Το Ευρωπαϊκό Συμβούλιο της 23ης Απριλίου υπέγραψε μια σημαντική συμφωνία για διάφορες πτυχές του ευρωπαϊκού προγράμματος για την καταπολέμηση της δραματικής οικονομικής κρίσης που προκλήθηκε από τον Covid-19. Εκτός από τις ήδη γνωστές παρεμβάσεις της Ευρωπαϊκής Κεντρικής Τράπεζας και την αναστολή των κανόνων του Συμφώνου Σταθερότητας, συμφωνήθηκε να προχωρήσει στην δημιουργία ενός εργαλείου για την υποστήριξη των εθνικών πολιτικών για την αντιμετώπιση της ανεργίας (το Sure), με μια νέα γραμμή εγγυημένης χρηματοδότησης της Ευρωπαϊκής Τράπεζας Επενδύσεων και με ένα νέο πιστωτικό όριο από τον Ευρωπαϊκό Μηχανισμό Σταθερότητας με όρους που σχετίζονται αποκλειστικά με τη χρήση των κεφαλαίων.
του Στράτου Γεραγώτη
Ένα σύμπλεγμα παρεμβάσεων που πρέπει να κινητοποιήσουν περίπου 500 δισεκατομμύρια ευρώ. Τέλος, συμφωνήθηκε για την ιδέα δημιουργίας ταμείου για την ανοικοδόμηση, δίνοντας εντολή στην Επιτροπή να υποβάλει πρόταση έως τις 6 Μαΐου για την ενεργοποίησή του.
Ένα σίγουρα θετικό αποτέλεσμα, αλλά με κάποιους άγνωστους παράγοντες. Ενώ στην πραγματικότητα στο Sure, η Ευρωπαϊκή Τράπεζα Επενδύσεων και επίσης, από πολλές απόψεις και στο αναθεωρημένο και διορθωμένο ESM , οι λεπτομέρειες είναι γνωστές, όσο αναφορά το Ταμείο για την ανοικοδόμηση, εκτός από την αρχική απόφαση όλα τα υπόλοιπα (και αυτό δεν είναι λίγο!) παραμένουν ακόμα απροσδιόριστα.
Το πρώτο ερώτημα αφορά τον συνολικό όγκο πόρων που θα πρέπει να μπορεί να κινητοποιήσει το ταμείο. Από αυτήν την άποψη, διάφορες υποθέσεις έχουν κυκλοφορήσει σχετικά με το ποια είναι η συνάφεια που φαίνεται δύσκολο να εκφραστεί. Στην πραγματικότητα, δεν υπάρχει ακόμη συναίνεση για το ανώτατο ποσό πόρων που πρέπει να έχει. Ωστόσο, τα αριθμητικά στοιχεία που κυκλοφορούν δείχνουν ότι ανεξάρτητα από τη φύση του ιδρύματος που θα συσταθεί, θα πρέπει να λειτουργεί πάνω από όλα με βάση την επαρκή μόχλευση. Κατά την άποψη μου , το σχέδιο Juncker, θα μπορούσε να αποτελέσει ένα καλό προηγούμενο.
Το δεύτερο ερώτημα αφορά τα εργαλεία που θα χρησιμοποιεί το ταμείο: μη αποπληρωτέα δάνεια ή εκταμιεύσεις. Από διάφορες πηγές (μεταξύ άλλων, η πρόταση της ισπανικής κυβέρνησης) επισημάνθηκε η ανάγκη παρέμβασης του ταμείου με “δώρα”, λαμβάνοντας υπόψη τις εξαιρετικές περιστάσεις και την ανάγκη να μην επιδεινωθεί η κατάσταση του χρέους των δικαιούχων χωρών. Ωστόσο, αυτή η επιλογή είναι απίθανο να περάσει από την προβλέψιμη αντίσταση των “σκληρών ” χωρών. Και εδώ τα πράγματα δεν είναι και τόσο καλά εάν λάβουμε υπόψη μας , για το πώς χρησιμοποιούνται αυτά τα διαρθρωτικά ταμεία σε ορισμένες χώρες, τα οποία αποτελούν το τυπικό παράδειγμα της «μη αποπληρωμής της ΕΕ».
Εάν, όπως φαίνεται εύλογο, το άρθρο 122 της Συνθήκης για τη λειτουργία της ΕΕ πρέπει να χρησιμοποιηθεί ως νομική βάση, θα πρέπει να θυμόμαστε ότι το άρθρο αυτό προβλέπει τη δυνατότητα παροχής, σε καταστάσεις έκτακτης ανάγκης, “οικονομικής βοήθειας” σε χώρες που το απαιτούν: πρόκειται για μια φόρμουλα που παρέχει πιστώσεις, αν και με πολύ ευνοϊκούς όρους, και όχι δώρα. Ο EFSM, ο άμεσος προκάτοχος του ESM , που δημιουργήθηκε το 2011 με τη χρήση του άρθρου 122, χρησιμοποίησε επιδοτούμενες πιστώσεις. Και επίσης, για το Sure (να ενεργοποιείται πάντα με χρήση του άρθρου 122), η Επιτροπή υπέθεσε τη χρήση πιστώσεων.
Το τρίτο ερώτημα ,αφορά τις διαδικασίες εκταμίευσης των παρεμβάσεων του ταμείου. Και σε αυτήν την περίπτωση η εναλλακτική λύση είναι η χρηματοδότηση κοινών προγραμμάτων και έργων, που ορίζονται σε ευρωπαϊκό επίπεδο (και παρακολουθούνται σε ευρωπαϊκό επίπεδο), ή παρεμβάσεις για την υποστήριξη προγραμμάτων μεμονωμένων κρατών μελών. Σε αυτή τη δεύτερη υπόθεση, η οποία φαίνεται να είναι η πιο πιθανή, και ίσως η πιο επιθυμητή, λαμβανομένων υπόψη των αναγκών των χωρών που θα επωφεληθούν από αυτήν, θα ανακύψει το ζήτημα των κριτηρίων κατανομής των πόρων του Ταμείου μεταξύ των επιμέρους κρατών μελών. Και σε κάθε περίπτωση, ακόμη και σε περίπτωση παρεμβάσεων στήριξης για μεμονωμένα κράτη μέλη, φαίνεται αναπόφευκτο να φανταστεί κανείς μια σύνδεση με κάποια κοινή στρατηγική που αποφασίστηκε σε ευρωπαϊκό επίπεδο και πάνω απ ‘όλα κάποια μορφή ελέγχου / παρακολούθησης σχετικά με τη χρήση των πόρων του ταμείου. Με άλλα λόγια, η χρήση κάποιας μορφής προϋποθέσεων είναι αναπόφευκτη.
Το τέταρτο ερώτημα, είναι το ζήτημα της σύνδεσης με τον προϋπολογισμό της ΕΕ. Η Επιτροπή προκάλεσε, σε διάφορες μορφές και περιστάσεις, την ανάγκη σύνδεσης του ταμείου ανασυγκρότησης με τον προϋπολογισμό της ΕΕ για το 2020 και με το μελλοντικό πολυετές δημοσιονομικό πλαίσιο, σηματοδοτώντας την ανάγκη για μια πολύ σημαντική, αν και προσωρινή, αύξηση. ανώτατα όρια δαπανών του προϋπολογισμού της ΕΕ (σύμφωνα με ορισμένες πηγές έως 2% του ΑΕγχΠ της Ένωσης).
Εκτός από τα πρώτα προσεκτικά ανοίγματα της καγκελάριου Άνγκελα Μέρκελ, δεν έχουν ακόμη καταγραφεί αντιδράσεις σε αυτήν την υπόθεση. Ωστόσο, πρέπει να θυμόμαστε ότι στο Πολυετές Δημοσιονομικό Πλαίσιο, μόλις τον περασμένο Φεβρουάριο, είχαμε κολλήσει για την έλλειψη συμφωνίας για αύξηση ενός έως δύο δεκαδικών ψηφίων άνω του 1%.
Η εξεύρεση συμφωνίας για αύξηση του προϋπολογισμού της ΕΕ δεν θα είναι απλή πράξη, ωστόσο, επειδή είναι απαραίτητη η ομοφωνία και, πάνω απ ‘όλα, είναι απαραίτητο να ξεπεραστεί η προβλεπόμενη αντίσταση των λεγόμενων σκληρών χωρών μελών .
Ωστόσο, η αύξηση του προϋπολογισμού της ΕΕ δεν θίγει το ερώτημα, σε ορισμένες πτυχές , σχετικά με τον τρόπο χρήσης αυτών των πρόσθετων πόρων. Η πιο πιθανή υπόθεση φαίνεται να είναι η δημιουργία ενός μέσου (ένα “όχημα ειδικού σκοπού” – Spv;) που συλλέγει χρηματοδότηση σε χρηματοπιστωτικές αγορές εκδίδοντας τίτλους που υποστηρίζονται από εγγυήσεις που παρέχονται από τον ίδιο τον προϋπολογισμό της ΕΕ, και στη συνέχεια με τη σειρά τους χορηγεί δάνεια σε κράτη μέλη. Γνωρίζοντας την αντίσταση ορισμένων χωρών στο θέμα των κοινών χρεογράφων, η πρόκληση για την Επιτροπή θα είναι να παρουσιάσει μια «δημιουργική» πρόταση για τη χρηματοδότηση του Ταμείου, η οποία αποφεύγει να προκαλέσει αρνητικές προκαταρκτικές αντιδράσεις.
Τέλος, το πέμπτο ερώτημα αφορά το ζήτημα του χρόνου έναρξης ισχύος αυτού του ταμείου. Η εύρεση μιας λύσης για όλες τις πτυχές του πώς λειτουργεί αυτό το νέο εργαλείο, ακόμη και στην καλύτερη περίπτωση, θα διαρκέσει μήνες. Είναι επομένως δύσκολο για το ταμείο να λειτουργήσει πριν από τις αρχές του επόμενου έτους. Εν τω μεταξύ, τα κράτη μέλη θα πρέπει να βασίζονται κυρίως σε εθνικά εργαλεία και πόρους, επιπλέον των κοινών εργαλείων που έχουν ήδη συμφωνηθεί. Ωστόσο, τα κράτη μέλη θα πρέπει να εφοδιαστούν εγκαίρως για να καθορίσουν προγράμματα και έργα ανοικοδόμησης συμβατά με τις παρεμβάσεις (που εξακολουθούν να καθορίζονται) του μελλοντικού ταμείου.
Εν κατακλείδι, και περιμένοντας την Επιτροπή να αποκαλύψει τα σχέδιά της και να παρουσιάσει μια αρθρωτή πρόταση, φαίνεται ότι έχει έρθει η ώρα για ορισμένα Κράτη Μέλη παραμερίσουν τις σουρεαλιστικές και επιφανειακές διαμάχες για το ESM , και να αρχίσουμε να αναρωτιόμαστε σοβαρά τι να περιμένουμε από το Ταμείο Ανάκαμψης, ίσως κάνοντας αξιόπιστες και αρθρωτές προτάσεις . Η Ελλάδα οφείλει να έχει λόγο στον καθορισμό του τρόπου λειτουργίας του ταμείου ανασυγκρότησης. Αλλά θα ήταν επίσης απαραίτητο να ξεκινήσει η φάση ανασυγκρότησης σύμφωνα με κοινούς στόχους και προτεραιότητες στην Ευρώπη.
*Στράτος Γεραγώτης, Διδάκτωρ Παν/μιου των Βρυξελλών, τ. Καθηγητής Ευρωπαϊκής Πολιτικής στο Παν/μιο της Pavia της Ιταλίας
