματοδοτούμενων μέτρων είναι η ενίσχυση περιφερειακών οργανισμών ασφάλειας υγείας σε χώρες της Αφρικής, της Καραϊβικής και του Ειρηνικού, όπως το Ινστιτούτο Pasteur στη Σενεγάλη. Ωστόσο, για να φτάσει το ποσό των 4,9 δισεκατομμυρίων ευρώ, οι δεσμεύσεις της ΕΕ πρέπει να περιλαμβάνουν χρηματοδότηση όχι μόνο για την έρευνα και την ετοιμότητα για την πανδημία, αλλά και ένα μέρος των ανακοινωθέντων εξωτερικών δράσεων βραχυπρόθεσμων και οικονομικών μέτρων έκτακτης ανάγκης.
Οικονομικά και κοινωνικά μέτρα
Η οικονομική αντίδραση της ΕΕ στην κρίση Covid-19 είναι πολυεπίπεδη. Από ουσιαστική άποψη, δεν έχουν όλα τα οικονομικά μέτρα άμεσες δημοσιονομικές επιπτώσεις για την ΕΕ. Ορισμένα μέτρα δεν έχουν καθόλου άμεσες δημοσιονομικές επιπτώσεις, όπως η καθοδήγηση της Επιτροπής για τον έλεγχο των άμεσων ξένων επενδύσεων. Άλλοι έχουν άμεσο και πολύ σημαντικό αντίκτυπο στην οικονομική απάντηση των κρατών μελών στην κρίση, αλλά δεν βασίζονται στις δαπάνες της ΕΕ. Τα πιο αξιοσημείωτα παραδείγματα είναι το Προσωρινό Πλαίσιο για τις κρατικές ενισχύσεις, βάσει του Άρθ. 107, παρ. 3, ας. β), της Συνθήκης για την Λειτουργία της ΕΕ, και ενεργοποίηση της γενικής ρήτρας του Συμφώνου Σταθερότητας και Ανάπτυξης. Επίσης, χάρη σε αυτά τα μέτρα της ΕΕ, τα κράτη μέλη έχουν υιοθετήσει μια μαζική, αν και ανόμοια, δημοσιονομική αντίδραση στο Covid-19, συμπεριλαμβανομένων μέτρων δημοσιονομικής τόνωσης και στήριξης ρευστότητας, που εκτιμάται ότι ανέρχονται περίπου στο 20% του ΑΕγχΠ της ΕΕ, δηλαδή περίπου € 2.800 τρισεκατομμύρια. Ο Ευρωπαϊκός Μηχανισμός Σταθερότητας, που ιδρύθηκε το 2012 από τα κράτη της Ευρωζώνης ως ξεχωριστός διεθνής οργανισμός βάσει της αρμοδιότητάς του στην οικονομική πολιτική, συμβάλλει επίσης στην ευρωπαϊκή χρηματοοικονομική ανταπόκριση στην κρίση Covid-19. Η νεοσύστατη Υποστήριξη Πανδημίας Κρίσης (PCS), αν και βασίζεται σε υπάρχοντες κανόνες που ισχύουν για το Πιστωτικό Όριο Ενισχυμένων Συνθηκών, επιτρέπει πολύ ελαφρές προϋποθέσεις. Ο ΕΜΣ δεν διανέμει επιχορηγήσεις, αλλά οι πιστώσεις PCS οι οποιες είναι διαθέσιμες έως και 2% του ΑΕΠ κάθε μέλους για την υποστήριξη της εγχώριας χρηματοδότησης άμεσων και έμμεσων δαπανών υγειονομικής περίθαλψης, θεραπείας και πρόληψης λόγω της κρίσης Covid-19, με πολύ χαμηλό επιτόκιο, και τέλη. Κανένα κράτος δεν έχει ζητήσει οικονομική βοήθεια στο πλαίσιο του PCS, αλλά μπορεί να υποβληθούν αιτήματα έως τις 31 Δεκεμβρίου 2022. Αν και είναι πολύ απίθανο όλα τα κράτη της Ευρωζώνης να ζητήσουν βοήθεια, το θεωρητικό συνολικό ποσό των πιστώσεων είναι περίπου 240 δισεκατομμύρια ευρώ, ενώ ο τρέχων δανεισμός του ΕΜΣ το υψος του οποίου ανέρχεται σε 410,1 δισεκατομμύρια ευρώ.Αυτά τα στοιχεία δείχνουν ότι η ευρωπαϊκή οικονομική απάντηση στην κρίση Covid-19 αντιστοιχεί κυρίως στις δαπάνες των κρατών μελών, ακόμη και αν η νομοθεσία της ΕΕ διαδραματίζει ουσιαστικό ρόλο στο συντονισμό των πολιτικών. Από χρονολογική άποψη, διαφορετικά μέτρα προτάθηκαν ή ανακοινώθηκαν με την πάροδο του χρόνου, για εφαρμογή σε διαφορετικά χρονικά διαστήματα. Ενώ ορισμένα έχουν ήδη εγκριθεί άλλα είναι ακόμη υπό συζήτηση
α) Έγκριση μέτρων.
Αν και δεν είναι άμεση, η παρέμβαση της ΕΚΤ ήταν γρήγορα αποτελεσματική. Το πρόγραμμα πανδημίας έκτακτης ανάγκης (PEPP) ανακοινώθηκε στις 18 Μαρτίου 2020 και δεδομένου του μεγέθους του, εξακολουθεί να αποτελεί το κύριο ενιαίο στοιχείο της οικονομικής αντίδρασης της ΕΕ στην κρίση Covid-19. Μετά τη βιντεοδιάσκεψη του Ευρωπαϊκού Συμβουλίου της 10ης Μαρτίου, η ανακοίνωση της Επιτροπής της 13ης Μαρτίου με τίτλο «Συντονισμένη οικονομική απάντηση στο ξέσπασμα Covid-19» άνοιξε το δρόμο για μια πρώτη δέσμη μέτρων. Όπως διευκρινίστηκε στις ακόλουθες βιντεοδιάσκεψεις του Ευρωπαϊκού Συμβουλίου στις 17 Μαρτίου, 26 Μαρτίου και 23 Απριλίου, αυτό το πακέτο περιλαμβάνει πράξεις παράγωγου δικαίου της ΕΕ, την υποστήριξη πανδημικών κρίσεων του ΕΜΣ και το Ταμείο Εγγυήσεων της ΕΤΕπ. Το συνολικό ανακοινωθέν ποσό ανέρχεται σε 540 δισεκατομμύρια ευρώ, αλλά το ποσό αυτό περιλαμβάνει επίσης χρηματοδότηση από τα κράτη μέλη ή ιδιωτικά κεφαλαία που διατίθενται χάρη σε νέα ή αναβαθμισμένα προγράμματα.
β) Μέτρα υπό συζήτηση.
Τα πιο εκτεταμένα μέτρα βρίσκονται ακόμη υπό συζήτηση. Εκτός από προτάσεις για σημαντικές τροποποιήσεις στον προϋπολογισμό 2020, αυτή η δέσμη μέτρων περιλαμβάνει μια σημαντική και καινοτόμο πρόταση: το σχέδιο ανάκαμψης της Επιτροπής «Επόμενη γενιά ΕΕ» . Ενώ η τηλεδιάσκεψη του Ευρωπαϊκού Συμβουλίου της 19ης Ιουνίου 2020 ήταν ασαφής, μια συμφωνία επί της αρχής θα επιτευχθεί υπό τη γερμανική προεδρία του Συμβουλίου της ΕΕ. Το τελικό αποτέλεσμα συνδέεται βαθιά με τις διαπραγματεύσεις για το πολυετές δημοσιονομικό πλαίσιο 2021-2027. Με αυτά τα μέτρα, η οικονομική απάντηση της ΕΕ στην κρίση Covid-19 εισέρχεται σε μια νέα φάση, επικεντρωμένη στις μεσοπρόθεσμες επιπτώσεις . Τα υπό συζήτηση οικονομικά και κοινωνικά μέτρα έχουν επίσης εξωτερική διάσταση, η οποία φαίνεται να βασίζεται κυρίως στα Άρθρα 208 και 209 της ΣΛΕΕ (αναπτυξιακή συνεργασία), Άρθρα 212 και 213 ΣΛΕΕ (Οικονομική, χρηματοοικονομική και τεχνική συνεργασία με τρίτες χώρες) και στα Άρθρα 308 και 309 ΣΛΕΕ (ΕΤΕ). Ακολουθώντας την προσέγγιση που ορίστηκε στην ανακοίνωση για την απάντηση της Παγκόσμιας ΕΕ στο Covid-19 της 8ης Απριλίου, αυτά τα μέτρα σχεδιάστηκαν ως μέρος ενός ευρύτερου πακέτου «Team Europe», του οποίου το συνολικό ποσό που ανακοινώθηκε είναι σχεδόν 36 δισεκατομμύρια ευρώ
Δαπάνες: για ποιον και πότε;
Παρά την πανταχού παρούσα φύση της πανδημίας Covid-19, η κρίση αποδείχθηκε ασυμμετρικό σοκ από υγειονομικής και οικονομικής απόψεως, καθώς δεν επηρεάστηκαν εξίσου όλα τα κράτη μέλη. Επιπλέον, δεν ήταν όλα τα κράτη μέλη εξίσου ικανά να αντιδράσουν με τα δικά τους μέσα. Ο κίνδυνος αύξησης των ανισοτήτων δεν ισχύει μόνο μεταξύ των κρατών μελών, αλλά και μεταξύ επιχειρήσεων και νοικοκυριών, όπως φαίνεται από το διαφορετικό πρότυπο των μέτρων των κρατών μελών στο προσωρινό πλαίσιο για τις κρατικές ενισχύσεις. Η οικονομική απάντηση της ΕΕ στην κρίση Covid-19 ήταν διαφορετική, καθώς περιλαμβάνει επιχορηγήσεις, δάνεια και εγγυήσεις. Όπως συνήθως για τα προγράμματα και τα κονδύλια της ΕΕ, η συγχρηματοδότηση με τα κράτη μέλη είναι κοινή και πολλοί μηχανισμοί στοχεύουν στη μόχλευση πολύ μεγαλύτερων ποσών ιδιωτικών κεφαλαίων. Η Επιτροπή εκτιμά ότι το πρώτο πακέτο οικονομικών και κοινωνικών μέτρων 540 δισεκατομμυρίων ευρώ θα κινητοποιήσει επενδύσεις για 1.290 δισεκατομμύρια ευρώ και ότι η ΕΕ επόμενης γενιάς και το ΠΔΠ 2021-2027 θα δημιουργήσει επενδύσεις για 3,1 τρισεκατομμύρια ευρώ. Ωστόσο, λόγω της πολυπλοκότητας και της ποικιλομορφίας των σχετικών μηχανισμών, δεν θα είναι εύκολο να βρεθεί μια πλήρως ικανοποιητική συνολική ισορροπία όσον αφορά την κατανομή της δικαιοσύνης. Οι δυσκολίες δεν αφορούν μόνο τη χρηματοδότηση από τον προϋπολογισμό της ΕΕ, αλλά και τα προγράμματα της ΕΚΤ, ειδικά επειδή το PEPP λαμβάνει μόνο το βασικό κλειδί των εθνικών κεντρικών τραπεζών ως σημείο αναφοράς.
Ανακύπτουν επίσης ερωτήματα σχετικά με το χρονικό πλαίσιο εντός του οποίου πρέπει να επιτευχθεί μια νέα κατάσταση ισορροπίας. Η ποικιλία της διάρκειας των χρηματοδοτικών προγραμμάτων της ΕΕ κατέστησε σαφές ότι η κρίση του Covid-19 ξεκίνησε τη μετάβαση σε ένα «νέο φυσιολογικό» τοπιο του οποίου το μήκος και το τελικό αποτέλεσμα είναι δύσκολο να προβλεφθούν σε αυτό το στάδιο. Με την αξιοσημείωτη εξαίρεση της ΕΚΤ, η ταχύτητα με την οποία εγκρίθηκαν τα μέτρα ήταν αντιστρόφως ανάλογη με το ποσό τους. Επιπλέον, τα προγράμματα έχουν διαφορετικές χρονικές περιόδους, που κυμαίνονται από περιορισμένα έξοδα που περιλαμβάνονται στον προϋπολογισμό της ΕΕ για το 2020 έως την πρόταση της ΕΕ για την επόμενη γενιά, η οποία συνεπάγεται την αποπληρωμή των κεφαλαίων που δανείστηκαν από την ΕΕ (και τη συλλογή των απαραίτητων ιδίων πόρων) έως το 2058. Μακροπρόθεσμα, οι προσωρινές λύσεις μπορούν να γίνουν μόνιμες: ίσως, ορισμένα από τα πρόσφατα μέτρα θα θεωρηθούν αναδρομικά ως σταδιακά βήματα προς την ενίσχυση των πολιτικών της ΕΕ. Είναι ενδιαφέρον ότι αρκετοί από τους αναβαθμισμένους μηχανισμούς είναι πρόσφατοι (μη τυποποιημένα μέτρα νομισματικής πολιτικής, Μέσο στήριξης έκτακτης ανάγκης, Ευρωπαϊκό Ταμείο Στρατηγικών Επενδύσεων, RescEU) ή τουλάχιστον σχετικά πρόσφατα ( Μηχανισμός Πολιτικής Προστασίας της Ένωσης, το Ευρωπαϊκό Κέντρο Πρόληψης και Ελέγχου Νόσων).
Ταυτόχρονα, το βραχυπρόθεσμο μπορεί να μην είναι τόσο σύντομο όσο αναμενόταν. Οι πολιτικές ανακοινώσεις επέμειναν στην ταχεία αντίδραση της ΕΕ. Ωστόσο, σε πολλές περιπτώσεις, οι πληρωμές που έχουν προγραμματιστεί για το 2020 είναι σημαντικά χαμηλότερες από τις αναλήψεις υποχρεώσεων, ακόμη και για μέτρα εμπνευσμένα από επείγοντα, όπως στον τομέα της άμεσης υποστήριξης στην υγεία και την έρευνα. Αυτό σημαίνει ότι οι πληρωμές θα πρέπει να πραγματοποιούνται εν μέρει μετά το 2020, ανεξάρτητα από την εξέλιξη της πανδημίας. Για μεσοπρόθεσμα προγράμματα, μπορεί κανείς να αναρωτηθεί εάν οι πληρωμές θα είναι πάντα αρκετά έγκαιρες, τουλάχιστον σε σύγκριση με την αντίληψη του οικονομικού επείγοντος που σχετίζεται με την καινοτομία ορισμένων μηχανισμών. Ειδικότερα, μόνο ένα μικρό μέρος των κονδυλίων της προτεινόμενης πρωτοβουλίας ΕΕ επόμενης γενιάς θα πρέπει να δαπανηθεί πριν από το 2022. Αυτό δείχνει ότι η σύνδεση μεταξύ αυτών των προγραμμάτων και της πανδημίας Covid-19 είναι μόνο έμμεση: αυτό που διακυβεύεται είναι μακροπρόθεσμα η ισορροπία στη διανομή κονδυλίων της ΕΕ. Για παράδειγμα, το προτεινόμενο κλειδί διανομής για τη νέα διευκόλυνση ανάκαμψης και ανθεκτικότητας βασίζεται σε κριτήρια που σε μεγάλο βαθμό δεν σχετίζονται με την πανδημία (πληθυσμός, αντίστροφο κατά κεφαλήν ΑΕγχΠ και σχετικό ποσοστό ανεργίας, υπολογισμένο τα τελευταία 5 χρόνια και σε σύγκριση με τον μέσο όρο της ΕΕ ).
Ποια χρηματοδοτική συνεισφορά στη διεθνή οικονομική αντίδραση στην κρίση Covid-19;
Οι τομείς στους οποίους τα μέτρα της ΕΕ έχουν επιδείξει τη μεγαλύτερη προσπάθεια χρηματοδότησης προγραμμάτων σε παγκόσμιο επίπεδο είναι η δημόσια υγεία και η έρευνα. Αυτή η επιλογή συνάδει με την αξία της ΕΕ, με την ίδια τη φύση της πανδημίας Covid-19 και με την επιθυμία να διαθέσουμε μελλοντικά εμβόλια και θεραπείες παγκοσμίως. Είναι ενδιαφέρον ότι η δημόσια υγεία, η ανθρωπιστική βοήθεια και οι ερευνητικές δαπάνες που ανακοινώνονται σε εσωτερικό επίπεδο και στο πλαίσιο της εξωτερικής δράσης είναι συγκρίσιμες, ακόμη και αν η τελευταία δεν συνεπάγεται νέες δεσμεύσεις. Η προσπάθεια της ΕΕ να συμβάλει σε μια συνεκτική παγκόσμια απάντηση αξίζει επαίνους, ιδίως σε σύγκριση με την ευρεία παγκόσμια και ευρωπαϊκή τάση μη συντονισμένων αντιδράσεων για τη δημόσια υγεία.
Όσον αφορά τις οικονομικές και κοινωνικές πτυχές της παγκόσμιας αντίδρασης στην κρίση Covid-19, η ΕΕ έχει ήδη ανακοινώσει ορισμένες χρηματοδοτικές συνεισφορές, μέσω της ανακοίνωσης «Παγκόσμια απόκριση της ΕΕ στην COVID-19» και προτάσεις για συγκεκριμένα μέτρα για τα Δυτικά Βαλκάνια και τους εταίρους γειτονίας. Ωστόσο, η διεθνής συνεργασία σε αυτόν τον τομέα εξακολουθεί να είναι περιορισμένη, ιδίως σε πολυμερές επίπεδο. Όπως και για την οικονομική κρίση του 2008, η G20 έχει ως στόχο να διαδραματίσει έναν άτυπο ρόλο συντονισμού. Εκτός από την έκκληση για «τολμηρή και μεγάλης κλίμακας δημοσιονομική υποστήριξη» και για παγκόσμια συνεργασία, από οικονομική άποψη τόσο η δήλωση των ηγετών της G20 όσο και οι υπουργοί Οικονομικών της G20 και οι διοικητές των κεντρικών τραπεζών αναγνωρίζουν τα υπάρχοντα μέτρα. Η πρώτη υπογράμμισε ότι οι χώρες της G20 πρόκειται να διαθέσουν πάνω από 5 τρισεκατομμύρια δολάρια στην παγκόσμια οικονομία, ο τελευταίος επέμεινε, μεταξύ άλλων, στη σημαντική δανειοδοτική ικανότητα του ΔΝΤ (1 τρισεκατομμύριο δολάρια, μέχρι στιγμής αντιμέτωπος με απαιτήσεις από 102 χώρες, συνολικού ποσού περίπου 100 δισεκατομμυρίων δολαρίων) και σχετικά με τα μη αμελητέα μέτρα που έλαβαν οι πολυμερείς τράπεζες ανάπτυξης για αναδυόμενες και χώρες χαμηλού εισοδήματος (200 δισεκατομμύρια δολάρια).
Ωστόσο, το Σχέδιο Δράσης της G20 – Υποστήριξη της Παγκόσμιας Οικονομίας Μέσω της Πανδημίας COVID-19, που προσαρτάται στο ανακοινωθέν των υπουργών Οικονομικών και των διοικητών των κεντρικών τραπεζών της G20 της 15ης Απριλίου, δείχνει επίσης περιθώρια για πιθανές μελλοντικές εξελίξεις και πιθανή συμμετοχή της ΕΕ. Μετά την οικονομική κρίση του 2008, η G20 προώθησε τη βελτίωση των πόρων του ΔΝΤ, που ήταν 250 $ στην αρχή της κρίσης. Οι ηγέτες της G20 «είναι έτοιμοι να ενισχύσουν τα παγκόσμια δίκτυα χρηματοοικονομικής ασφάλειας», αλλά το Σχέδιο Δράσης της G20 φαίνεται να υιοθετεί μια «επιχειρησιακή ως συνήθως» προσέγγιση σε αυτό το ζήτημα, απλώς στοχεύει στην «επανεξέταση της επάρκειας των ποσοστώσεων και στη συνέχιση της διαδικασίας του ΔΝΤ στην μεταρρύθμιση της διακυβέρνησης βάσει της 16ης γενικής επισκόπησης των ποσοστώσεων, συμπεριλαμβανομένου ενός νέου τύπου ποσοστώσεων ως οδηγού, έως τις 15 Δεκεμβρίου 2023 » Παρ ‘όλα αυτά, η γενική αναθεώρηση των ποσοστώσεων υπόσχεται να είναι μείζονος σημασίας. Για την ΕΕ, αυτό θα μπορούσε να είναι μια ευκαιρία για τον εξορθολογισμό της εκπροσώπησης της Ευρωζώνης στο Διοικητικό Συμβούλιο του ΔΝΤ, ένας μακροχρόνιος στόχος που δεν έχει ακόμη επιτευχθεί.
Ένας άλλος τομέας όπου η ΕΕ μπορεί να παίξει ρόλο στο μέλλον είναι η ελάφρυνση του χρέους για τις λιγότερο ανεπτυγμένες χώρες. Το Σχέδιο Δράσης της G20 υποστηρίζει μια χρονικά περιορισμένη αναστολή των πληρωμών υπηρεσιών χρέους και ζητεί συνεισφορές στο ΔΝΤ για τη μείωση της φτώχειας .Η ελάφρυνση του χρέους για ορισμένες αφρικανικές χώρες, αν και δεν έχει ακόμη αντιμετωπιστεί σε επίσημες δηλώσεις, βρίσκεται υπό συζήτηση εντός της ΕΕ, σε συνεργασία με το ΔΝΤ. Πέρα από το συντονισμό των πρωτοβουλιών των κρατών μελών, η ΕΕ θα μπορούσε να διαδραματίσει άμεσο ρόλο ως πιστωτής και ως δωρητής, όπως συνέβη μετά την πρωτοβουλία του 1996 του ΔΝΤ-Παγκόσμιας Τράπεζας για τις υπερχρεωμένες φτωχές χώρες. Ακόμη και πέρα από την ελάφρυνση του χρέους, η κρίση Covid-19 θα μπορούσε να οδηγήσει σε περισσότερη συνεργασία και κοινά προγράμματα μεταξύ της ΕΕ και των διεθνών χρηματοπιστωτικών ιδρυμάτων, όπως φαίνεται ήδη σε προτάσεις σχετικά με τα Δυτικά Βαλκάνια και τους εταίρους γειτονίας. Παρά το πλαίσιο της έκδηλης διεθνούς έντασης, αναμένεται περαιτέρω δράση σε διεθνές επίπεδο. Η συνοχή μεταξύ των εσωτερικών μέτρων της ΕΕ και της συμβολής της στις παγκόσμιες τάσεις μέσω της εξωτερικής δράσης θα είναι σημαντική για τη διασφάλιση μιας αρμονικής ανάκαμψης από την κρίση Covid-19, σε ένα πλαίσιο όπου η ΕΕ θα προσπαθεί να προωθήσει το δικό της οικονομικό και κοινωνικό μοντέλο.
*Στράτος Γεραγώτης, Διδάκτωρ Παν/μιου των Βρυξελλών, τ. Καθηγητής Ευρωπαϊκής Πολιτικής στο Παν/μιο της Pavia της Ιταλίας
