Το καινούργιο επεισόδιο στη σειρά των... μαργαριταριών του Αλέξη Τσίπρα δεν ήταν από μικροφώνου αλλά μέσα από τις σελίδες ενός βιβλίο. Στην «Ιθάκη» του, εκεί όπου υποτίθεται πως ο πρώην πρωθυπουργός καταθέτει «ωριμότητα» και «αυτοκριτική», βρίσκουμε τη θρυλική πλέον «Ρίγα της Εσθονίας». Μια πόλη που δεν υπάρχει, ένας γεωγραφικός φαντομάς, ένα λάθος που θα έκοβε μονάδες σε γραπτό της Γ’ Γυμνασίου.
Ο κυβερνητικός εκπρόσωπος, Παύλος Μαρινάκης, το ανέδειξε εύστοχα λέγοντας πως από τη γεωγραφία κατάλαβε ότι «ο συγγραφέας είναι ο Αλέξης Τσίπρας». Κι εδώ είναι όλο το ζουμί. Δεν μιλάμε πια για ένα αυθόρμητο σαρδάμ, στο πόδι. Μιλάμε για κείμενο δουλεμένο –υποτίθεται–, διαβασμένο, επιμελημένο, που πέρασε από μάτια, υπολογιστές, εκδοτικό οίκο – και παρ’ όλα αυτά μέσα του στέκεται περήφανη η «Ρίγα της Εσθονίας».
Είναι θέμα επιπέδου
Και αν σε ένα βιβλίο, όπου έχεις όλο τον χρόνο του κόσμου, γράφεις «Ρίγα της Εσθονίας», τότε ξαφνικά όλα τα προηγούμενα μαργαριτάρια δεν είναι «ατυχήματα». Είναι μοτίβο. Είναι στιλ. Είναι, δυστυχώς, επίπεδο.
Δεν είναι η πρώτη φορά που ο Αλέξης Τσίπρας χάνεται στον χάρτη. Τον θυμόμαστε να μιλά για «τη Μυτιλήνη, τη Λέσβο και τα άλλα νησιά», λες και μιλά για ξεχωριστές οντότητες, όχι για πόλη και νησί. Τον θυμόμαστε να μπερδεύει Πρέσπες, λίμνες και σύνορα, να αγνοεί ότι μία λίμνη είναι τριεθνής, να «βαφτίζει» το Ιράν αραβική χώρα, να αναχωρεί «από τη φίλη Γαλλία με ικανοποίηση», λες και πηδάει από ήπειρο σε ήπειρο.
Όλα αυτά, αν αφορούσαν έναν απλό πολίτη, θα ήταν απλώς αστεία. Όταν όμως βγαίνουν από τα χείλη ενός (τότε) πρωθυπουργού γίνονται ανησυχητικά. Γιατί ο άνθρωπος που λέει ότι θέλει να «θρέψει τους καρπούς» των κόπων μας και να κάνει «στροφή 360 μοιρών» είναι ο ίδιος που υπογράφει συμφωνίες, χαράσσει εξωτερική πολιτική, κάθεται σε τραπέζια όπου η κάθε λέξη έχει βάρος σε δισεκατομμύρια και σε μίλια.
Και κάπου εκεί αρχίζεις να σκέφτεσαι ότι η «Μυτιλήνη-Λέσβος» και η «Ρίγα της Εσθονίας» δεν είναι απλά γλωσσικά ολισθήματα. Είναι δείγμα μιας χαλαρής σχέσης με την πραγματικότητα, με τη γνώση, με τη σοβαρότητα που απαιτεί η θέση.
Ίσως το πιο αποκαλυπτικό «μαργαριτάρι» του Τσίπρα να μην είναι ούτε η Ρίγα ούτε η Μυτιλήνη. Είναι η φράση «έχει σύνορα η θάλασσα και δεν το ξέραμε;». Ειπωμένη από πρωθυπουργό χώρας που έχει θαλάσσια σύνορα, ΑΟΖ, υφαλοκρηπίδες και διαρκή ένταση με έναν γείτονα που αμφισβητεί ό,τι μπορεί, η συγκεκριμένη αποστροφή δεν είναι αστεία. Είναι πολιτικά επικίνδυνη.
Όταν ο άνθρωπος που οφείλει να υπερασπίζεται τα σύνορα της χώρας αφήνει να εννοηθεί ότι… δεν υπάρχουν, δεν μιλάμε για γκάφα. Μιλάμε για αντίληψη. Για ένα μείγμα ιδεοληψίας, άγνοιας διεθνούς δικαίου και ανέμελης ρητορικής. Και η χώρα το πλήρωσε. Με εικόνα αδυναμίας, με λάθος σήματα προς τα έξω, με μηνύματα που οι άλλοι δεν τα άκουγαν ως «προοδευτικές ευαισθησίες» αλλά ως εθνική χαλαρότητα.
Και μέσα σε αυτό το πλαίσιο έρχονται να κουμπώσουν και τα υπόλοιπα: η «προεδρική κατολίσθηση» αντί για διολίσθηση, οι «ακατάληπτοι δεσμοί» αντί για ακατάλυτοι, η περίφημη «τυμβωθηρία στο Μάτι» αντί για τυμβωρυχία. Δεν είναι μόνο η γλώσσα που κακοποιείται. Είναι η τραγωδία, η ιστορία, η θεσμική σοβαρότητα.
«Frozen war» και Ναόμι Κάμπελ
Η αδυναμία του Τσίπρα με τη γλώσσα είναι διαχρονική. Από τον «frozen war» στο Κολούμπια, την καμήλα και την «queue» αντί για ουρά, μέχρι το «δόγμα του σοκ, όπως είπε και η… Ναόμι Κάμπελ», έχουμε ένα μοτίβο. Έναν άνθρωπο που παίζει διαρκώς πάνω από τις δυνατότητές του, προσπαθώντας να φανεί πιο διαβασμένος, πιο θεωρητικός, πιο «ηγέτης» από αυτό που πραγματικά είναι.
Εδώ μπαίνει και ένα πιο σοβαρό ερώτημα. Όχι μόνο για τον ίδιο, αλλά και για το περιβάλλον του. Πώς είναι δυνατόν να περνάνε τόσα λάθη αδιόρθωτα; Πώς δεν βρέθηκε ένας συνεργάτης να του πει «αυτό δεν λέγεται», «εκεί κάνεις λάθος», «αυτό μην το γράψουμε έτσι στο βιβλίο»; Η απάντηση είναι σκληρή αλλά μάλλον ειλικρινής: Γιατί σε εκείνο το σύστημα εξουσίας, η αυθεντία του αρχηγού ήταν πάνω από τη γλώσσα, πάνω από τη γνώση, πάνω από την ίδια την πραγματικότητα.
Και κάπως έτσι, φτάνουμε στο σήμερα. Ο «συγγραφέας» της «Ιθάκης» επιχειρεί να ξαναγράψει την περίοδο 2015-2019, να τη σερβίρει ως ρομαντικό επικό ταξίδι με δράκους τους δανειστές και ήρωα τον ίδιο. Μόνο που ανάμεσα στις σελίδες ξεπετάγεται η «Ρίγα της Εσθονίας» και σου θυμίζει ποιος πραγματικά κρατά την πένα.
Δεν είναι λεπτομέρειες, είναι προχειρότητα
Κάποιοι θα πουν ότι αυτά είναι «ελιτίστικες λεπτομέρειες», ότι «ο κόσμος δεν ασχολείται με τέτοια». Λάθος. Η γλώσσα, η ακρίβεια, η σχέση με τη γνώση είναι μέρος της εικόνας ενός ηγέτη. Όταν κάποιος μπερδεύει τη στάθμη του Σηκουάνα «έξι μέτρα πάνω από το έδαφος», όταν μιλά για «λιμάνι ξηράς στην Καστοριά», όταν πιστεύει ότι η επανάσταση γίνεται με κατάληψη των… θερινών ανακτόρων, δεν είναι απλώς «λαϊκός» ή «χαλαρός». Είναι επικίνδυνα πρόχειρος.
Η διακυβέρνηση ΣΥΡΙΖΑ δεν ήταν μόνο οικονομικά και θεσμικά επιβαρυντική. Ήταν και πολιτισμικά προσβλητική. Ένας συνεχής βομβαρδισμός από σλόγκαν, πρόχειρα τσιτάτα, λαϊκισμό και γλωσσική προχειρότητα που έσπρωχναν τη δημόσια σφαίρα προς τα κάτω.
Σήμερα, με μια κυβέρνηση που τουλάχιστον σέβεται τη σοβαρότητα του λόγου και του θεσμού, καλό είναι να μην ξεχνάμε. Όχι από κακία, αλλά από αυτοπροστασία. Γιατί όσοι τότε μας μιλούσαν για «στροφή 360 μοιρών» και «θάλασσες χωρίς σύνορα», τώρα επιχειρούν με βιβλία και αφηγήματα να ξαναμπούν στο κάδρο ως… ώριμοι ηγέτες.
Κι αν κάτι μας έχει διδάξει όλη αυτή η… ανθολογία μαργαριταριών από τη Μυτιλήνη – Λέσβο μέχρι τη Ρίγα της… Εσθονίας, είναι πως όταν παίρνεις αψήφιστα τις λέξεις, στο τέλος παίρνεις αψήφιστα και την ίδια τη χώρα. Και αυτό η Ελλάδα το πλήρωσε ακριβά.
