Σε επίπεδο χωρών, η αντίδραση στις κρίσεις τείνει να σημειώσει υψηλότερα επίπεδα καινοτομίας στις χώρες εκείνες όπου το μοντέλο οικονομικής ανάπτυξης δίνει προτεραιότητα στην ανάπτυξη του ανθρώπινου κεφαλαίου (συμπεριλαμβανομένης της εκπαίδευσης και της υγειονομικής περίθαλψης), καθώς και στη δημιουργία ενός επενδυτικού και επιχειρηματικού περιβάλλοντος που θα ευνοεί την εμφάνιση νέων επιχειρήσεων.
του Έρολ Ούσερ*
Οι κρίσεις αποτελούν αναπόσπαστο μέρος του υφιστάμενου οικονομικού συστήματος και ενώ το ζήτημα της προσπάθειας αποφυγής σοβαρών κρίσεων στο μέλλον θα εμφανίζεται πάντοτε στις συζητήσεις οικονομικής πολιτικής, το πιο ρεαλιστικό ερώτημα της πολιτικής ατζέντας παραμένει κατά πόσο είναι εφικτό να αξιοποιηθεί η εμπειρία της κρίσης προς όφελος της καινοτομίας. Πράγματι, η ανταπόκριση της επιχειρηματικής κοινότητας στις πρωτοφανείς συνθήκες της παγκόσμιας οικονομίας επέδειξε εξαιρετικές ικανότητες στην αντιμετώπιση των προκλήσεων που προήλθαν από την πανδημία, αναπροσαρμόζοντας αναλόγως τις μεταβολές της ζήτησης της αγοράς. Οι αεροπορικές εταιρείες άλλαξαν τις επιβατικές πτήσεις σε μεταφορές φορτίου, εστιατόρια και καταστήματα λιανικής διεύρυναν τους τρόπους παράδοσης προς τους πελάτες τους (συμπεριλαμβανομένης της ανάπτυξης διαδικτυακών πλατφορμών), ενώ εταιρείες στον τομέα των υπηρεσιών άρχισαν να προσανατολίζονται προς τη «νέα ζήτηση», σε τομείς όπως η τηλεϊατρική και η τηλεκπαίδευση. Το ερώτημα που προκύπτει είναι κατά πόσο αυτή η καινοτομία και προσαρμοστικότητα που παρατηρείται σε χώρες και περιοχές θα παρατηρηθεί, επίσης, και στο επίπεδο της παγκόσμιας διακυβέρνησης.
Σε επίπεδο χωρών, η αντίδραση στις κρίσεις τείνει να σημειώσει υψηλότερα επίπεδα καινοτομίας στις χώρες εκείνες όπου το μοντέλο οικονομικής ανάπτυξης δίνει προτεραιότητα στην ανάπτυξη του ανθρώπινου κεφαλαίου (συμπεριλαμβανομένης της εκπαίδευσης και της υγειονομικής περίθαλψης), καθώς και στη δημιουργία ενός επενδυτικού και επιχειρηματικού περιβάλλοντος που θα ευνοεί την εμφάνιση νέων επιχειρήσεων. Το τελευταίο συνιστά λιγότερο παρεμβατισμό και διοικητική πίεση στις επιχειρήσεις, ενεργή προώθηση των ιδιωτικών-δημόσιων εταιρικών σχέσεων, καθώς και στήριξη στους τομείς Έρευνας και Ανάπτυξης (R & D). Οι νομικές εκτιμήσεις ως προς την προστασία των δικαιωμάτων πνευματικής ιδιοκτησίας θα είναι εξίσου σημαντικές για την εξασφάλιση επαρκών κινήτρων για τις εταιρείες ώστε να εξετάσουν καινοτόμες προτάσεις.
Όταν οι άνεμοι της αλλαγής φυσούν,
μερικοί άνθρωποι χτίζουν τείχη και άλλοι ανεμόμυλους.
Κινέζικη παροιμία
Σε όλες τις χώρες, το σκανδιναβικό μοντέλο, καθώς και σε χώρες όπως οι ΗΠΑ και η Σιγκαπούρη με ιδιαίτερη έμφαση στην ανάπτυξη του ανθρώπινου κεφαλαίου και στην Ε & Α, έχει προβλέψει ένα σημαντικό περιθώριο για την ενίσχυση της καινοτομίας και της τεχνολογικής ανάπτυξης για την αντιμετώπιση κρίσεων.
Εξίσου σημαντικές με τις πολιτικές που στοχεύουν στην προώθηση της χρήσης νέων τεχνολογιών για την αντιμετώπιση της κρίσης είναι και οι καινοτομίες στην οικονομική πολιτική. Η εμπειρία της Ρωσίας δείχνει ότι οι σοβαρές κρίσεις το 1998, το 2008-2009 και το 2014 ενήργησαν ως ισχυρός καταλύτης σημαντικών αλλαγών στην οικονομική πολιτική. Πιο συγκεκριμένα, η δημιουργία του ρωσικού ταμείου σταθεροποίησης κατά την πρώτη θητεία του Πούτιν, καθώς και η προπληρωμή του εξωτερικού χρέους αποτέλεσαν απάντηση στη σπουδαιότητα της κρίσης του 1998. Επίσης, η καθιέρωση του σταθερού συντελεστή φόρου εισοδήματος στο 13% αποσκοπούσε στη μείωση των φαινομένων της «παραοικονομίας», η οποία αναπτύχθηκε ραγδαία τη δεκαετία του ’90. Η έναρξη των εθνικών έργων τα τελευταία χρόνια είχε σχεδιαστεί για να ενισχύσει τους ρυθμούς ανάπτυξης της Ρωσίας, οι οποίοι μετά την κρίση του 2014 δεν ανταποκρίθηκαν ποτέ με εκείνους της παγκόσμιας οικονομίας.
Αντί να βρούμε νέους δρόμους για τη διεύρυνση των δυνατοτήτων μιας πολυμερούς διπλωματίας, παρατηρούνται φαινόμενα διακοπής των γραμμών επικοινωνίας με τους διεθνείς οργανισμούς (η περίπτωση των ΗΠΑ και του Παγκόσμιου Οργανισμού Υγείας), καθώς και του συνεχιζόμενου αδιέξοδου με διεθνείς οργανισμούς όπως ο Παγκόσμιος Οργανισμός Εμπορίου (η περίπτωση του οργάνου επίλυσης διαφορών και η μεταρρύθμιση του ΠΟΕ). Μία από τις πιθανές καινοτόμες απαντήσεις στην τρέχουσα ύφεση θα μπορούσε να είναι η δημιουργία μιας νέας παγκόσμιας διακυβέρνησης, περιφερειακού επιπέδου, που θα αποσκοπεί σε περισσότερη συνεργασία μεταξύ των ομάδων περιφερειακής ολοκλήρωσης και των αναπτυξιακών τους οργανισμών. Μια τέτοια παγκόσμια πλατφόρμα για περιφερειακούς θεσμούς θα ανοίξει νέες γραμμές επικοινωνίας στη διεθνή διπλωματία και θα επιτρέψει τη συγκέντρωση πόρων για την αντιμετώπιση των τωρινών και μελλοντικών κρίσεων στην παγκόσμια οικονομία.
Τέλος, η επίδραση των οικονομικών κρίσεων στον τομέα της καινοτομίας δεν είναι καθόλου απλή. Από τη μία πλευρά, σοβαρές κρίσεις, όπως η τρέχουσα πανδημία του κορονοϊού, δημιουργούν τεράστια αβεβαιότητα, η οποία περιορίζει τις επενδύσεις και καθιστά τις στρατηγικές εταιρικής ανάπτυξης λιγότερο προοδευτικές και περισσότερο αμυντικές. Επιπλέον, οι σοβαρές μειώσεις οδηγούν σε σημαντικές περικοπές στα διαθέσιμα κεφάλαια για καινοτομία. Πολλές εταιρείες μπορεί επίσης να εξαρτώνται υπερβολικά από την κρατική υποστήριξη και τα μέτρα κατά της κρίσης, αντί να βασίζονται στην καινοτομία ως έναν τρόπο διαφυγής από την κρίση. Από την άλλη πλευρά, ο όρος της «δημιουργικής καταστροφής» του Σουμπέτερ σε περιόδους κρίσεων διανοίγει το πεδίο για την εξέλιξη νέων ιδεών και επιχειρηματικών μοντέλων. Μία κρίση μπορεί επίσης να αποτελέσει έναυσμα για αλλαγή – όπου σύμφωνα με το παράδειγμα του Arnold Toynbee «κάθε πρόκληση έχει και μία αντίδραση». Η ισορροπία μεταξύ αυτών των παραγόντων θα καθοριστεί σε μεγάλο βαθμό από το οικονομικό μοντέλο της χώρας, ιδίως από το βαθμό με τον οποίο ευνοεί την ανάπτυξη του «ανθρώπινου κεφαλαίου».
*O Έρολ Ούσερ (Erol User) είναι πρόεδρος και CEO της USER HOLDİNG. Επιχειρηματίας και φιλάνθρωπος, πρόκειται έναν από τους καινοτόμους παίκτες της επιχειρηματικής τουρκικής σκηνής. Η USER HOLDİNG είναι επενδυτική τραπεζική εταιρεία που προσφέρει συμβουλευτικές υπηρεσίες τόσο σε τουρκικές όσο και διεθνείς εταιρείες.
