Η πανδημία που προκλήθηκε από το Covid-19 δημιούργησε αμέτρητες ζημιές. Αλλά το ερώτημα που τίθεται είναι ποιος αποζημιώνει ; Ποιος είναι υπεύθυνος για τη μη λήψη των απαραίτητων μέτρων για τον περιορισμό του ιού; Δικηγόροι και νομικοί ανά τον κόσμο εργάζονται πυρετωδώς.
του Στράτου Γεραγώτη
Υπάρχει έντονη υποψία πως η Κίνα είναι το υπεύθυνο κράτος. Υπάρχουν καταγγελίες για την κινεζική ηγεσία στο Διεθνές Ποινικό Δικαστήριο, καθώς και αναφορές για την εξεύρεση κράτους που προτίθεται να αναλάβει το βάρος της κίνησης ποινικής διαδικασίας κατά της Κίνας ενώπιον του Διεθνούς Ποινικού Δικαστηρίου. Όμως όλες αυτές οι προτάσεις δεν έχουν ακόμη ενσωματωθεί σε περισσότερο ή λιγότερο αξιόπιστες πρωτοβουλίες.
Αντίθετα, έχουν ασκηθεί αγωγές στις Ηνωμένες Πολιτείες από εκείνους που πιστεύουν ότι έχουν υποστεί ζημιά από την Κίνα, κατηγορώντας την για αμέλεια όσον αφορά τον περιορισμό της επιδημίας ή ακόμη και ότι πραγματοποίησε πειράματα χωρίς να λάβει τα απαραίτητα μέτρα για την πρόληψη της εξάπλωσης του ιού. Οι νομικές αυτές πρωτοβουλίες ξεκίνησαν σε Καλιφόρνια, Φλόριντα, Νεβάδα και Τέξας. Ακόμη και ο γενικός εισαγγελέας του Μισούρι έχει ξεκινήσει μια νομική διαδικασία και ανάλογη δράση έχει αναληφθεί (ή πρόκειται να γίνει) από ένα άλλο κράτος της Ομοσπονδίας: το Μισισιπή. Οι πρωτοβουλίες των δύο ομοσπονδιακών κρατών έχουν προκαλέσει τις διαμαρτυρίες της Κίνας και έχουν χαρακτηριστεί ως «χουλιγκανισμός».
Η διαδικασία ενώπιον των ποινικών δικαστηρίων εναντίον της Κίνας έχει κινηθεί στην (Γαλλία) ή εξετάζεται επίσης (Ηνωμένο Βασίλειο) στην Ευρώπη. Στην Ιταλία, η Codacons συλλέγει αιτήματα για πιθανές αγωγές αποζημίωσης κατά της Κίνας ενώπιον των ιταλικών δικαστηρίων .
Ποιες πιθανότητες επιτυχίας μπορούν να έχουν τέτοιες ενέργειες; Κατά την άποψη μου ελάχιστες . Ανεξάρτητα από το βάσιμο του ζητήματος – εάν η Κίνα είναι στην πραγματικότητα υπεύθυνη για την εξάπλωση του ιού – υπάρχει μια αρχή του διεθνούς δικαίου σύμφωνα με την οποία τα ξένα κράτη δεν μπορούν να μηνυθούν για δραστηριότητες δημοσιότητας που σχετίζονται με την κυριαρχία τους, όπως αυτές που είναι εγγενείς στην διαχείριση της υγείας.
Προκειμένου να μπορέσει να μηνύσει την Κίνα, θα ήταν απαραίτητο να αποδειχθεί ότι η δραστηριότητα που πραγματοποιήθηκε στο Γουχάν ήταν ιδιωτικής φύσης, με στόχο την κατασκευή και εμπορία φαρμακευτικών προϊόντων. Έγινε μια απόπειρα σε μια από τις αγωγές κατηγορίας που κατατέθηκαν στις Ηνωμένες Πολιτείες, όπου αμφισβητήθηκε ακόμη και το Κινεζικό Κομμουνιστικό Κόμμα και ο Πρόεδρος της Δημοκρατίας. Αλλά το κομμουνιστικό κόμμα ταυτίζεται με το κράτος και ο Πρόεδρος Xi Jinping, ως αρχηγός του κράτους, απολαμβάνει ασυλία και σε κάθε περίπτωση η δράση του συνδέεται και αποδίδεται στο κινεζικό κράτος. Επίσης στις ΗΠΑ, έχουν υποβληθεί σχέδια νόμου στο Κογκρέσο για τον περιορισμό της ασυλίας δικαιοδοσίας, αν και δεν έχουν καμία πιθανότητα επιτυχίας.
Σε αυτήν την περίπτωση, τα εθνικά δικαστήρια θα πρέπει να κηρυχθούν ως μη αρμόδια . Πράγμα που θα μπορούσε επίσης να συμβεί στην Ιταλία, στην Ισπανία η στην Γαλλία εκτός από το ότι μπορούν να επικαλεστούν μια ενοποιημένη εξαίρεση στη νομολογία τους , σύμφωνα με την οποία ένα ξένο κράτος μπορεί να μηνυθεί επίσης για κυρίαρχες δραστηριότητες, όταν αυτές καταλήγουν να παραβιάζουν υποχρεωτικές αρχές του διεθνούς δικαίου.
Η δράση εναντίον ξένου κράτους δημιουργεί μια επιπλέον δυσκολία. Υποθέτοντας ότι το δικαστήριο κήρυξε τον εαυτό του αρμόδιο και η αγωγή κατηγορίας έγινε δεκτή, πώς θα μπορούσε να εκτελεστεί η ποινή και πώς θα μπορούσε να επιτευχθεί η αποζημίωση; Τα κινεζικά προϊόντα πρέπει να κατασχεθούν στην πολιτεία που εξέδωσε την ποινή ή σε άλλη πολιτεία που αποφασίζει να την εκτελέσει. Αλλά σε αυτό το σημείο το διεθνές δίκαιο είναι ακόμη πιο περιοριστικό, σκοπεύοντας να εξασφαλίσει επαρκή προστασία των ξένων περιουσιακών στοιχείων.
Ανεξάρτητα από τις ενέργειες αποζημίωσης, υπάρχουν άλλοι τρόποι για να εξακριβωθεί η πραγματικότητα των γεγονότων; Ο κύριος δρόμος είναι αυτός μιας εξεταστικής επιτροπής που αποτελείται από ανεξάρτητους εμπειρογνώμονες. Αυτή η επιτροπή θα μπορούσε να λειτουργεί υπό την αιγίδα του Συμβουλίου Ασφαλείας των Ηνωμένων Εθνών, ή υπό την εποπτεία του Συμβουλίου Ανθρωπίνων Δικαιωμάτων ή άλλου διεθνούς οργανισμού. Ωστόσο, τα μέλη της επιτροπής θα πρέπει να έχουν άνευ όρων πρόσβαση στα μέρη και να μπορούν να μιλούν με τα ενδιαφερόμενα άτομα.
Η πρόταση έγινε από την Αυστραλία, ωστόσο η Κίνα την απέρριψε αμέσως. Η Αυστραλία έχει έρθει σε επαφή με διάφορες δυτικές κυβερνήσεις, συλλέγοντας τη συγκατάθεση των Ηνωμένων Πολιτειών, αλλά όχι με τη Βρετανία, τη Γαλλία και τη Γερμανία. Θα ήταν ενδιαφέρον να γνωρίζουμε και τη γνώμη της ελληνικής κυβέρνησης. Τα μέλη της ΕΕ είναι πολύ προσεκτικά και μια έκθεση της European External Action Service (Ευρωπαϊκής Υπηρεσίας Εξωτερικής Δράσης), η οποία υπογραμμίζει τις πραγματικές ευθύνες, έχει παραμείνει εμπιστευτική.
Η καταπολέμηση της πανδημίας είναι υψίστης σημασίας. Αυτό όμως δεν αποκλείει ότι πρέπει να εξακριβωθεί η προέλευσής της. Και αυτό ανεξάρτητα από οποιαδήποτε αποζημίωση.
*Στράτος Γεραγώτης, Διδάκτωρ Παν/μιου των Βρυξελλών, τ. Καθηγητής Ευρωπαϊκής Πολιτικής στο Παν/μιο της Pavia της Ιταλίας
