Η ιστορία του Κινήματος δεν είναι εύκολη υπόθεση – ούτε για να τη γράψεις ούτε για να την πεις.
Της Σοφίας Μπερετάνου
Εχει περάσει από πολλά κύματα και είναι γεμάτη από παρασκήνιο, άλλες φορές καλό κι άλλες κακό. Οι σελίδες ενός ρεπορτάζ επ’ ουδενί φτάνουν για να περιγράψει κανείς την ακριβή… πορεία του Κινήματος που ίδρυσε ο Ανδρέας Παπανδρέου. Είναι μόνο μερικές σταγόνες ιστορίας σε έναν ωκεανό ειδήσεων.
Απ’ όπου κι αν το πιάσεις το νήμα του ΠΑΚ/ΠΑΣΟΚ/Ελιά/ΔΗΣΥ/ΚΙΝ.ΑΛ. και ξανά επιστροφή στις ρίζες με ΠΑΣΟΚ, πράσινο ήλιο και Νίκο Ανδρουλάκη. Ακρη δεν βγάζεις εύκολα. Είναι ένα πράγμα «πεπερασμένο, άνευ περάτου…» Εμείς θα επιχειρήσουμε να ξεδιπλώσουμε το κουβάρι, γρήγορα και περιεκτικά, από την αρχή μέχρι το τέλος.
Εν αρχή λοιπόν ήταν το ΠΑΚ. Το Πανελλήνιο Απελευθερωτικό Κίνημα. Τι ήταν αυτό; Πάμε πίσω στο 1968 στη Στοκχόλμη. Εκεί λοιπόν μέσα σε μια αίθουσα του Συλλόγου Ελλήνων Μεταναστών, ένας καθηγητής από το Μπέρκλεϊ έφερε για πρώτη φορά ένα εγχειρίδιο με τον τίτλο: «Εγχειρίδιο και το Πολιτικό Δίκτυο Εσωτερικού» του Π.Α.Κ. Το ΠΑΚ έγινε ΠΑΣΟΚ το 1974 και το Κίνημα ανέλαβε τη διακυβέρνηση της χώρας το 1981, αλλά το πρώτο Συνέδριο έγινε πολύ αργότερα, το 1984.
Στις 3 Σεπτεμβρίου 1974, ο Ανδρέας Παπανδρέου ανακοίνωσε την ίδρυση του Πανελλήνιου Σοσιαλιστικού Κινήματος. Σύμφωνα με την ιδρυτική διακήρυξη του κόμματος, σκοπός της δράσης του ΠΑΣΟΚ είναι να επιφέρει στη χώρα: εθνική ανεξαρτησία, λαϊκή κυριαρχία, κοινωνική απελευθέρωση και δημοκρατική διαδικασία.
Μάιος 1984
Δέκα χρόνια μετά την ίδρυση του ΠΑΣΟΚ και τρία από την άνοδό του στην εξουσία πραγματοποιείται το 1ο Συνέδριο του ΠΑΣΟΚ τον Μάιο του 1984. Πρώτη φορά ακούγεται το σύνθημα το «ΠΑΣΟΚ είναι εδώ» από τους 2.500 συνέδρους.
Ο Α. Παπανδρέου επανεκλέγεται πρόεδρος διά βοής από το σώμα των συνέδρων και όχι από την Κ.Ε. Εκλέγεται νέα Κ.Ε. από 140 μέλη. Πρώτος εκλέχθηκε ο Παρασκευάς Αυγερινός, ακολούθησε ο Κώστας Σημίτης και τρίτος ο Κώστας Λαλιώτης.
Ο πρόεδρος του ΠΑΣΟΚ, στην ιστορική πανηγυρική ομιλία του, προτάσσει το σύνθημα «Ο αγώνας τώρα δικαιώνεται», μιλά για τρεις ώρες και καταχειροκροτείται 130 φορές από τους 2.500 συνέδρους. Συμβολικής σημασίας οι προσκεκλημένοι, ο Παλαιστίνιος ηγέτης και στενός φίλος του Ανδρέα Παπανδρέου Γιασέρ Αραφάτ, η χήρα του Σαλβαδόρ Αλιέντε και εκπρόσωποι του Φιντέλ Κάστρο.
Σεπτέμβριος 1990
Το δεύτερο Συνέδριο πραγματοποιείται λίγο μετά το «βρόμικο ’89», τον Σεπτέμβριο του 1990, με την παραπομπή του Ανδρέα Παπανδρέου στο Ειδικό Δικαστήριο και τις τρεις συνεχόμενες ήττες του ΠΑΣΟΚ (Ιούνιος, Νοέμβριος 1989, Μάρτιος 1990).
Ο Ακης Τσοχατζόπουλος αναλαμβάνει γραμματέας της Κεντρικής Επιτροπής, θέση που έως τότε δεν υπήρχε. Η εσωτερική αμφισβήτηση και η γκρίνια δεν αργεί να οδηγηθεί σε εσωτερική ρήξη από τους εκσυγχρονιστές.
Αν και ο Α. Παπανδρέου επανεκλέγεται παμψηφεί πρόεδρος από τους 3.000 συνέδρους, ο Κώστας Λαλιώτης αναγκάζεται να πει την περίφημη φράση «δεν θα γίνουμε πατροκτόνοι» για να ηρεμήσει τα πνεύματα των εξαγριωμένων εκσυγχρονιστών. Το Συνέδριο του 1990 θα μείνει στην ιστορία ως το «Συνέδριο της νοθείας».
Απρίλιος 1994
Οταν στις 14-17 Απριλίου 1994 πραγματοποιείται το 3ο Συνέδριο του ΠΑΣΟΚ, ο Ανδρέας Παπανδρέου έχει επιστρέψει στην πρωθυπουργία. Επανεκλέγεται διά βοής πρόεδρος από τους 4.000 συνέδρους. Ωστόσο έχει δίπλα του τους επίδοξους δελφίνους, όπως ο Κώστας Σημίτης, ο Γεράσιμος Αρσένης κ.ά.
Ο Ανδρέας Παπανδρέου, αντιλαμβανόμενος την αμφισβήτησή του, στέλνει το μήνυμα ότι «το ΠΑΣΟΚ δεν κληρονομείται, δεν χαρίζεται και δεν τεμαχίζεται σε τιμάρια». Τη μάχη για την Κ.Ε. κέρδισε άνετα ο Γιώργος Γεννηματάς και ακολούθησαν οι Θεόδωρος Πάγκαλος και Δημήτρης Τσοβόλας, με τον Κώστα Σημίτη να περιορίζεται στην 11η θέση.
Ιούνιος 1996
Στις 23 Ιουνίου 1996 πεθαίνει ο Α. Παπανδρέου. Λίγους μήνες νωρίτερα είχε παραιτηθεί από την πρωθυπουργία, καθώς η κατάσταση της υγείας του είχε επιδεινωθεί. Διάδοχός του μέσω ψηφοφορίας στην κοινοβουλευτική ομάδα είχε εκλεγεί ο Κ. Σημίτης.
Ηταν το πιο δραματικό, καθώς ήταν το Συνέδριο της διαδοχής και πραγματοποιήθηκε στη σκιά της απώλειας του ιδρυτή του κόμματος. Η πρώτη μέρα θύμιζε έντονα γήπεδο, με τον Ακη Τσοχατζόπουλο να κερδίζει τις εντυπώσεις.
Ο Κώστας Σημίτης είχε ήδη εκλεγεί πρωθυπουργός. Το οργανωτικό δαιμόνιο του Θεόδωρου Τσουκάτου έλαμπε και οδήγησε στη νίκη τον Κώστα Σημίτη, με 2.732 ψήφους και 53,77%. Πρώτος στους σταυρούς ήρθε ο Γιώργος Παπανδρέου, με δεύτερο τον Κώστα Λαλιώτη, ενώ ο Κώστας Σκανδαλίδης επανεκλέχθηκε γραμματέας.
Μάρτιος 1999
Αυτό το Συνέδριο πραγματοποιήθηκε σε μια εποχή παντοδυναμίας του Κώστα Σημίτη, με τα πρώτα όμως σημάδια αμφισβήτησης να είναι ορατά από τη βάση. Το μήνυμα μετά την αποχώρηση του Μανόλη Δασκαλάκη ήταν «Κόμμα και κράτος, Θεόδωρος Τσουκάτος», που ενόχλησε αρκετά το πρωθυπουργικό περιβάλλον.
Το 30% των συνέδρων ψήφισε λευκό και πρώτος σε ψήφους ήρθε ο Ακης Τσοχατζόπουλος.
Οκτώβριος 2001
Στο 6ο Συνέδριο έγινε μια προσπάθεια ανασύνταξης των δυνάμεων, εν όψει της δεύτερης τετραετίας Σημίτη. Ουσιαστικά, ξεκίνησαν οι διαδικασίες διαδοχής του, ενώ γραμματέας της Κ.Ε. εκλέχθηκε ο Κώστας Λαλιώτης. Ο Μιχάλης Χρυσοχοΐδης ανέλαβε γραμματέας το 2003 αντικαθιστώντας επεισοδιακά και εν μέσω πολιτικής θύελλας τον Κ. Λαλιώτη ύστερα από πρόταση του Κ. Σημίτη.
Μάρτιος 2005
Πραγματοποιήθηκε έναν χρόνο μετά την πανηγυρική εκλογή του Γιώργου Παπανδρέου στην προεδρία του Κινήματος από το έκτακτο συνέδριο. Κεντρικό σύνθημα: «Αλλάζουμε το ΠΑΣΟΚ, για να αλλάξουμε την Ελλάδα». Γραμματέας του εθνικού πια συμβουλίου εκλέγεται η Μαριλίζα Ξενογιαννακοπούλου, η πρώτη γυναίκα γραμματέας του Κινήματος ενώ κατοχυρώθηκαν στο καταστατικό οι έννοιες «μέλος» και «φίλος του Κινήματος».
Μάρτιος 2008
Εγινε σε πολύ κρίσιμη καμπή, έπειτα από περίοδο έντονου εσωκομματικού διαλόγου, λόγω της ήττας στις εκλογές και τις εσωκομματικές εκλογές για την ανάδειξη προέδρου. Με απόφαση Γ. Παπανδρέου, τα νέα όργανα του Κινήματος συγκροτήθηκαν από στελέχη χωρίς προηγούμενη υπουργική θητεία. Στα ενδιαφέροντα, η παρουσία του Α. Τσίπρα την πρώτη μέρα του Συνεδρίου.
Μάρτιος 2013
Το πλέον άνευρο και ανούσιο Συνέδριο της ιστορίας του ΠΑΣΟΚ. Η συγκυβέρνηση και η αδυναμία Βενιζέλου να θέσει ευδιάκριτες πολιτικές γραμμές με τη ΝΔ, έχουν θέσει το Κίνημα σε πορεία διάλυσης. Στα ελάχιστα highlights του Συνεδρίου, η δυναμική επανεμφάνιση του Γιώργου Παπανδρέου, ο οποίος αποθεώνεται από τους συνέδρους την τελευταία μέρα όταν μπαίνει στο ΣΕΦ.
Ιούνιος 2015
Ο Ευάγγελος Βενιζέλος έχει ήδη ανακοινώσει ότι δεν θα διεκδικήσει νέα προεδρική θητεία. Η πρώτη γυναίκα πρόεδρος του ΠΑΣΟΚ είναι γεγονός, με την εκλογή από τη βάση, μία εβδομάδα αργότερα, της Φώφης Γεννηματά. Το Συνέδριο αποφασίζει ομόφωνα τη μετεξέλιξη του ΠΑΣΟΚ σε έναν πολιτικό φορέα της ευρύτερης δημοκρατικής παράταξης.
Νοέμβριος 2019
Για πρώτη φορά το Συνέδριο του ΠΑΣΟΚ δεν θα γίνει στην αρένα του ΣΕΦ, αλλά στην αίθουσα «Μελίνα Μερκούρη» του σταδίου που χωράει πολύ λιγότερο κόσμο απ’ ό,τι είναι ο αριθμός των συνέδρων. Το γεγονός αυτό προκάλεσε αίσθηση και μάλιστα δεν ήταν λίγα τα στελέχη που στις μεταξύ τους συζητήσεις τόνιζαν πως η επιλογή έγινε με τον φόβο των άδειων καθισμάτων. Είναι το Συνέδριο που έβαλε ταφόπλακα στο όνομα ΠΑΣΟΚ και πήγε στο ΚΙΝΑΛ.
Η άγνωστη ανθρωπογεωγραφία των στελεχών του και ο νονός του ονόματος
Η ιστορία του Κινήματος είχε πολλές αναταράξεις και μεταβολές οι οποίες σημαδεύτηκαν με συγκρούσεις και αποχωρήσεις όπως αυτές καταγράφηκαν στην πάροδο των ετών που πραγματοποιήθηκαν τα έντεκα προηγούμενα Συνέδρια.
Η αρχική ανθρωπογεωγραφία του χωρίστηκε σε τρεις κατηγορίες: οι αριστεροί σοσιαλιστές.
Αυτήν την ομάδα αποτελούσαν μέλη του ΠΑΚ, νεολαίοι που πρωταγωνίστησαν στον αντιχουντικό αγώνα και την εξέγερση του Πολυτεχνείου, πρώην μέλη του ΕΑΜ και του ΕΛΑΣ και γενικότερα οι μεγάλες ριζοσπαστικοποιημένες μάζες που συγκροτούσαν την κομματική βάση του ΠΑΣΟΚ.
Η πιο καθαρά σοσιαλιστική ομάδα μέσα στο ΠΑΣΟΚ την αποκαλούταν «η Αριστερά της Αριστεράς». Πίστευαν γενικά στον σοσιαλιστικό μετασχηματισμό της ελληνικής κοινωνίας, στην εθνικοποίηση των μεγάλων επιχειρήσεων, στο τέλος της εξάρτησης της χώρας από τις ΗΠΑ, στην παραδειγματική τιμωρία των χουντικών και σε μία εξωστρεφή εξωτερική πολιτική.
Οι εκσυγχρονιστές ή μεταρρυθμιστές σοσιαλδημοκράτες. Στελέχη όπως ο Κώστας Σημίτης. Ακαδημαϊκοί, δημοσιογράφοι και διανοούμενοι, ανήκαν στα μεσαία και ανώτερα στρώματα. Πίστευαν στον ευρωπαϊκό προσανατολισμό της Ελλάδας και σε μία γενικά μετριοπαθή και σοσιαλδημοκρατική πολιτική.
Οι «παλαιοκομματικοί» ή παλιοί βενιζελικοί και παλιοί φιλελεύθεροι. Στελέχη όπως ο Μένιος Κουτσόγιωργας. Κεντρογενείς με σημεία αναφοράς τον Ελευθέριο Βενιζέλο, τον Νικόλαο Πλαστήρα και τον Γεώργιο Παπανδρέου. Φανατικά αντιδεξιοί αλλά και αντικομμουνιστές, είχαν μεγάλες ικανότητες στην απόκτηση και διατήρηση της εξουσίας.
Γίνονταν συνεχώς στόχος κριτικής για λαϊκισμό (από τους εκσυγχρονιστές) και για πολιτικαντισμό (από τους αριστερούς), όμως χωρίς αυτούς πολύ δύσκολα θα έφτανε το ΠΑΣΟΚ στην εξουσία.
Το πρώτο όνομα δεν ήταν ΠΑΣΟΚ, ήταν ΠΣΚ
Στην επιτροπή που δημιουργήθηκε από τα στελέχη του ΠΑΚ εξωτερικού και εσωτερικού άνοιξε μεγάλη συζήτηση αν το ΠΑΣΟΚ είναι σοσιαλιστικό δημοκρατικό κίνημα ή δημοκρατικό σοσιαλιστικό κίνημα. Ο Παπανδρέου είχε βάλει ορισμένους δικούς του να υποστηρίξουν με σθεναρό τρόπο ότι τυχόν αντιπαράθεση των όρων θα δημιουργούσε την εντύπωση ότι πρόκειται για σοσιαλδημοκρατικό κόμμα και αυτό δεν το ήθελε.
Ο Κώστας Σημίτης επέμενε ότι πρέπει να προηγηθεί το επίθετο «δημοκρατικό» του «σοσιαλιστικού». Ο Αντώνης Λιβάνης πρότεινε ο όρος «σοσιαλιστικό» να αντικατασταθεί με τον όρο «δημοκρατικό». Τελικά, ετέθη σε ιδιότυπη ψηφοφορία το θέμα και η πλειοψηφία αποφάσισε υπέρ της άποψης του Παπανδρέου.
H πρώτη δήλωση του λογότυπου του ΠΑΣΟΚ στον Αρειο Πάγο ανέφερε «Πανελλήνιο Σοσιαλιστικό Κόμμα». Ο Παπανδρέου θα ζητήσει να τροποποιηθεί σε «Κίνημα» δύο ημέρες αργότερα, με διορθωτική δήλωση. Τις πρώτες ημέρες το νέο κόμμα θα αναφέρεται στις εφημερίδες ως ΠΣΚ.
Ετσι λοιπόν μεταξύ φέτας κι ελιών γεννήθηκε το ΠΑΣΟΚ κάπου στο Καστρί. Τα όσα ακολούθησαν είναι λίγο έως πολύ γνωστά. Μετά τον Ανδρέα, ο Σημίτης και αμέσως μετά ο γιος του Ανδρέα, ο Γιώργος, που έβαλε τη δεύτερη ταφόπλακα στο κόμμα.
Την πρώτη την είχε βάλει ήδη ο Σημίτης με τη διακυβέρνησή του, η οποία οδήγησε τη χώρα στην παγκοσμιοποίηση και στην πλήρη δουλική στάση έναντι του διευθυντηρίου των Βρυξελλών.
Ο Γιώργος Παπανδρέου το πήγε ακόμα παραπέρα αφού κατάφερε να πουλήσει και τα ασημικά της χώρας στο ΔΝΤ και στους ξένους. Με την αποχώρησή του από την ηγεσία του ΠΑΣΟΚ ξεκίνησε ένα τρελό γαϊτανάκι εξελίξεων, οι οποίες είχαν αποτέλεσμα το ΠΑΣΟΚ να χάσει εντελώς την πολιτική του ταυτότητα – και τη σοσιαλιστική του βεβαίως.
