Περιθωριακές ιδέες και πολιτικές έχουν γίνει mainstream τα τελευταία χρόνια στον δυτικό κόσμο (κυρίως μέσω των social media) μετά την οικονομική κρίση και την κρίση της πανδημίας. Μεταξύ αυτών κυρίαρχη θέση έχει ο αντισημιτισμός (εχθρότητα, προκατάληψη ή/και διακρίσεις απέναντι στους Εβραίους ως εθνοτική ή θρησκευτική ομάδα), που δηλώνει ξανά παρών ξυπνώντας μνήμες από ένα σκοτεινό παρελθόν που θεωρητικά είχαμε αφήσει πίσω μας. Η αλήθεια είναι όμως πως ο αντισημιτισμός δεν τελείωσε στον Β΄ Παγκόσμιο Πόλεμο όπως πολλοί πίστευαν –θα ήταν και αδύνατο ύστερα από τόσους αιώνες–, αλλά κανείς δεν φανταζόταν την ένταση μετά το μακελειό της 7ης Οκτωβρίου.
Το μίσος κατά των Εβραίων είναι ίσως το αρχαιότερο και ξεκίνησε με τη σταύρωση του Ιησού πριν από δύο χιλιάδες χρόνια και συνεχίστηκε με τη μη αποδοχή του ως Υιού του Θεού που ερχόταν σε αντίθεση με την Καινή Διαθήκη. Αυτό είχε αποτέλεσμα οι Εβραίοι να χάσουν την ιδιότητά τους ως ο «εκλεκτός λαός», μετατρέποντάς τους σε άπιστους ανθρώπους που ζούσαν στην αμαρτία. Αυτό οδήγησε σε κοινωνικούς και επαγγελματικούς αποκλεισμούς, στην απαγόρευση ιδιοκτησίας γης, μέχρι σε πογκρόμ και δολοφονίες.
Ο αντισημιτισμός καλύπτει τα πάντα ταυτόχρονα. Οι Εβραίοι είναι μισητοί και γιατί είναι πλούσιοι και γιατί είναι φτωχοί, και γιατί έχουν εθνική ταυτότητα και γιατί δεν έχουν, και γιατί είναι θρήσκοι και γιατί είναι κομμουνιστές κ.λπ. Η ιστορία του αντισημιτισμού από την άκρα δεξιά είναι αρκετά γνωστή, όχι όμως και από την άκρα αριστερά, που συνήθως καμουφλάρεται με τον μανδύα της κριτικής προς το Ισραήλ.
Ο εγελιανός φιλόσοφος Bruno Bauer στο βιβλίο του «Die Judenfrage» (Το εβραϊκό ζήτημα) υποστήριζε ότι ένα δημοκρατικό κράτος πρέπει να είναι απαλλαγμένο από θρησκευτικές επιρροές και να ενσαρκώνει την παγκόσμια συνείδηση του πολιτικού διαφωτισμού, θεωρώντας τους Εβραίους θεολογικά και πολιτισμικά ασύμβατους με τη νέα ριζοσπαστική φιλελεύθερη πολιτική τάξη (Lappin, 2024). Σε αυτό συμφωνούσε με τον Karl Marx στο «Zur Judenfrage» ως απάντηση στο βιβλίο του Bauer (διαφωνώντας σε πολλά άλλα σημεία), ταυτίζοντας τους Εβραίους και με τον καπιταλισμό (Lappin, 2024).
Αρχικά η Αριστερά καταδίκασε τον αντισημιτισμό και στήριξε το νέο κράτος του Ισραήλ. Σημειωτέον ότι οι περισσότεροι ηγέτες του Ισραήλ ήταν σοσιαλδημοκράτες στην αρχή, γεγονός που είχε αποτέλεσμα η Σοβιετική Ένωση να είναι η δεύτερη χώρα που αναγνώρισε το κράτος του Ισραήλ γιατί πίστευε ότι θα μπορούσε να περάσει στη σφαίρα επιρροής της (Benakis, 2023). Αυτό όμως άλλαξε όταν το Ισραήλ άρχισε να στρέφεται προς τη Δύση. Έτσι ξεκίνησε και ο χαρακτηρισμός «δορυφόρος» του αμερικανικού ιμπεριαλισμού και η σύσφιγξη των σχέσεων της ΕΣΣΔ με τις αραβικές χώρες. Όπως με την Αίγυπτο και το καθεστώς Νάσερ, όπου τα Lada κυκλοφορούν ακόμα και σήμερα στους δρόμους της Αλεξανδρείας.
Επί Στάλιν την περίοδο 1948-1953 πολλοί διανοούμενοι, επιστήμονες και μέλη της κυβέρνησης με εβραϊκή καταγωγή διώχθηκαν, βασανίστηκαν και σκοτώθηκαν κυρίως στις 12 Αυγούστου 1952 και στη «Συνομωσία των γιατρών» το 1953 (Benakis, 2023). Το καθεστώς κατασκεύασε μια σκευωρία σύμφωνα με την οποία οι διωχθέντες συνωμοτούσαν κατά του καθεστώτος. Αργότερα ο Nikita Khrushchev αναγνώρισε ότι όλα αυτά ήταν κατασκευασμένα για να εκδιωχθούν οι Εβραίοι από τη Σοβιετική Ένωση (Jewish Telegraphic Agency, 1956).
Η προπαγάνδα της Σοβιετικής Ένωσης κατά του Ισραήλ πέρασε και στην Αριστερά με όρους και εκφράσεις όπως σιωνισμός ως ισοδύναμο του ρατσισμού, του ιμπεριαλισμού και του απαρτχάιντ. Έτσι ο αντισημιτισμός ήταν έκδηλος και πριν από τα γεγονότα της 7ης Οκτωβρίου. Χαρακτηριστικό παράδειγμα οι Podemos (η ριζοσπαστική Αριστερά στην Ισπανία), που από το 2015 προωθούσαν σε εθνικό και διεθνές επίπεδο περιορισμό σε εμπορικές συμφωνίες με το Ισραήλ. Το 2020 μάλιστα δήμαρχοι από 58 δήμους στην Ισπανία δήλωσαν ότι οι πόλεις τους είναι «ελεύθεροι χώροι από το «απαρτχάιντ του Ισραήλ» (Benakis, 2023). Σύμφωνα με το ACOM (τοπικός συνεργάτης του ADL – Anti-Defamation League) πριν από 60 χρόνια το πρόβλημα του αντισημιτισμού στην Ισπανία προερχόταν από τη Δεξιά, ενώ τώρα κατά κύριο λόγο προέρχεται από την άκρα Αριστερά (Apleu, 2023).
Στη Μεγάλη Βρετανία έχουν καταγραφεί πολλά περιστατικά αντισημιτισμού από στελέχη/μέλη του Εργατικού Κόμματος κυρίως την περίοδο που επικεφαλής ήταν ο Jeremy Corbyn. Στη Γαλλία το 2017 ο Gerard Filoche, μέλος του Σοσιαλιστικού κόμματος είχε κάνει tweet τη φωτογραφία του Μακρόν με ναζιστικό περιβραχιόνιο, με το σήμα του δολαρίου αντί της σβάστικας, και στο βάθος τις σημαίες του Ισραήλ και των ΗΠΑ καθώς και τρεις επιφανείς προσωπικότητες, τον Patrick Drahi, τον Jacob Rothschild και τον Jacques Attali (Anti-Defamation League, 2023). Ακολούθησαν κι άλλες τέτοιες εικόνες, όπως και την περίοδο με το κίνημα των κίτρινων γιλέκων. Εκεί το αριστερό κόμμα του Jean-Luc Melenchon La France Insoumise κατηγορήθηκε για αντισημιτισμό.
Το Institute for National Security Studies του Τελ Αβίβ, σε έρευνα του διαπιστώνει πως εκφράσεις αντισημιτισμού που περιέχουν σύγκριση μεταξύ του Ισραήλ και των Ναζί και την άρνηση του δικαιώματος της αυτοδιάθεσης των Εβραίων εκφράζονται κατά κύριο λόγο από πολιτικούς από τον χώρο της Αριστεράς (Berman, 2021). Οι ερευνητές επίσης διαπίστωσαν πως υπάρχει μεγάλη σύγκλιση μηνυμάτων και συμβόλων μεταξύ άκρας Αριστεράς και άκρας δεξιάς.
Ερευνητές των King’s College London, Goldsmiths, University of London και Arden University διεξήγαγαν δύο έρευνες σε ενήλικες πολίτες του Ηνωμένου Βασιλείου, η πρώτη είχε 809 συμμετέχοντες και η δεύτερη 1.853. Η έρευνα δημοσιεύτηκε το 2024 στο The Times και στο Βρετανικό Κοινοβούλιο (House of Commons). Το μεγαλύτερο εύρημα και στις δύο έρευνες είναι πως άνθρωποι που πιστεύουν σε ιστορίες συνομωσίας είναι πιο πιθανό να έχουν αντισημιτικές απόψεις, καθώς και σε ανθρώπους που θεωρούν δικαιολογημένη την απολυταρχική δράση ενάντια σε πολιτικούς αντιπάλους τους και την επιθυμία για επανάσταση και ανατροπή της κοινωνικής τάξης (Allington et al., 2024).
Δεν είναι τυχαίο όπου στα άκρα που θέλουν την ανατροπή υπάρχει και έντονο το φαινόμενο των θεωριών συνομωσίας, κάποιος «εχθρός» πρέπει να φταίει για τις κακουχίες της ζωής, οπότε με αυτόν τον τρόπο το άτομο αποποιείται οποιαδήποτε ευθύνη και η ύπαρξη κερδίζει κάποιο νόημα καθώς αφιερώνεται σε έναν σκοπό. Τα άκρα στις μέρες μας βασίζονται περισσότερο σε ψυχολογικά αδιέξοδα παρά σε μια πλήρως διαμορφωμένη ιδεολογία όπως παλαιότερα. Όπως είχε γράψει και ο Jean-Paul Sartre στο βιβλίο του «Στοχασμοί πάνω στο Εβραϊκό Ζήτημα», ο αντισημιτισμός είναι ένα παράλογο πάθος, κυρίως μίσους που προϋπάρχει της σκέψης και ψάχνει δικαιολογία να εκφραστεί (Sartre, 2009). Αυτό έρχεται σε σύγκλιση με αυτό που έγραψε ο David Nirenberg στο «Anti-Judaism: The Western Tradition», όπου λέει ότι οι κοινωνίες και οι ιδεολογίες από την αρχαιότητα μέχρι σήμερα ορίζουν τον εαυτό τους μέσω του τι απορρίπτουν και πολύ συχνά χρησιμοποιούν ως αρνητικό αντίποδα το εβραϊκό (Nirenberg, 2013).
Επί της ουσίας δεν είναι άκρα. Το πολιτικό φάσμα είναι κύκλος, όχι ευθεία γραμμή, για αυτό και τα λεγόμενα άκρα έχουν αρκετές ομοιότητες (έλξη προς συνωμοσιολογικές θεωρίες, καχυποψία σε ΜΜΕ, λαϊκισμός, διάθεση ελέγχου της κοινωνίας με αυταρχικό τρόπο, κρατικισμός, κ.ά.) και ιδεολογικά αλλά και σε πρακτικά θέματα τάσσονται τις περισσότερες φορές μαζί απέναντι στα φιλελεύθερα αστικά δημοκρατικά κόμματα.
Σύμφωνα με το Antisemitism Research Center – ARC (Combat Antisemitism Movement – CAM) το 2024 υπήρξε αύξηση 107,7% σε περιστατικά αντισημιτισμού παγκοσμίως από 2023, όπου η αύξηση ήταν 58,6% από το 2022. Τα περιστατικά που καταγράφηκαν ότι προέρχονται από την άκρα Αριστερά εκτοξεύτηκαν κατά 324,8% συγκριτικά με το 2023 (Combat Antisemitism Movement, 2025).
Το 21% των δραστών αντισημιτικής συμπεριφοράς χαρακτηρίστηκαν ως αριστερά (left wing) σύμφωνα με την έρευνα του European Union’s Fundamental Rights Agency που πραγματοποιήθηκε σε Εβραίους πολίτες 12 ευρωπαϊκών χωρών (Guhl, 2023). Το αντισημιτικό περιεχόμενο που δημοσιεύτηκε στα social media τις πρώτες μέρες μετά την επίθεση της 7ης Οκτωβρίου (07-13) «αλλάζει πίστα» σύμφωνα με report του Centre for Research on Antisemitism - Technical University Berlin (Technische Universität Berlin, 2024). Το report παρουσιάζει μια ανάλυση 19.500 comments σε Ηνωμένο Βασίλειο, Γαλλία και Γερμανία, καθώς και 6.000 comments σε ακόμα 6 χώρες. Στο Facebook σε ανάλυση 1.500 comments στο Ηνωμένο Βασίλειο ο μέσος όρος αντισημιτικών σχολίων ήταν 21,6%, όπου 27% αυτών ήταν πανηγυρισμοί για την επίθεση, καθώς στο Instagram ήταν 21% από τα 3.000 comments. Στη Γαλλία στο Facebook σε ανάλυση 1.500 comments ο μέσος όρος αντισημιτικών σχολίων ήταν 16%, όπου το 55,2% αυτών ήταν επιδοκιμασία της βίας με άμεσο ή έμμεσο τρόπο και το αμέσως επόμενο ήταν η αναλογία με τους Ναζί (10,4%), καθώς στο Instagram ήταν 16%. Στη Γερμανία στο Facebook σε ανάλυση 1.500 comments ο μέσος όρος αντισημιτικών σχολίων ήταν 12,6%, όπου το 29,6% αυτών επιρρίπτει την ευθύνη στο Ισραήλ για την επίθεση και το 12,7% το παρουσιάζει ως κράτος τρομοκράτη, καθώς στο Instagram το ποσοστό ήταν 16,8%. Σε ανάλυση 1.000 comments στο Facebook η Ιταλία είχε 9,7% (19,6% έριξε την ευθύνη στο Ισραήλ για την επίθεση), η Ισπανία είχε 17% (16,5% αυτών το παρουσίαζε ως κράτος τρομοκράτη), η Πολωνία είχε 17,7% (19,8% πίστευε σε θεωρίες συνομωσίας), η Σλοβακία είχε 14,9%, η Ρουμανία είχε 18,2% και το Μαρόκο 31,1%.
Σύμφωνα με την έρευνα του Institute for Strategic Dialogue σε 5.000.000 comments από 11.000 videos, τα αντισημιτικά comments στο Youtube τις πρώτες τρεις ημέρες μετά την επίθεση αυξήθηκαν κατά 4.963% συγκριτικά με τις προηγούμενες τρεις και τις επόμενες τρεις ήμερες (10-12/10) που υπήρξε αύξηση 37,2% (Rose, Guhl, & Comerford, 2024).
Τα μηνύματα και αφηγήματα επίσης είναι ανησυχητικά, καθώς επιχειρείται η ηθική απογύμνωση του ισραηλινού λαού για να έρθει ξανά στην ίδια κατάσταση αδυναμίας και ευαλωτότητας που ήταν στις αρχές του 20ού αιώνα. Ποια είναι όμως η διαφορά από εκείνη την περίοδο με το σήμερα; Οι Εβραίοι έχουν κράτος, το Ισραήλ, μετά τις θηριωδίες και την απόπειρα γενοκτονίας εις βάρος τους από τους εθνικοσοσιαλιστές της Γερμανίας (Ναζί).
Πονηρά λοιπόν χρησιμοποιείται η βαθύτατα ανιστόρητη και προσβλητική για τη μνήμη των ανθρώπων που χάθηκαν τότε αναλογία του Ισραήλ με ναζιστικό κράτος, όπως επίσης και ο όρος «γενοκτονία». Γενοκτονία σημαίνει η συστηματική και εσκεμμένη εξόντωση ενός ολόκληρου έθνους, κάτι που δεν συμβαίνει στη Μέση Ανατολή, όπως συνέβη στους Έλληνες της Σμύρνης που έχουν ξεριζωθεί από τον τόπο τους.
Τέλος, πίσω από τη διάλυση του κράτους του Ισραήλ για όλα τα παραπάνω, αλλά και την κατηγορία της αποικιοκρατίας, κρύβεται ο αντισημιτισμός κάτω από τον μανδύα του αντισιωνισμού. Ξεχνώντας βέβαια ή μη έχοντας γνώση πως το κράτος αυτό δεν είναι αποικία κάποιας χώρας της Δύσης αλλά δημιουργήθηκε ως καταφύγιο για τους επιζώντες του Ολοκαυτώματος επιτρέποντας τους να επιστρέψουν στη χώρα των προγόνων τους μετά από 2.500 χρόνια με τη στήριξη του ΟΗΕ. Στο κράτος αυτό βρήκαν καταφύγιο και Εβραίοι που εκδιώχθηκαν και από μουσουλμανικές χώρες το 1948 με τον αριθμό αυτών να φτάνει τις 900.000 (Freeman, 2024).
Το πρόβλημα στη Μέση Ανατολή είναι πολύ σύνθετο και πολύπλοκο και δεν καλείται κανένας που δεν γνωρίζει να το λύσει, ο αντισημιτισμός όμως από τα δεξιά και τα αριστερά πρέπει να καταπολεμηθεί, για αυτό όσοι είναι με τη Δημοκρατία δεν πρέπει να επιτρέψουν τη λήθη και την επιστροφή των κοινωνιών μας σε σκοτεινές εποχές του παρελθόντος. Για αυτόν τον λόγο και η Αριστερά πρέπει να ξανακερδίσει τον χώρο της, τον οποίο σε Ευρώπη και Αμερική έχει παραδώσει εδώ και πολλά χρόνια στην άκρα Αριστερά. Το αποτέλεσμα είναι πλέον ορατό σε όλες τις δυτικές χώρες με τη συρρίκνωση των παραδοσιακών δημοκρατικών αριστερών κομμάτων και την αντικατάστασή τους από περιθωριακά λαϊκιστικά κόμματα της άκρας Αριστεράς με καθεστωτική αντίληψη.
Guhl, J. (2023). Far-Left Antisemitism – Explainer. Institute for Strategic Dialogue. https://www.isdglobal.org/explainers/far-left-antisemitism/
Technische Universität Berlin. (2024). https://api-depositonce.tu-berlin.de/server/api/core/bitstreams/74168dda-d416-4cac-bd76-26a48c7229ba/content
Rose, H., Guhl, J., & Comerford, M. (2024). Rise in antisemitism on both mainstream and fringe social media platforms following Hamas’ terrorist attack. Institute for Strategic Dialogue. https://www.isdglobal.org/digital_dispatches/rise-in-antisemitism-on-both-mainstream-and-fringe-social-media-platforms-following-hamas-terrorist-attack/
Benakis, T. (2023). Antisemitism is also present in the European Left. The European Interest. https://www.europeaninterest.eu/antisemitism-is-also-present-in-the-european-left/
Allington, D., Hirsh, D., & Katz, L. (2024). Study reveals people most likely to hold antisemitic views. King’s College London. https://www.kcl.ac.uk/news/study-reveals-people-most-likely-to-hold-antisemitic-views
Berman, The Times of Israel. (2021). Antisemitism ‘mainstreamed’ in Western European politics, says Israeli study. https://www.timesofisrael.com/antisemitism-mainstreamed-in-western-european-politics-says-israeli-study/
Combat Antisemitism Movement. (2025). Global antisemitism incidents rise 107.7 % in 2024, fueled by far-left surge, CAM annual data study reveals. https://combatantisemitism.org/studies-reports/global-antisemitism-incidents-rise-107-7-in-2024-fueled-by-far-left-surge-cam-annual-data-study-reveals/
Apleu. (2023). Report on left-wing antisemitism asserts that Europe’s far-left is normalising antisemitism. https://apleu.org/report-on-left-wing-antisemitism-asserts-that-europes-far-left-is-normalizing-antisemitism/
Anti-Defamation League. (2023) https://www.adl.org/he/node/63088
Lappin, S. (2024). The New Antisemitism: The Resurgence of an Ancient Hatred in the Modern World.
Jewish Telegraphic Agency. (1956). Khrushchev says Stalin fabricated anti-Jewish 'Doctors Plot'. Jewish Telegraphic Agency. https://www.jta.org/archive/khrushchev-says-stalin-fabricated-anti-jewish-doctors-plot
Sartre, J.-P. (2009). Στοχασμοί για το Εβραϊκό Ζήτημα (Réflexions sur la question juive)
Nirenberg, D. (2013). Anti-Judaism: The Western Tradition. W. W. Norton & Company
Freeman, H. (2024). Blindness: October 7 and the Left. Jewish Quarterly, 256. https://jewishquarterly.com/essay/2024/05/blindness
