Κάποτε στην πολιτική αντιπαράθεση επικρατούσαν τα επιχειρήματα, τα τεκμήρια και αρκετά προσεκτικές διατυπώσεις. Σήμερα αρκεί μια ανάρτηση, μια δόση ηθικής αγανάκτησης, λίγη συναισθηματική υπερβολή και, ιδανικά, μια «νεκρή Μαρία» που θα «φέρει» πολλά likes.
Δεν έχει σημασία αν το κορίτσι υπήρξε ποτέ, αν όντως υπήρχε ξυλόλιο ή αν τα drones δεν είχαν καμία σχέση με την Ακρόπολη. Σημασία έχει να υπάρχει αφήγημα. Κι όταν η αλήθεια στέκεται εμπόδιο; Τόσο το χειρότερο για την αλήθεια.
Κάπως έτσι διαμορφώνεται στη σύγχρονη ελληνική πολιτική σκηνή ένα νέο είδος αντιπολίτευσης, βαθιά τοξικής. Μια αντιπολίτευση που τρέφεται από φαντάσματα, αναπαραστάσεις καταστροφής, παρατραβηγμένους τίτλους και αναρτήσεις αδιαφορώντας για το τι ισχύει και τι όχι.
Από τον Έβρο έως τα Τέμπη και από την Πύλο ως τα drones της Adidas, η χώρα ζει τα τελευταία χρόνια έναν καταιγισμό μικρών και μεγάλων «αποκαλύψεων» – που τις περισσότερες φορές δεν αντέχουν ούτε στην πρώτη επαφή με τα πραγματικά δεδομένα.
Το πιο χαρακτηριστικό και ίσως συμβολικότερο παράδειγμα αυτής της λογικής είναι η υπόθεση της «μικρής Μαρίας» στον Έβρο. Ένα κορίτσι φέρεται να πέθανε από τσίμπημα σκορπιού σε νησίδα του ποταμού. Δημοσιεύματα στην Ελλάδα και τη Γερμανία κάνουν λόγο για εγκληματική απραξία του ελληνικού κράτους, για ανθρωπιστικό όνειδος και διεθνή κατακραυγή. Στελέχη του ΣΥΡΙΖΑ καταγγέλλουν «αδιαφορία για τη ζωή ενός παιδιού», ενώ ευρωβουλευτές ζητούν παρέμβαση της Ευρωπαϊκής Επιτροπής.
Ο Τσίπρας συνδέει το θέμα με τις υποκλοπές, ο Φίλης μιλά για «απανθρωπιά» του πρωθυπουργού κι όλοι μαζί απαιτούν πολιτικές συγγνώμες.
Μόνο που λίγες εβδομάδες αργότερα η ίδια η ΜΚΟ που ξεκίνησε την καταγγελία (Human Rights 360) ανασκευάζει. Η νησίδα ήταν τελικά σε τουρκικό έδαφος.
Το «Spiegel» αποσύρει όλα τα ρεπορτάζ. Η βασική μάρτυρας εντοπίζεται στη Γερμανία αποφεύγοντας συστηματικά να μιλήσει. Και ένας Σύρος πρόσφυγας από την ίδια ομάδα ομολογεί σε ρεπορτάζ της «Καθημερινής» ότι η «Μαρία» δεν πέθανε ποτέ: «Ήταν σκηνοθεσία, ο διακινητής μάς είπε να βάψουμε το παιδί, να το δείξουμε νεκρό».
Η υπόθεση που ξεκίνησε ως διεθνές κατηγορητήριο, κατέληξε, σύμφωνα με αρκετά ΜΜΕ του εξωτερικού, στη μεγαλύτερη περίπτωση παραπληροφόρησης με ανθρωπιστικό μανδύα. Και όμως, παρά τη δημόσια διάψευση από την ίδια τη ΜΚΟ, παρά τις αναδιπλώσεις του «Spiegel», παρά την πλήρη αμφισβήτηση του ίδιου του γεγονότος, από τον ΣΥΡΙΖΑ δεν ακούστηκε λέξη συγγνώμης.
Ανάλογη η κατάσταση και με την τραγωδία της Πύλου, ένα από τα φρικιαστικότερα ναυάγια των τελευταίων ετών. Εδώ δεν υπάρχει καμία αμφιβολία για την πραγματικότητα των θανάτων: εκατοντάδες πρόσφυγες χάθηκαν στ’ ανοιχτά, ενώ η ευθύνη όλων των πλευρών –και της Τουρκίας και των διακινητών και των ευρωπαϊκών θεσμών– οφείλει να διερευνηθεί.
Όμως η υπόθεση χρησιμοποιήθηκε από αρκετές οργανώσεις και κόμματα ως εργαλείο πολιτικής σκοπιμότητας. Το βίντεο που δόθηκε στη δημοσιότητα από το Λιμενικό με το σκάφος να ταλαντεύεται επικίνδυνα και να φαίνεται έτοιμο να ανατραπεί, δεν πτόησε κανένα. Το αφήγημα είχε γραφτεί και δεν άλλαζε.
Στα Τέμπη μια τραγωδία που προκάλεσε εθνικό πένθος μετατράπηκε κι αυτή –από συγκεκριμένους χώρους– σε πεδίο παραπληροφόρησης. Ο Κυριάκος Βελόπουλος κατήγγειλε εξαφανισμένα βαγόνια, 11ο κοντέινερ που «δεν καταγράφεται», άγνωστα χημικά (ξυλόλιο!) που προκάλεσαν την έκρηξη, ανθρώπους που «μπαζώνουν τον τόπο του εγκλήματος» και «ψεύτικους αριθμούς θυμάτων».
Ούτε μία από αυτές τις καταγγελίες δεν επιβεβαιώθηκε: τα κοντέινερ ήταν 10, τα τιμολόγια μεταφοράς είναι διαθέσιμα, η έκρηξη οφειλόταν σε σιλικονούχα έλαια, όλες οι σοροί ταυτοποιήθηκαν από ιατροδικαστές.
Και σαν να μην έφταναν τα μεγάλα δράματα, το φαινόμενο επεκτάθηκε και σε… φώτα.
Όπως με το περίφημο drone show της Adidas. Έγινε στο Ζάππειο, με όλες τις νόμιμες άδειες, χωρίς καμία εικόνα της Ακρόπολης. Όμως κάποιοι έσπευσαν να φωνάξουν για «βεβήλωση του Ιερού Βράχου». Η εταιρεία διέψευσε, η Αρχαιολογική Υπηρεσία επιβεβαίωσε ότι δεν υπήρξε παραβίαση. Αλλά η εντύπωση είχε ήδη δημιουργηθεί.
Το ίδιο και στην περίπτωση της Μονής της Αγίας Αικατερίνης του Σινά, όταν μια διαδικαστική απόφαση πυροδότησε πανικό και… καταγγελίες κατά της κυβέρνησης Μητσοτάκη. Η προεδρία της Αιγύπτου αναγκάστηκε να εκδώσει ανακοίνωση, διαβεβαιώνοντας ότι το καθεστώς της μονής είναι απολύτως διασφαλισμένο, χωρίς καμία πρόθεση αλλαγής. Η ανυπόστατη φημολογία όμως είχε ήδη κάνει τον κύκλο της σε ιστοσελίδες και μέσα κοινωνικής δικτύωσης.
Σε όλα αυτά τα παραδείγματα υπάρχει ένας κοινός παρονομαστής: η μετατροπή της πραγματικότητας σε προπαγανδιστικό εργαλείο. Όχι η αναζήτηση της αλήθειας, αλλά η αναπαραγωγή της εικόνας που βολεύει. Ένα πολιτικό «λαθρεμπόριο ψεμάτων», όπου η παραπληροφόρηση δεν είναι παρενέργεια, αλλά επιλογή. Όπου οι πολιτικές μάχες δεν δίνονται με στοιχεία αλλά με σκιές. Όπου ο καλός μύλος όλα τα αλέθει: ανθρώπινες ζωές, εθνικά σύμβολα, μοναστήρια, τρένα και drones.
