Οι πολίτες της ΕΕ που επιθυμούν να εργαστούν ή να εγκαταστήσουν επιχείρηση σε άλλο κράτος-μέλος συναντούν ακόμη πολλά εμπόδια. Γεγονός είναι ότι η αναγνώριση των επαγγελματικών προσόντων εξακολουθεί να αποτελεί πρόβλημα, σύμφωνα με έκθεση που δημοσίευσε το Ευρωπαϊκό Ελεγκτικό Συνέδριο (ΕΕΣ).
Το 2005, η ΕΕ ενέκρινε οδηγία με σκοπό να διευκολύνει την αναγνώριση και να αποτρέψει τα κράτη-μέλη από το να επιβάλλουν υπερβολικούς όρους στους πολίτες. Ωστόσο, η εφαρμογή της οδηγίας από τις εθνικές αρχές και την Ευρωπαϊκή Επιτροπή είναι προβληματική και οι πληροφορίες που έχουν στη διάθεσή τους οι πολίτες συχνά είναι αναξιόπιστες.
Προς το παρόν, δεν υπάρχει νομική υποχρέωση οι αρχές να συμβουλεύονται το μητρώο ειδοποιήσεων στο οποίο καταχωρίζονται επαγγελματίες με ιστορικό παραπτώματος. Οι πολίτες της ΕΕ έχουν δικαίωμα να επιλέγουν τον τόπο εργασίας τους. Όμως, καθώς τα κράτη- μέλη συνεχίζουν να ρυθμίζουν την πρόσβαση σε ορισμένα επαγγέλματα για λόγους υγείας και ασφάλειας, η κινητικότητα του εργατικού δυναμικού μεταξύ των κρατών-μελών της ΕΕ εξαρτάται από ένα σύστημα αμοιβαίας αναγνώρισης των επαγγελματικών προσόντων.
Ο αριθμός των νομοθετικά ρυθμιζόμενων επαγγελμάτων ποικίλλει σημαντικά μεταξύ των κρατών-μελών (από 88 στη Λιθουανία έως 415 στην Ουγγαρία). Σύμφωνα με υπολογισμό του ΕΕΣ βάσει στοιχείων του 2023, σε κάθε κράτος-μέλος υπάρχουν ρυθμίσεις για 212 επαγγέλματα κατά μέσο όρο, αριθμός που ισοδυναμεί με περίπου 5 700 επαγγέλματα σε ολόκληρη την ΕΕ. «Νοσηλευτής ή μηχανικός που επιθυμεί να εργαστεί σε άλλο κράτος-μέλος μπορεί να αποθαρρυνθεί από τη διαδικασία αναγνώρισης των επαγγελματικών προσόντων του, η οποία μπορεί να αποδειχθεί χρονοβόρα και υπερβολικά γραφειοκρατική», δήλωσε ο κ.Stef Blok, Μέλος του ΕΕΣ και αρμόδιος για τον έλεγχο. «Διαπιστώσαμε τεράστιες διαδικαστικές διαφορές μεταξύ των κρατών-μελών όσον αφορά στην εφαρμογή των κανόνων της ΕΕ, κατάσταση που αποβαίνει σε βάρος όσων επιθυμούν να ασκήσουν ένα νομοθετικά ρυθμιζόμενο επάγγελμα σε άλλη χώρα της ΕΕ.
Για την προστασία των πολιτών της ΕΕ, πιστεύουμε ότι ο μηχανισμός προειδοποίησης πρέπει να ενσωματωθεί στη διαδικασία αναγνώρισης για τα επαγγέλματα που άπτονται της υγείας και της ασφάλειας, καθώς και για εκείνα που απαιτούν ακεραιότητα – ιδίως όταν έχουν να κάνουν με ανηλίκους.»
Τα κράτη-μέλη δεν παρακολουθούν σε τακτική βάση τη διάρκεια των διαδικασιών αναγνώρισης, ούτε δρουν πάντοτε όσο άμεσα απαιτεί η οδηγία της ΕΕ. Σε ορισμένες περιπτώσεις, ζητείται υπερβολικός αριθμός εγγράφων (επιστολές εκδήλωσης ενδιαφέροντος, μεταφράσεις από ορκωτούς μεταφραστές ή πιστοποιητικό διαμονής πριν καν κινηθεί ένας επαγγελματίας προς τη χώρα της επιλογής του).
Σύμφωνα με το ΕΕΣ, σπάνια αιτιολογούνται ο τρόπος υπολογισμού των τελών ή οι σημαντικές διαφορές στα εν λόγω τέλη μεταξύ κρατών-μελών ή αρμόδιων αρχών (από 0 ευρώ έως 17 500 ευρώ για τους πιλότους σε συγκεκριμένη χώρα). Το κλιμάκιο ελέγχου εντόπισε επίσης περιπτώσεις στις οποίες κράτη μέλη επιβάλλουν συστηματικά κάποιο ειδικό μέτρο (πρόσθετη εκπαίδευση ή δοκιμασία επάρκειας) χωρίς αιτιολόγηση προς τους αιτούντες. Σε άλλες περιπτώσεις, εντόπισε δυσανάλογους προηγούμενους ελέγχους για την επαλήθευση επαγγελματικών προσόντων, παρόλο που δεν συνέτρεχαν ανάλογοι λόγοι δημόσιας υγείας.
Μολονότι η ΕΕ έλαβε κάποια μέτρα για τον εκσυγχρονισμό της διαδικασίας αναγνώρισης, αυτά αξιοποιούνται ελάχιστα. Αυτό ισχύει για την ευρωπαϊκή επαγγελματική ταυτότητα, η οποία καλύπτει, για παράδειγμα, το ιδιαίτερα περιζήτητο επάγγελμα του νοσηλευτή.
Στη συγκεκριμένη περίπτωση, η ταυτότητα χορηγείται μόλις στο 5 % των αποφάσεων αναγνώρισης. Οφείλουμε να επισημάνουμε και μία βελτίωση: κατέστη υποχρεωτική η χρήση του διαδικτυακού συστήματος πληροφόρησης της ΕΕ για την εσωτερική αγορά όσον αφορά στα επαγγελματικά προσόντα, με στόχο να διευκολυνθεί η συνεργασία τόσο μεταξύ των κρατών-μελών όσο και με την Επιτροπή.
Ωστόσο, το σύστημα δεν είναι φιλικό προς τον χρήστη. Το ΕΕΣ διαπίστωσε ότι, στο πλαίσιο της διαδικασίας αναγνώρισης επαγγελματικών προσόντων, οι αρχές δεν λάμβαναν υπόψη τις ειδοποιήσεις που είχαν καταχωρίσει στο σύστημα άλλα κράτη-μέλη, ακόμη και όταν αυτές βασίζονταν σε σοβαρούς λόγους, όπως η διάπραξη παραπτώματος, η επιβολή πειθαρχικών μέτρων ή η ποινική καταδίκη.
Οι πολίτες της ΕΕ έχουν δικαίωμα να κυκλοφορούν ελεύθερα μεταξύ των κρατών-μελών για επαγγελματικούς σκοπούς ή προς εγκατάσταση επιχείρησης.
Η οδηγία της ΕΕ σχετικά με την αναγνώριση των επαγγελματικών προσόντων έπρεπε να ενσωματωθεί στο εθνικό δίκαιο έως το 2016. Τα κράτη-μέλη έχουν δικαίωμα να θεσπίζουν κανόνες για την πρόσβαση σε σειρά επαγγελμάτων, τα οποία, στην περίπτωση αυτή, είναι γνωστά ως «νομοθετικά ρυθμιζόμενα επαγγέλματα».
Τα επαγγέλματα του νοσηλευτή, του εκπαιδευτικού, του ξυλουργού/μαραγκού και του πολιτικού μηχανικού συγκαταλέγονται στα νομοθετικά ρυθμιζόμενα επαγγέλματα με τη μεγαλύτερη κινητικότητα στην ΕΕ.
Ελεύθερη κινητικότητα πολιτών μεταξύ των κρατών-μελών της ΕΕ, για να αποφασίζουν οι ίδιοι που επιθυμούν να εργασστούν και να ζήσουν.
* Ο Κων/νος Σ. Μαργαρίτης είναι Δημοσιογράφος
