Γράφει ο Στράτος Γεραγώτης
Η ιστορία της Ευρωπαϊκής Ένωσης είναι μια ιστορία σύνδεσης και συνεργασίας που είχε ως κινητήρια δύναμη της την ενέργεια: την ευρωπαϊκή ολοκλήρωση, η οποία ξεκίνησε με τη συγχώνευση έξι κρατών στην Ευρωπαϊκή Κοινότητα Άνθρακα και Χάλυβα (ΕΚΑΧ) και γεννήθηκε το 1951 για να προωθήσει την οικονομική ανάπτυξη και να αποτρέψει τις συγκρούσεις, είδε μια αυξανόμενη συνεργασία στον ενεργειακό τομέα που οδήγησε στη συνέχεια τις ίδιες χώρες να δημιουργήσουν το 1957 την Ευρωπαϊκή Κοινότητα Ατομικής
Ενέργειας (CEEA) μετά την Κρίση της Διώρυγας του Σουέζ.
Ωστόσο, φαίνεται να είναι ακριβώς η πρόσφατη πρόκληση που ξεκίνησε από τη Ρωσία του Πούτιν, με την εισβολή στην Ουκρανία και τη επιβολή κυρώσεων, για να βρεθεί η Ευρωπαϊκή Ένωση οριστικά μπροστά σε ένα δίλλημα : να συνεχιστεί την συνεργασία
μεταξύ των χωρών μελών για να ξεπεραστεί και συλλογικά να επιλύσουμε μια ακόμη πρόκληση που σχετίζεται με την ενέργεια ή να γίνουμε μάρτυρες κατάρρευσης της Ένωσης.
Τα πρώτα βήματα που έκανε η Ένωση για να αντιμετωπίσει την άρνηση περαιτέρω προμηθειών φυσικού αερίου από τη Ρωσία υποδηλώνουν κοινή προσπάθεια και ευρωπαϊκή αλληλεγγύη: η Ένωση ξεκίνησε στην πραγματικότητα το σχέδιο REPowerEU, με
στόχο τη σταδιακή εξάλειψη των εισαγωγών ρωσικού φυσικού αερίου έως το 2027. Το σχέδιο αποσκοπεί στη μείωση της ευρωπαϊκής εξάρτησης από τη ρωσική ενέργεια μέσω της διαφοροποίησης, ιδίως με τη μορφή υγροποιημένου φυσικού αερίου (LNG), και στην
προώθηση της απαλλαγής από τις ανθρακούχες εκπομπές μέσω ανανεώσιμων πηγών ενέργειας και ενεργειακής απόδοσης.
Ωστόσο, το σχέδιο, για να είναι αποτελεσματικό, απαιτεί ακραίο συντονισμό μεταξύ των κρατών μελών και την αποδοχή της ενιαίας καθοδήγησης της Ευρωπαϊκής Επιτροπής. Ως εκ τούτου, η πρόκληση έγκειται στο να μπορέσουμε να προωθήσουμε την ολοκλήρωση και τη συνεργασία ώστε να μην αφήσουμε τα κράτη μέλη να παρασυρθούν από τον σκληρό ανταγωνισμό που παρουσιάζει η διεθνής αγορά φυσικού αερίου, με μοναδικό σκοπό να εγγυηθεί επαρκή ποσότητα φυσικού αερίου για τους πολίτες και τις επιχειρήσεις τους για
τον χειμώνα, δίνοντας έτσι προτεραιότητα στα εθνικά συμφέροντα και αναπόφευκτα υπονομεύοντας την ενότητα και την αλληλεγγύη της Ε.Ε.
Η Ένωση έχει ήδη καταφέρει να εφαρμόσει επιτυχείς συνεκτικές δράσεις για την αντιμετώπιση παγκόσμιων προβλημάτων, παραμερίζοντας το κίνητρο να ενεργεί η κάθε χώρα μεμονωμένα και να προστατεύει τα εθνικά της συμφέροντα: για παράδειγμα η
κλιματική πρόκληση ειχε ως αποτέλεσμα μια γενική ευρωπαϊκή συμφωνία μετατρέποντας την μονομερή δράση σε κοινή.
Στην πραγματικότητα, τα κράτη μέλη έχουν αποφασίσει εδώ και πολύ καιρό να καταπολεμήσουν από κοινού την κλιματική αλλαγή: η βιωσιμότητα έχει γίνει μια κρίσιμη αποστολή της Ευρώπης, η οποία αποτυπώνεται μέσα από την Ευρωπαϊκή Πράσινη
Συμφωνία. Η εναλλακτική – ήδη δοκιμασμένη – στην ευρωπαϊκή αλληλεγγύη είναι οι μεμονωμένες πολιτικές που παρατηρήθηκαν σε άλλες κρίσεις , όπως η προσφυγική κρίση το 2015, όταν τα κράτη μέλη ανέστειλαν προσωρινά τους κανόνες Σένγκεν ή αμέσως μετά
το ξέσπασμα της πανδημίας Covid-19 το 2020, όταν τα κράτη ανταγωνίζονταν για πρόσβαση σε προστατευτικό εξοπλισμό αναστέλλοντας τα ταξίδια.
Ενίσχυση της ευρωπαϊκής αρχιτεκτονικής
Η τρέχουσα ενεργειακή κρίση μπορεί παράπλευρα να ερμηνευθεί ως ευκαιρία για την ενίσχυση της ευρωπαϊκής αρχιτεκτονικής. Η ενέργεια είναι θέμα κοινής αρμοδιότητας, όπως απαιτείται από το άρθρο 194 της ΣΛΕΕ, και η τρέχουσα κρίση φυσικού αερίου θα
πρέπει να λειτουργήσει ως κίνητρο για τις ευρωπαϊκές κυβερνήσεις να βελτιώσουν την ενεργειακή τους ολοκλήρωση με βάση τρεις έννοιες: ενεργειακή ασφάλεια, οικονομική ενίσχυση και βιωσιμότητα.
Ο ευρωπαϊκός φορέας που θα πρέπει να ασχοληθεί κυρίως με την καθοδήγηση μιας διαδικασίας οριστικής ενεργειακής ολοκλήρωσης είναι η Ευρωπαϊκή Επιτροπή, η οποία επεξεργάζεται το σχέδιο «Εξοικονόμηση φυσικού αερίου για έναν ασφαλή χειμώνα»
προκειμένου να ενθαρρύνει τα κράτη μέλη να μειώσουν τη ζήτηση φυσικού αερίου κατά 15. %. Ωστόσο, η Επιτροπή θα πρέπει οπωσδήποτε να αρχίσει επίσης να εργάζεται για μια διαρθρωτική μεταρρύθμιση της αγοράς ηλεκτρικής ενέργειας, προκειμένου να ενθαρρύνει τα κράτη μέλη να επιδείξουν τη μέγιστη αλληλεγγύη και εφαρμόζοντας τα διδάγματα που αντλήθηκαν από το ευρωπαϊκό σχέδιο ανάκαμψης που εγκρίθηκε σε περιόδους πανδημίας.
Η τρέχουσα κρίση επιβεβαιώνει ότι οι ευρωπαϊκές χώρες και θεσμοί καλούνται να ανανεώσουν και να βελτιώσουν την πολιτική και ενεργειακή ολοκλήρωση . Αυτό είναι απαραίτητο για την αύξηση της διασυνδεσιμότητας, για τη μεταφορά ενέργειας από τα
λιγότερο ευάλωτα προς τα πιο ευάλωτα κράτη, καθώς και για την ενίσχυση της αλληλεγγύης μεταξύ των κρατών μελών σε περίπτωση διακοπής του εφοδιασμού. Τα μέτρα αυτά θα συμβάλουν επίσης στην εναρμόνιση των κανόνων και των σχεδίων εντός της ΕΕ για
την προστασία των νοικοκυριών και των επιχειρήσεων, ενισχύοντας έτσι τους ευρωπαϊκούς θεσμούς και πλαίσια, όπως η εσωτερική αγορά ενέργειας της ΕΕ.
Το μέλλον της ενεργειακής ένωσης
Η ευρωπαϊκή ενότητα δεν πρέπει να εφαρμόζεται μόνο στις πιο πιεστικές ενεργειακές προτεραιότητες του σήμερα, όπως το φυσικό αέριο. Η ΕΕ θα πρέπει να αρχίσει να εξετάζει προληπτικά κοινά μέτρα για την προστασία της από μελλοντικούς και δυνητικούς κινδύνους για την ασφάλεια στη μακρά πορεία προς την ενεργειακή μετάβαση, όπως η δημιουργία κοινού ευρωπαϊκού αποθέματος για κρίσιμες πρώτες ύλες και άλλα ενεργειακά προϊόντα, ουσιαστική βάση για τεχνολογίες απαλλαγής από τις ανθρακούχες εκπομπές.
Η ενότητα και η αλληλεγγύη είναι θεμελιώδεις απαντήσεις υπό το πρίσμα του πολέμου. Το ευρωπαϊκό εγχείρημα διακυβεύεται. Ο ενισχυμένος και αποτελεσματικός συντονισμός μεταξύ των κρατών μελών της ΕΕ θα καθορίσει όχι μόνο το μελλοντικό ευρωπαϊκό
ενεργειακό τοπίο, αλλά και το πολιτικό βάρος της ΕΕ στη διεθνή σκηνή.
