Από το 1979, όταν η Ισλαμική Επανάσταση ανέτρεψε το καθεστώς του Σάχη, το Ιράν και το Ισραήλ βρίσκονται σε διαρκή ένταση. Τέσσερις δεκαετίες μυστικών επιχειρήσεων, πολέμων δι' αντιπροσώπων και, πλέον, το 2025, ανοιχτής στρατιωτικής αναμέτρησης. Η αντιπαράθεση ξεπερνά τα σύνορα των δύο χωρών. Αφορά όλη τη Μέση Ανατολή. Κλονίζει συμμαχίες, ανατρέπει ισορροπίες και ξαναχαράζει τον γεωπολιτικό χάρτη.
Το χρονικό μιας αναπόφευκτης κλιμάκωσης
1979: Η Ισλαμική Επανάσταση φέρνει στην εξουσία τους μουλάδες στην Τεχεράνη, οι οποίοι διακηρύσσουν ως στρατηγικό στόχο την καταστροφή του Ισραήλ. Η ρητορική τους πυροδοτεί ένταση σε όλη τη Μέση Ανατολή και διεθνώς.
1982: Ιδρύεται η ισλαμιστική οργάνωση Χεζμπολάχ στον Λίβανο, με αφορμή τον πρώτο Λιβανό-Ισραηλινό πόλεμο, με στόχο την άσκηση πίεσης στο Ισραήλ μέσω του νοτίου Λιβάνου. Η οργάνωση σύντομα μετατρέπεται σε βασικό στρατηγικό βραχίονα της Τεχεράνης στην περιοχή.
Τέλη 1980: Ξεκινά η ιρανική στήριξη προς τη νέα ισλαμιστική οργάνωση της Χαμάς στα παλαιστινιακά εδάφη, ενισχύοντας την ικανότητα της παλαιστινιακής οργάνωσης να πλήττει ισραηλινούς στόχους από τη Λωρίδα της Γάζας.
1992-1994: Δύο πολύνεκρες επιθέσεις στην Αργεντινή (η πρεσβεία του Ισραήλ το 1992 και το εβραϊκό κέντρο AMIA το 1994) αποδίδονται σε συνεργασία Ιρανών πρακτόρων με τη Χεζμπολάχ.
2000-2024: Ο Μπασάρ αλ-Άσαντ αναλαμβάνει την εξουσία στη Συρία και ενισχύει τη συμμαχία με το Ιράν. Η Συρία προσφέρει σταθερή βάση μεταφοράς όπλων και υποστήριξης σε τρομοκρατικές οργανώσεις, όπως η Χεζμπολάχ. Το Ιράν αξιοποιεί το συριακό έδαφος για να αυξήσει την επιρροή του και να απειλήσει άμεσα το Ισραήλ.
2002: Αποκαλύπτεται το κρυφό πυρηνικό πρόγραμμα του Ιράν. Η διεθνής κοινότητα και το Ισραήλ εκφράζουν έντονη ανησυχία για ενδεχόμενο στρατιωτικό χαρακτήρα του προγράμματος.
2005-2013: Κατά τη διάρκεια της προεδρίας του Μαχμούντ Αχμαντινετζάντ, η αντιισραηλινή ρητορική κορυφώνεται, ενώ παράλληλα ενισχύεται το πυρηνικό πρόγραμμα του Ιράν παρά τις διεθνείς κυρώσεις.
2006: Ο δεύτερος πόλεμος του Λιβάνου μεταξύ Ισραήλ και Χεζμπολάχ προκαλεί εκατοντάδες νεκρούς και σημαντικές ζημιές, αναδεικνύοντας τη στρατιωτική ισχύ της οργάνωσης και τον ρόλο του Ιράν ως βασικού υποστηρικτή της.
2010-2012: Εντείνεται ο λεγόμενος «σκιώδης πόλεμος». Το Ισραήλ και οι ΗΠΑ εξαπολύουν κυβερνοεπιθέσεις (ιός Stuxnet), ενώ δολοφονίες Ιρανών επιστημόνων αποδίδονται στο Ισραήλ.
2015: Το Ιράν επεκτείνει τη γεωπολιτική του επιρροή στη Μέση Ανατολή στηρίζοντας τους αντάρτες Χούθι στην Υεμένη. Το Ισραήλ ανησυχεί για την παρουσία ιρανικών πυραύλων κοντά στην Ερυθρά Θάλασσα.
2020: Οι ΗΠΑ, πιθανώς με υποστήριξη Ισραήλ, δολοφονούν τον Κασέμ Σολεϊμανί, αρχηγό των ειδικών δυνάμεων αλ-Κουντς των Φρουρών της Επανάστασης. Την ίδια χρονιά δολοφονείται και ο Μοχσέν Φαχριζαντέχ, πατέρας του πυρηνικού προγράμματος του Ιράν. Η Τεχεράνη υπόσχεται εκδίκηση.
2021-2023: Οι επιθέσεις από τη Χαμάς στη Γάζα, τη Χεζμπολάχ στον Λίβανο και τους Χούθι στην Υεμένη γίνονται συχνότερες και πιο συντονισμένες. Το Ισραήλ βρίσκεται αντιμέτωπο με ένα «μέτωπο πολλαπλών κατευθύνσεων» υπό ιρανική καθοδήγηση.
Απρίλιος 2024: Το Ισραήλ πραγματοποιεί αεροπορική επίθεση στο προξενείο του Ιράν στη Δαμασκό, σκοτώνοντας υψηλόβαθμους αξιωματούχους των Φρουρών της Επανάστασης. Το Ιράν απαντά με ευρείας κλίμακας επίθεση: πάνω από 300 drones και βαλλιστικοί πύραυλοι εκτοξεύονται κατά του Ισραήλ.
Μάιος-Οκτώβριος 2024: Η σύγκρουση μετατρέπεται σε παρατεταμένο πόλεμο φθοράς. Το Ισραήλ εξαπολύει επιθέσεις εντός του Ιράν και σε ιρανικές θέσεις στη Συρία. Οι Χούθι και η Χεζμπολάχ συνεχίζουν πυραυλικές επιθέσεις κατά του Ισραήλ και ναυτικών στόχων.
Ιούνιος 2025: Το Ισραήλ ξεκινά την επιχείρηση «Rising Lion», πλήττοντας κρίσιμες ιρανικές στρατιωτικές και πυρηνικές εγκαταστάσεις με στόχο την αποτροπή περαιτέρω κλιμάκωσης και την εξουδετέρωση της ιρανικής απειλής. Το θεοκρατικό καθεστώς των μουλάδων βρίσκεται στο χείλος του γκρεμού.
Μέση Ανατολή 2025: o πόλεμος που αλλάζει τα δεδομένα
Από το 1979, το Ιράν θέτει ως στρατηγικό του στόχο την εξαφάνιση του Ισραήλ. Σχεδόν μισό αιώνα μετά, ο πόλεμος φτάνει στο αποκορύφωμά του. Τις τελευταίες δύο δεκαετίες, η Τεχεράνη επιδιώκει την απόκτηση πυρηνικού όπλου μέσω του εμπλουτισμού ουρανίου. Το πυρηνικό της πρόγραμμα προκαλεί συναγερμό σε Ισραήλ και ΗΠΑ, που βλέπουν την ιρανική βόμβα ως υπαρξιακή απειλή.
Το 2024-2025 η ισορροπία αλλάζει. Το Ιράν μοιάζει πιο αδύναμο από ποτέ. Η ισραηλινή αεροπορική υπεροχή χτυπά αποφασιστικά: στρατιωτικές υποδομές, αντιαεροπορικά, επιτελεία, ακόμη και η ηγεσία των Φρουρών της Επανάστασης πλήττονται καίρια. Η απάντηση της Τεχεράνης, με βαλλιστικούς πυραύλους, δεν φαίνεται να φέρνει δυνατά αποτελέσματα. Παράλληλα, οι σύμμαχοί της στη Μέση Ανατολή (Χεζμπολάχ, Χαμάς, Χούθι, φιλοϊρανικές πολιτοφυλακές) δέχονται ισχυρά πλήγματα. Η ικανότητα του Ιράν να απειλεί το Ισραήλ από διαφορετικά μέτωπα έχει μειωθεί δραστικά.
Οι μεγάλες δυνάμεις, Κίνα και Ρωσία, σύμμαχοι του Ιράν, δεν βλέπουν με καλό μάτι αυτόν τον πόλεμο αλλά φαίνεται να κρατούν αποστάσεις. Δεν θέλουν κατάρρευση του καθεστώτος Χαμενεΐ, αλλά ούτε και ανοιχτή εμπλοκή. Παίζουν τον ρόλο μάλλον του υποψήφιου διαμεσολαβητή. Η Σαουδική Αραβία καταδικάζει μεν τις ισραηλινές επιχειρήσεις, αλλά τις στηρίζει σιωπηρά. Έχει κάθε λόγο να αποδυναμώσει τον βασικό θρησκευτικό και γεωπολιτικό εχθρό της. Η Τουρκία καταγγέλλει, αλλά δεν μπορεί να επηρεάσει την κατάσταση.
Όσο για τις ΗΠΑ, εμπλέκονται όλο και πιο άμεσα. Το Ισραήλ χρειάζεται προηγμένα όπλα για να πλήξει υπόγειες πυρηνικές εγκαταστάσεις. Οι περιβόητες βόμβες GBU-57, που μεταφέρονται μόνο από βομβαρδιστικά B-2 Spirit, ίσως αποδειχθούν καθοριστικές ενάντια στις πυρηνικές εγκαταστάσεις του Ιράν που βρίσκονται κάτω από τη γη.
Ένας νέος γεωπολιτικός χάρτης της Μέσης Ανατολής διαμορφώνεται σταδιακά στα παρασκήνια. Η αβεβαιότητα όμως παραμένει. Ποια θα είναι η επόμενη μέρα για το Ιράν; Θα παραμείνει στην εξουσία ο Χαμενεΐ και οι μουλάδες; Θα επιστρέψει ο διάδοχος του Σάχη; Θα προκύψει ένα δημοκρατικό καθεστώς; Καμία πάντως από αυτές τις εκδοχές δεν φαντάζει εύκολη ή απλή. Το στοίχημα για τη Δύση και την περιοχή είναι να αποφευχθεί ένα νέο γεωπολιτικό χάος τύπου Ιράκ.
*Ο Αναστάσιος Καράμπαμπας είναι ιστορικός-πολιτικός αναλυτής
