Στη Βασιλική της Σάντα Κρότσε της Φλωρεντίας, η Ιταλία θρηνεί τον θάνατο του δραματουργού Βιτόριο Αλφιέρι. Στις σύγχρονες κοινωνίες όμως ο θρήνος αφορά τον ενταφιασμό μιας δικής του ρήσης: «Το έγκλημα το προετοιμάζει η κοινωνία. Ο εγκληματίας το διαπράττει». Ένας θρήνος γοερός, όταν θύμα της αδιαφορίας, της αβλεψίας και της αμέλειας είναι τα παιδιά.
Τα περιστατικά νοσηρής συμπεριφοράς, με σημείο αναφοράς τα παιδιά, πληθαίνουν προκαλώντας σοβαρές βλάβες στα... ζωτικά όργανα της κοινωνίας. Τείνουμε να εθιστούμε στις συμπλοκές –αιματηρές ή μη– μεταξύ μαθητών, στο bullying, στην ενδοοικογενειακή βία; Δίνουμε την αναγκαία προσοχή στο σχολικό περιβάλλον, στον ρόλο, στη στήριξη και την αποστολή του εκπαιδευτικού; Είμαστε έτοιμοι να δούμε τη μεγάλη εικόνα της κοινωνίας που διαμορφώνουμε για να δεχτεί τα παιδιά και τους εφήβους μας;
«Μάθε, παιδί μου...»
Η είδηση ότι δασκάλα Δημοτικού στο Λουτράκι κατήγγειλε έναν μαθητή 6 ετών για θωπεία αντιμετωπίστηκε ως ένα μεμονωμένο περιστατικό μίας ιδιόμορφης, στρυφνής εκπαιδευτικού. Το θέμα έκλεισε, κάνοντας το πέρασμά του από τα δελτία ειδήσεων. Η εκπαιδευτικός είπε ότι προχώρησε στην καταγγελία για να προστατέψει τα υπόλοιπα παιδιά, αλλά και την κοινωνία συνολικότερα, αφού ένα 6χρονο παιδί σήμερα θα μπορούσε και να μετατραπεί σε έναν βιαστή αύριο!
Το σοκαριστικό δεν είναι το φαιδρό αντικείμενο της καταγγελίας της δασκάλας –ένα 6χρονο παιδί, ακόμη και τάση υπερσεξουαλικότητας να έχει, δεν έχει αναπτύξει λίμπιντο για να θωπεύσει– αλλά η ανησυχία για το πόσες και πόσοι εκπαιδευτικοί είναι ικανοί για την αποστολή τους, η οποία ασφαλώς δεν εξαντλείται στο μαθησιακό επίπεδο.
Το ελληνικό εκπαιδευτικό σύστημα χωλαίνει. Για πολλές δεκαετίες η δομική φιλοσοφία ήταν το «μάθε, παιδί μου, γράμματα». Τα κοινωνικά δεδομένα όμως άλλαξαν ραγδαία και ο παιδαγωγικός ρόλος του εκπαιδευτικού που «πέρασε» από πολλές τεχνικές, αρχής γενομένης από την αντίληψη ότι το ξύλο βγήκε από τον παράδεισο, έπαψε προ καιρού να είναι η πρόσθετη εξειδίκευση, η... πολυτέλεια.
Η βία είναι κοινωνικό φαινόμενο, ένας κώδικας επικοινωνίας μεταξύ των μελών της οικογένειας, στο σχολείο και στην κοινωνία. Είναι συμπεριφορά που διαμορφώνεται, μαθαίνεται, καλλιεργείται – ή αποτρέπεται. Οι πρώτοι «δάσκαλοι» κάθε παιδιού είναι η οικογένεια και το σχολείο. Όταν οι δύο αυτοί πυλώνες υπολειτουργούν και δεν μετράνε ποτέ την τάση ρεύματος με την οποία τροφοδοτούν ένα παιδί, τότε η... ανάφλεξη είναι αναπόφευκτη και η βία αποτελεί μία φυσική εξέλιξη του φαινομένου. Η βία όμως είναι έγκλημα και η συχνότητα εμφάνισής της μεταξύ ανηλίκων καθιστά υπόλογους την οικογένεια, το σχολείο και ολόκληρη την κοινωνία.
Το σχολείο δεν είναι απλώς ένας χώρος μάθησης. Είναι ένα υποσύνολο της κοινωνίας, όπου το παιδί έρχεται σε επαφή με διαφορετικότητες, διδάσκεται τους κανόνες της συμβίωσης, και δοκιμάζει –ελεγχόμενα– τα όριά του. Ο δάσκαλος και ο καθηγητής δεν βρίσκονται στη σχολική έδρα μόνο για τους μαθηματικούς τύπους, τα φυσικά φαινόμενα και τους κανόνες του Συντακτικού και της Γραμματικής.
Βρίσκονται και για να προσφέρουν μαθήματα ζωής στους μαθητές. Να τους θωρακίσουν με αξίες, ιδανικά και αρχές κοινωνικής συμπεριφοράς και συμβίωσης. Χωρίς στερεότυπα και ιδεοληψίες. Να παρατηρούν, να διαβάζουν και να παρεμβαίνουν σε κάθε προειδοποιητικό σημάδι σύγκρουσης, επιθετικής συμπεριφοράς και αδιαφορίας.
Έχει ο εκπαιδευτικός, άραγε, σύμμαχο την πολιτεία και την ολότητα της κοινωνίας; Του παρέχονται τα εφόδια και τα μέσα για να ανταποκριθεί; Γίνεται ο απαραίτητος ψυχομετρικός έλεγχος στον υποψήφιο δάσκαλο και καθηγητή; Η αλήθεια είναι ότι η σχέση επίδρασης πολιτεία-σχολείο-κοινωνία δεν αφήνει πολλά περιθώρια αισιοδοξίας. Η κοινωνία μας συχνά εξιδανικεύει τη δύναμη, προωθεί τον ατομισμό, στραγγαλίζει την ενσυναίσθηση και αμβλύνει τα όρια ανάμεσα σε καλό και κακό.
Από τη Ζ στην Α
Το παιδαγωγικό βάρος του εκπαιδευτικού μεγαλώνει στην εποχή της... έκρηξης των τεχνολογικών δυνατοτήτων. Στη μετάβαση από τη Γενιά Ζ (δηλαδή όσων γεννήθηκαν την περίοδο 1997-2012) στη Γενιά Aλφα (όσοι γεννήθηκαν από το 2012 μέχρι σήμερα), η συνύπαρξη των παιδιών και η αλληλεπίδρασή τους με το νέο ψηφιακό και φυσικό περιβάλλον, σε συνδυασμό με την έντονη κοινωνικοοικονομική και τεχνολογική ανισότητα, δημιουργούν τις προϋποθέσεις αυξημένης κοινωνικής διαταραχής.
Καθημερινές είναι οι περιπτώσεις έκθεσης ανηλίκων σε ακατάλληλο διαδικτυακό περιεχόμενο, σεξουαλικής εκμετάλλευσης ανηλίκων, συμμετοχής σε πλατφόρμες διαδικτυακού τζόγου, ενώ... ρουτίνα τείνει να γίνει η άσκηση βίας με «πρωταγωνιστές» παιδιά. Από την απρεπή εκφορά του λόγου, τη ρητορική του μίσους (hate speech), τη σεξιστική ρητορική, τις διαδικτυακές παρενοχλήσεις, τη διαδικτυακή παρακολούθηση (cyber stalking), τον σεξουαλικό εκβιασμό (sextortion) και τις διάφορες προκλήσεις (challenges), όπως αυτή που οδήγησε έναν 20χρονο να καταπιεί αμάσητο ένα μπέργκερ και να χάσει τη ζωή του.
Σε αυτόν τον κόσμο τον... μικρό τον μέγα, το πρώτο που εισπράττουν τα παιδιά είναι η ενήλικη ασυνέπεια λόγων και πράξεων και η βία των ανηλίκων δεν είναι τίποτε άλλο από την αναπαραγωγή βίας και νοσηρής, αντικοινωνικής συμπεριφοράς των ενήλικων προτύπων τους. Και ο δάσκαλος ήταν, είναι και πρέπει να είναι βασικό πρότυπο των παιδιών. Γι’ αυτό, προσοχή στους δασκάλους μας.
