Σε έναν κόσμο που αλλάζει ραγδαία, η φιλοσοφία αναδεικνύεται οδηγός για την κατανόηση των πιο κρίσιμων ερωτημάτων της εποχής μας. Η δρ Μαρία Χωριανοπούλου εξηγεί γιατί η φιλοσοφία παραμένει απαραίτητη, προσφέροντας κατεύθυνση και νόημα σε έναν τεχνολογικά κυριαρχούμενο κόσμο.
Συνέντευξη στην Ελευθερία Γεωργίου
Τι ήταν αυτό που σας παρακίνησε να ασχοληθείτε με τη φιλοσοφία και τη βιοηθική; Πιστεύετε πως η φιλοσοφία μπορεί να μας βοηθήσει να μη χάσουμε την ανθρώπινη πλευρά μας;
Η φιλοσοφία ήταν για μένα ένας τρόπος κατανόησης της ανθρώπινης ύπαρξης και των θεμελιωδών ερωτημάτων που μας ενώνουν όλους. Η εφαρμοσμένη ηθική –και ιδιαίτερα η βιοηθική– γεφυρώνει τη θεωρία με την πράξη, βοηθώντας μας να αντιμετωπίσουμε τα πιο δύσκολα ηθικά διλήμματα. Σε έναν κόσμο όπου η τεχνολογία συχνά επισκιάζει την ανθρωπινότητά μας, η φιλοσοφία λειτουργεί ως αντίβαρο. Μας υπενθυμίζει ότι ο άνθρωπος δεν είναι ποτέ «μέσο», αλλά πάντα «σκοπός». Αυτός ο ανθρωποκεντρικός προσανατολισμός είναι που διατηρεί την ανθρώπινη αξιοπρέπεια στο επίκεντρο. Στη βιοηθική, επί παραδείγματι, εξετάζουμε την ουσία της ανθρώπινης ύπαρξης και τα όρια της τεχνολογίας, ενώ στην ιατρική ηθική κάθε απόφαση εμπλέκει την αξιοπρέπεια και τη δικαιοσύνη. Η φιλοσοφία μάς υπενθυμίζει να στοχαζόμαστε όχι μόνο τι μπορούμε να κάνουμε, αλλά τι πρέπει να κάνουμε.
Ζούμε σε μια εποχή όπου η τεχνολογία επηρεάζει την ελευθερία μας. Ελέγχουμε την τεχνολογία ή το αντίθετο;
Η τεχνολογία είναι ένα εργαλείο, αλλά γίνεται επικίνδυνη όταν αρχίζει να καθορίζει τον τρόπο που σκεφτόμαστε και πράττουμε. Σήμερα, συχνά βρισκόμαστε σε ένα στάδιο όπου η τεχνολογία εξελίσσεται ταχύτερα από την ηθική μας κρίση. Πρέπει να προστατεύσουμε θεμελιώδεις ελευθερίες, όπως η ιδιωτικότητα και η αυτονομία, ακόμα κι αν αυτό σημαίνει να περιορίσουμε ορισμένες πτυχές της τεχνολογικής προόδου. Η φιλοσοφία μάς καλεί να αναρωτηθούμε: εξυπηρετεί η τεχνολογία τις ανάγκες μας ή μας υποτάσσει στις απαιτήσεις της;
Η ασθένεια και ο θάνατος είναι τα μεγάλα ερωτήματα της ζωής. Προσπαθεί ο σύγχρονος άνθρωπος να τα ξεπεράσει ή να τα αποδεχτεί;
Η ιατρική έχει στόχο να βελτιώνει την ποιότητα ζωής και να καταπολεμά την ασθένεια. Ωστόσο, η βιοηθική μάς προτρέπει να αναγνωρίσουμε τα όρια της ανθρώπινης φύσης. Ο θάνατος δεν είναι απλώς ένα γεγονός που πρέπει να αποφεύγουμε, αλλά μια πραγματικότητα που χρειάζεται αποδοχή. Η αξιοπρέπεια δεν βρίσκεται μόνο στην αποφυγή του θανάτου, αλλά και στον τρόπο που ζούμε και διαχειριζόμαστε το πεπερασμένο της ύπαρξής μας.
Οταν οι πόροι δεν επαρκούν για όλους τους ασθενείς, πώς πιστεύετε ότι πρέπει να αποφασίζει ο γιατρός ποιος θα λάβει θεραπεία πρώτος;
Αυτό είναι ένα από τα πιο δύσκολα ερωτήματα της ιατρικής ηθικής. Σε τέτοιες οριακές καταστάσεις, χρειάζονται κριτήρια δικαιοσύνης που να σέβονται την ισότητα και την αξιοπρέπεια. Οι αλγόριθμοι μπορούν να παρέχουν δεδομένα, αλλά δεν πρέπει να αποφασίζουν. Η ηθική ευθύνη ανήκει στον άνθρωπο. Η βιοηθική μάς δίνει τα εργαλεία για να ορίσουμε τι είναι δίκαιο και ηθικό, προάγοντας την αλληλεγγύη.
Η ευθανασία φέρνει στο προσκήνιο το ερώτημα για τα όρια της αυτονομίας του ατόμου. Η άποψή σας;
Είναι εξαιρετικά ευαίσθητο ζήτημα, ηθικό και πολιτικό, όπου η αυτονομία συγκρούεται με την αξία της ζωής. Κατανοώ τον πόνο και την απελπισία όσων σκέφτονται την ευθανασία, αλλά από τη σκοπιά της δεοντοκρατίας πιστεύω ακράδαντα ότι η ζωή είναι ιερή και η αξία της δεν εξαρτάται από τις περιστάσεις. Η ηθική μας υποχρέωση απέναντι στη ζωή είναι απόλυτη. Η βιοηθική δεν μας καλεί να αγνοήσουμε τον πόνο, αλλά να αναζητήσουμε εναλλακτικές που σέβονται τον άνθρωπο. Η ανακουφιστική φροντίδα αποτελεί μια ηθικά ορθή λύση, προσφέροντας υποστήριξη χωρίς να θυσιάζει την αξία της ζωής.
Ο ψηφιακός κόσμος διευρύνεται και η ιδιωτικότητά μας περιορίζεται. Πώς μπορούμε να ισορροπήσουμε ανάμεσα στην ασφάλεια και την ελευθερία μας;
Η αυτονομία και η ιδιωτικότητα είναι θεμελιώδεις για την ανθρώπινη ελευθερία. Η ασφάλεια δεν μπορεί να δικαιολογήσει την παραβίαση αυτών των δικαιωμάτων. Χρειαζόμαστε διαφανείς κανόνες και ηθικά όρια που διασφαλίζουν ότι η τεχνολογία υπηρετεί τον άνθρωπο. Αν μπορούσα να απευθύνω μια ερώτηση στους ανθρώπους του μέλλοντος, θα ήταν: «Πόσο ανθρώπινοι παραμείναμε στον τρόπο που αξιοποιήσαμε την τεχνολογία;»
Ποιο θεωρείτε ότι θα είναι το μεγαλύτερο ηθικό δίλημμα που θα αντιμετωπίσει η επόμενη γενιά;
Το μεγαλύτερο ηθικό δίλημμα θα είναι η σχέση μας με την τεχνητή νοημοσύνη. Πώς θα διασφαλίσουμε ότι οι μηχανές δεν θα παραβιάσουν την ανθρώπινη αυτονομία; Για να προετοιμάσουμε τις επόμενες γενεές, οφείλουμε να ενισχύσουμε την κριτική σκέψη και την ηθική ευθύνη, διατηρώντας την ανθρώπινη αξία στο επίκεντρο.
Κλείνοντας, τι μήνυμα θέλετε να στείλετε σε όσους αναρωτιούνται αν η φιλοσοφία έχει ακόμα θέση σε έναν τεχνολογικό κόσμο;
Θα τους έλεγα ότι η φιλοσοφία είναι η πυξίδα μας. Δεν είναι μια πολυτέλεια, αλλά το εργαλείο που μας βοηθά να κατανοούμε την ύπαρξή μας και να δρούμε υπεύθυνα. Σε έναν κόσμο όπου η τεχνολογία προχωρά ανεξέλεγκτα παραμένει ο φάρος που μας καθοδηγεί προς το δέον και το δίκαιο, η φιλοσοφία μάς καλεί να θέσουμε τα σωστά ερωτήματα.
*Η Μαρία Κ. Χωριανοπούλου είναι επίκουρη καθηγήτρια Πρακτικής Φιλοσοφίας και Ιατρικής Ηθικής.
