Το κουβάρι που ξεκίνησε να ξετυλίγεται μετά τον τερματισμό παροχής ρωσικού φυσικού αερίου στην Ευρώπη μέσω Ουκρανίας –για πρώτη φορά μετά από 40 έτη– είναι περίπλοκο και επιδρά σε πολλά επίπεδα. Τόσο σε ό,τι αφορά την ενεργειακή ασφάλεια της ευρωπαϊκής ηπείρου και τις σχέσεις ΕΕ-Ρωσίας, όσο και στο ότι δημιουργεί θετικές εξωτερικότητες (externalities) σε εγχώριους αλλά και τρίτους δρώντες προκειμένου να πραγματοποιηθεί η πολυπόθητη για τις Βρυξέλλες απεξάρτηση από τα ρωσικά ορυκτά καύσιμα. Ολα αυτά λαμβάνουν χώρα λίγες μέρες πριν την έναρξη της δεύτερης θητείας του Ντόναλντ Τραμπ στις ΗΠΑ, ενός προέδρου με γνωστές απόψεις για το Ουκρανικό και συγκεκριμένες «αιτιάσεις» προς την ΕΕ.
Στις 31 Δεκεμβρίου 2024, ολοκληρώθηκε η πενταετής συμφωνία διαμετακόμισης φυσικού αερίου της ρωσικής Gazprom με την ουκρανική Naftogaz. Η ουκρανική εταιρεία αρνήθηκε να διαπραγματευτεί την επέκταση των συμβάσεων διαμετακόμισης. Η εξέλιξη ήταν προδιαγεγραμμένη. Τον περασμένο Αύγουστο, ο Ουκρανός πρόεδρος, Βολοντίμιρ Ζελένσκι, γνωστοποίησε τις προθέσεις του. «Η συμφωνία με τη Ρωσία δεν θα ανανεωθεί, τελεία, τέλος της ιστορίας», είχε πει. Η μερική αναδίπλωση στην οποία προέβη εσχάτως, υποστηρίζοντας ότι μπορεί να εξετάσει το ενδεχόμενο διαμετακόμισης φυσικού αερίου εάν τα χρήματα παρακρατηθούν μέχρι να τελειώσει ο πόλεμος, δεν άλλαξε κάτι.
Τα μεγάλα κόστη
Τις τελευταίες δεκαετίες η Ουκρανία αποτελούσε τη βασική «οδό» που χρησιμοποιούσε η Μόσχα για να προμηθεύσει την Ευρώπη με φυσικό αέριο· ακόμη και μετά την έναρξη του ρωσο-ουκρανικού πολέμου. Υστερα από την ανατίναξη των αγωγών Nord Stream το 2022 (που συνέδεαν Γερμανία-Ρωσία μέσω της Βαλτικής Θάλασσας), ο αγωγός που σταμάτησε χθες να λειτουργεί ήταν ο ένας από τους δύο εναπομείναντες που διοχέτευε ρωσικό φυσικό αέριο στην Ευρώπη. Πλέον, ο μόνος σε λειτουργία είναι ο TurkStream, ο οποίος έχει περιορισμένες δυνατότητες μεταφοράς δισεκατομμυρίων κυβικών μέτρα (bcm) φυσικού αερίου.
Σύμφωνα με τη δεξαμενή σκέψης «Bruegel», η εξέλιξη αυτή θα κοστίσει στη Μόσχα 6,5 δισ. δολάρια, ενώ το Κίεβο θα χάσει κι αυτό περί το 1 δισ. δολάρια, ποσό που αποκόμιζε ετησίως ως τέλη μεταφοράς.
Η ΕΕ επιχείρησε να υποβαθμίσει τη σημασία των γεγονότων και διατράνωσε την ετοιμότητά της να αντιμετωπίσει τη νέα κατάσταση. «Η ευρωπαϊκή υποδομή αερίου είναι αρκετά ευέλικτη, ώστε να παράσχει μη ρωσικής προέλευσης αέριο στην Κεντρική και την Ανατολική Ευρώπη μέσω εναλλακτικών οδών», υποστήριξε αξιωματούχος της Κομισιόν, τονίζοντας ότι η ΕΕ έχει ενισχυθεί από το 2022 με δυνατότητες εισαγωγής LNG (υγροποιημένο φυσικό αέριο).
Παρ’ όλα αυτά, ορισμένες χώρες όπως η Ουγγαρία, η Σλοβακία και η Μολδαβία, αναμένεται να αντιμετωπίσουν άμεσα και σοβαρά προβλήματα. Αντιθέτως, η Αυστρία, λόγω και της δικαστικής διαμάχης της εταιρείας OMV με την Gazprom, είχε προετοιμαστεί και στράφηκε σε εισαγωγές LNG από γειτονικές χώρες.
Εισαγωγές από ΗΠΑ
Σύμφωνα με στοιχεία της Κομισιόν, το 2023 η ΕΕ εισήγε το 8% του φυσικού της αερίου από τη Ρωσία, ποσοστό που το 2021 ήταν άνω του 40%. Αυτό, όπως εντόπισαν προ διμήνου οι «Financial Times», αποτελεί ευκαιρία για περισσότερες εισαγωγές αμερικανικού LNG. Γιατί ευκαιρία; Για δύο λόγους, όπως εξηγούσαν Ευρωπαίοι αξιωματούχοι στη βρετανική εφημερίδα: αφενός για την περαιτέρω απεξάρτηση της ΕΕ από το ρωσικό αέριο και αφετέρου προκειμένου να μειωθεί το έλλειμμα του εμπορικού ισοζυγίου στις σχέσεις ΕΕ-ΗΠΑ και να μην επιβάλει ο Ντόναλντ Τραμπ υψηλούς εισαγωγικούς δασμούς στις ευρωπαϊκές εταιρείες.
«Εξακολουθούμε να λαμβάνουμε πολύ LNG από τη Ρωσία. Γιατί να μην το αντικαταστήσουμε με αμερικανικό LNG, το οποίο είναι φθηνότερο για εμάς και μειώνει τις τιμές της ενέργειάς μας;» αναρωτήθηκε η Ούρσουλα φον ντερ Λάιεν μετά την τελευταία συνομιλία της με τον Τραμπ.
Ο κομβικός ρόλος της Ελλάδας
Η Αθήνα επιχειρεί να διαδραματίσει μείζονα ρόλο στην προσπάθεια απεξάρτησης της ΕΕ από τα ρωσικά ορυκτά καύσιμα. Προ ημερών, η Ουκρανία τροφοδοτήθηκε με φορτίο LNG μέσω Ελλάδος και δη μέσω του τερματικού σταθμού του ΔΕΣΦΑ στη Ρεβυθούσα. Τα τελευταία χρόνια, η Ελλάδα ενισχύει τις ενεργειακές της υποδομές αλλά και τις συνεργίες της. Χαρακτηριστικό παράδειγμα ο Ελληνοβουλγαρικός Διασυνδετήριος Αγωγός (IGB), η Μονάδα Αποθήκευσης και Επαναεριοποίησης Υγροποιημένου Φυσικού Αερίου (FSRU) στην Αλεξανδρούπολη και η συμμετοχή στην πρωτοβουλία του Κάθετου Διαδρόμου Φυσικού Αερίου (Vertical Gas Corridor). Ο Κάθετος Διάδρομος που θα επιτρέπει την αμφίδρομη ροή αερίου από τον νότο προς τον βορρά και περιλαμβάνει Βουλγαρία, Ρουμανία, Ουγγαρία, Σλοβακία, Μολδαβία και Ουκρανία, θα καταστήσει την Ελλάδα περιφερειακό ενεργειακό κόμβο.
