«Η ιδέα του κοινωνικού ΕΚΑΒ ξεκίνησε επειδή μία τραυματισμένη κοινωνία χρειάζεται ένα κοινωνικό ΕΚΑΒ». Η φράση του Οδυσσέα Βουδούρη, προέδρου του Κοινωνικού ΕΚΑΒ, συμπυκνώνει σε λίγες λέξεις όλη τη φιλοσοφία μιας πρωτοβουλίας που γεννήθηκε μέσα από τις πληγές της κρίσης και εξελίχθηκε σε μια δομή ανθρωπιάς.
Πίσω στο 2016, μια ομάδα γιατρών, κοινωνικών λειτουργών, νομικών και πολιτών με εμπειρία στην κοινωνική δράση συνειδητοποίησε ότι οι πληγές των ανθρώπων δεν είναι μόνο σωματικές. Η οικονομική και κοινωνική κρίση που ξέσπασε το 2009 άφησε πίσω της ένα βαθύ ίχνος: ανθρώπους που έχασαν σπίτια, δουλειές, προοπτική. «Πριν δέκα χρόνια ίσως βγαίναμε σιγά-σιγά από την οξεία φάση αυτής της κρίσης», λέει ο κ. Βουδούρης, «αλλά η κρίση συνεχίζει. Συνεχίζει με έναν χρόνιο τρόπο».
Σήμερα, αυτή η χρόνια πληγή παραμένει ανοιχτή. Ο κοινωνικός αποκλεισμός δεν αφορά πια μόνο τις ευάλωτες ομάδες· αφορά οικογένειες που μέχρι χθες θεωρούνταν «νοικοκυραίοι». «Πολλές φορές βρίσκονται κυριολεκτικά στον δρόμο», σημειώνει ο ίδιος, εξηγώντας πως αυτός είναι ο λόγος που το Κοινωνικό ΕΚΑΒ έχει αναπτύξει προγράμματα για την αστέγεια, την υγειονομική φροντίδα και την κοινωνική επανένταξη.
Η ονομασία «Κοινωνικό ΕΚΑΒ» δεν είναι τυχαία. Αντλείται από τη γαλλική εμπειρία των Samu Social, οργανώσεων που δημιουργήθηκαν από γιατρούς των Γιατρών Χωρίς Σύνορα τη δεκαετία του ’90. Όταν γύρισαν από τις αποστολές τους στην Αφρική, ανακάλυψαν ότι και μέσα στην ίδια τους τη χώρα υπήρχε ένας «τέταρτος κόσμος»: άνθρωποι ξεχασμένοι, άστεγοι, αποκλεισμένοι μέσα σε μια πλούσια κοινωνία. Εκεί γεννήθηκε η ιδέα του «κοινωνικού ΕΚΑΒ», μιας ομάδας που δεν περιορίζεται να «πετάξει κάτι» στον άνθρωπο του δρόμου, αλλά προσπαθεί να τον προσεγγίσει, να τον καταλάβει, να τον συνοδεύσει πίσω στην κοινωνία.
«Γιατί δεν γεννιέσαι άστεγος. Γίνεσαι άστεγος», υπογραμμίζει ο Οδυσσέας Βουδούρης. Και αυτή η φράση είναι ίσως η πιο ουσιαστική περιγραφή του έργου τους. Το Κοινωνικό ΕΚΑΒ λειτουργεί μέσα από κινητές μονάδες που εντοπίζουν ανθρώπους σε ανάγκη, προσφέρουν άμεση φροντίδα -ιατρική, ψυχολογική, υλική- και στη συνέχεια αναλαμβάνουν τη δύσκολη αποστολή της κοινωνικής επανένταξης. Δεν πρόκειται απλώς για φιλανθρωπία, αλλά για μια δομημένη, επαγγελματική και βαθιά ανθρώπινη παρέμβαση.
Η οργάνωση στηρίζεται σε αρχές που έχουν γίνει τρόπος δράσης: σεβασμός στην αξιοπρέπεια, επείγουσα ανταπόκριση, εγγύτητα στον άνθρωπο και συνοδεία μέχρι την επανένταξη. Στην πράξη, αυτό σημαίνει ομάδες στον δρόμο που πλησιάζουν με εμπιστοσύνη και όχι με λύπηση, γιατρούς που εξετάζουν, ψυχολόγους που ακούν, κοινωνικούς λειτουργούς που σχεδιάζουν ένα πλάνο ζωής για κάθε άνθρωπο χωριστά.
Ο κ. Βουδούρης βλέπει την κοινωνική ανισότητα όχι ως αφηρημένο πρόβλημα, αλλά ως αιτία που γεννά νέες μορφές αποκλεισμού. «Το 1% του πληθυσμού της γης κατέχει το 48% του πλούτου», λέει. «Και το άλλο 99% κατέχει το 52%. Πιθανώς τώρα το 1% να έχει περισσότερο από το μισό του πλούτου». Η αναφορά του δεν είναι αριθμολογία- είναι κραυγή για μια κοινωνία που χάνει την ισορροπία της. Από την «κοινωνία των δύο τρίτων» που κάποτε απολάμβανε μια σχετική ασφάλεια, περνάμε, όπως λέει, «σιγά-σιγά στην κοινωνία του ενός τοις εκατό».
Παράλληλα, επισημαίνει μια αντίφαση που διαπερνά τον σύγχρονο κόσμο: όσο αυξάνεται ο παραγόμενος πλούτος, τόσο μειώνεται η συλλογική αισιοδοξία. «Αν πάμε πίσω στη δεκαετία του ’60», λέει, «οι άνθρωποι ήταν αισιόδοξοι. Ήξεραν ότι τα παιδιά τους θα ζήσουν καλύτερα από αυτούς. Αυτή τη στιγμή ξέρουμε ότι τα παιδιά μας θα ζήσουν χειρότερα από τους γονείς μας». Το Κοινωνικό ΕΚΑΒ, μέσα σε αυτό το πλαίσιο, επιχειρεί να απαντήσει όχι μόνο στις υλικές ανάγκες αλλά και σε αυτή τη βαθιά ψυχολογική αποξένωση.
Μιλώντας και για το φαινόμενο του trafficking, ο πρόεδρος της οργάνωσης εξηγεί ότι «είναι μία σύγχρονη μορφή σκλαβιάς». Μέσα στη γενικότερη προσφυγική και μεταναστευτική ροή, δημιουργούνται κυκλώματα που εκμεταλλεύονται ανθρώπους οικονομικά, σωματικά, ψυχολογικά. Για το Κοινωνικό ΕΚΑΒ, η παρέμβαση εδώ δεν σταματά στη διάσωση, επεκτείνεται στην ενημέρωση, στη νομική προστασία και στην αποκατάσταση της ζωής των θυμάτων.
Επίσης, η δράση του δεν περιορίζεται σε αστικές περιοχές. Κινητές μονάδες φτάνουν σε απομονωμένα χωριά, σε νησιά χωρίς επαρκή υγειονομική κάλυψη, σε ευάλωτους πληθυσμούς που για χρόνια έμεναν εκτός συστήματος. Οργανώνονται δωρεάν ιατρικές εξετάσεις, προγράμματα πρόληψης, εμβολιασμοί, ψυχοκοινωνική στήριξη, ακόμα και παρεμβάσεις σε φυσικές καταστροφές. Εκεί όπου η κρατική μηχανή δυσκολεύεται να φτάσει, το Κοινωνικό ΕΚΑΒ λειτουργεί ως γέφυρα, όχι απέναντι στο κράτος, αλλά μαζί με αυτό.
«Η Υγεία είναι δημόσιο αγαθό, και η Πολιτεία οφείλει να την προστατεύει. Όμως, καμία κοινωνία δεν μπορεί να σταθεί χωρίς τη συμμετοχή των πολιτών της», τονίζει ο κ. Βουδούρης. «Το Κοινωνικό ΕΚΑΒ δεν ήρθε να υποκαταστήσει το κράτος. Ήρθε να συνεργαστεί, να συμπληρώσει, να κινητοποιήσει».
Η συνεργασία αυτή δεν είναι θεωρητική. Σε αρκετές περιπτώσεις, το Κοινωνικό ΕΚΑΒ έχει λειτουργήσει υποστηρικτικά στις δράσεις του ΕΚΑΒ και του Υπουργείου Υγείας, ιδιαίτερα σε περιόδους κρίσεων, όπως η πανδημία και οι πυρκαγιές. Με τον εξοπλισμό και την τεχνογνωσία του, έχει συνδράμει σε μεταφορές ασθενών, σε επιτόπιες παρεμβάσεις και σε εκπαίδευση πολιτών σε πρώτες βοήθειες.
Αντί για ρητορικές περί «ανθρωπισμού», το Κοινωνικό ΕΚΑΒ δίνει καθημερινά έμπρακτο περιεχόμενο στη λέξη. Η οπτική αυτή είναι βαθιά κοινωνική και αντιμετωπίζει την κρίση όχι ως παροδικό φαινόμενο αλλά ως χρόνια νόσο που απαιτεί συνεχή φροντίδα. Και σε αυτό ακριβώς το σημείο, το Κοινωνικό ΕΚΑΒ λειτουργεί σαν «θεραπευτής» της κοινωνίας: μια ομάδα που επεμβαίνει στα επείγοντα της ζωής, εκεί όπου ο άνθρωπος έχει πάψει να φαίνεται.
«Η κοινωνία δεν χρειάζεται περισσότερα λόγια. Χρειάζεται περισσότερη πράξη», επισημαίνει ο Βουδούρης. Και πράγματι, η φιλοσοφία αυτή συντονίζεται με το νέο πνεύμα της ελληνικής κοινωνίας: μια κοινωνία που, μετά από χρόνια κρίσεων, ξαναβρίσκει την πίστη της στην οργάνωση, την ευθύνη και την αλληλεγγύη.
Το Κοινωνικό ΕΚΑΒ ενσαρκώνει αυτή την αλλαγή νοοτροπίας. Ένα παράδειγμα ότι ο εθελοντισμός δεν είναι φιλανθρωπία, αλλά πολιτισμός. Ότι η αλληλεγγύη δεν είναι ιδεολογία, αλλά καθημερινή στάση ζωής. Και πάνω απ’ όλα, ότι η Ελλάδα μπορεί να έχει δομές που λειτουργούν, όταν πίσω τους υπάρχουν άνθρωποι που πιστεύουν βαθιά σε αυτό που κάνουν.
Ίσως τελικά, η ιατρική και η ανθρωπιά να μην απέχουν τόσο όσο νομίζουμε. Το Κοινωνικό ΕΚΑΒ είναι η ζωντανή απόδειξη.
