Τα κενοτάφια, από το Λονδίνο έως την Ουάσιγκτον και από το Παρίσι έως τη Χιροσίμα, αποτελούν ιερούς τόπους εθνικής μνήμης. Είναι τα σημεία όπου ένα έθνος στέκεται προσοχή μπροστά στους πεσόντες του, τιμώντας όσους δεν γύρισαν ποτέ πίσω.
Η λειτουργία τους, ωστόσο, συνοδεύεται παντού στον κόσμο από αυστηρά πρωτόκολλα ασφάλειας και κανόνες δημόσιας τάξης.
Το παράδειγμα του Λονδίνου
Στην καρδιά της βρετανικής πρωτεύουσας, το Cenotaph του Whitehall φυλάσσεται 24 ώρες το 24ωρο. Κατά την ετήσια τελετή της Remembrance Sunday, οι βρετανικές αρχές θέτουν σε ισχύ ειδικό επιχειρησιακό σχέδιο — το λεγόμενο ring of steel — αποκλείοντας ολόκληρα τετράγωνα γύρω από το μνημείο.
Η αστυνομία απαγορεύει κάθε διαμαρτυρία, συγκέντρωση ή παρουσία ομάδων που δεν σχετίζονται με την τελετή. Ακόμη και η αναρρίχηση ή η προσέγγιση στο μνημείο χωρίς άδεια θεωρείται αδίκημα.
Οι πορείες που περνούν από το κέντρο του Λονδίνου επιτρέπονται μόνο σε μεγάλη απόσταση, σε συγκεκριμένες ώρες και με αυστηρούς όρους. Σκοπός δεν είναι ο περιορισμός της έκφρασης, αλλά η προστασία ενός εθνικού συμβόλου από πιθανές εντάσεις ή φθορές.
Παρίσι – Η Αψίδα του Θριάμβου
Κάτω από την Αψίδα του Θριάμβου καίει αδιάκοπα η φλόγα του Αγνώστου Στρατιώτη. Η πρόσβαση στο σημείο ελέγχεται διαρκώς από στρατιωτικά και αστυνομικά τμήματα.
Οι διαδηλώσεις στα Ηλύσια Πεδία — ακόμη και ειρηνικές — υποχρεούνται να τηρούν απόσταση ασφαλείας από το μνημείο, κατόπιν αδειοδότησης της Αστυνομικής Διεύθυνσης Παρισιού.
Η Γαλλία αντιμετωπίζει το μνημείο ως «εθνικό ιερό»· κάθε ενέργεια που το εργαλειοποιεί για πολιτικό σκοπό θεωρείται προσβολή στη μνήμη των νεκρών.
Ουάσιγκτον – Το Arlington National Cemetery
Στις Ηνωμένες Πολιτείες, το κενοτάφιο του Άγνωστου Στρατιώτη στο Arlington δεν αποτελεί χώρο διαμαρτυριών ή εκδηλώσεων. Η νομοθεσία προβλέπει ρητά ότι οποιαδήποτε συγκέντρωση εντός του νεκροταφείου πρέπει να έχει αποκλειστικά μνημειακό χαρακτήρα.
Ο χώρος φυλάσσεται αδιάκοπα από επίλεκτα μέλη του στρατού, ενώ παραβίαση των κανόνων συμπεριφοράς θεωρείται ομοσπονδιακό αδίκημα.
Ακόμη και η σιωπή εκεί είναι υποχρεωτική — αποτυπώνοντας το βάρος του σεβασμού που η κοινωνία οφείλει στους ήρωές της.
Χιροσίμα – Το Μνημείο των Θυμάτων της Ατομικής Βόμβας
Το κενοτάφιο στη Χιροσίμα, με τη χαρακτηριστική επιγραφή «Ας αναπαυθούν οι ψυχές τους εν ειρήνη, διότι δεν θα επαναλάβουμε αυτό το λάθος», βρίσκεται σε ένα από τα πιο προστατευμένα δημόσια πάρκα της Ιαπωνίας.
Η πρόσβαση είναι ελεύθερη, αλλά η παρουσία αστυνομικών και φυλάκων είναι διακριτική και συνεχής.
Οποιαδήποτε μορφή πολιτικής ή ιδεολογικής εκδήλωσης μέσα στον χώρο απαγορεύεται. Οι συγκεντρώσεις γίνονται σε καθορισμένα σημεία, μακριά από το μνημείο, για να διαφυλαχθεί η πνευματική του ακεραιότητα.
Καμπέρα – Australian War Memorial
Στην Αυστραλία, το μνημείο των πολέμων φυλάσσεται από στρατιωτικά τμήματα και ειδικές ομάδες ασφάλειας. Οι τελετές μνήμης διεξάγονται με στρατιωτική ευταξία, ενώ κάθε δραστηριότητα πολιτικού χαρακτήρα εντός του συγκροτήματος απαιτεί ειδική άδεια.
Οι αρχές έχουν δικαίωμα να επιβάλλουν απαγόρευση πρόσβασης σε ομάδες ή άτομα που θεωρείται ότι μπορεί να προκαλέσουν ένταση ή να διαταράξουν το κύρος του χώρου.
Ένα κοινό μοτίβο: ασφάλεια, σεβασμός, τάξη
Από τη Βρετανία έως την Ιαπωνία, τα κράτη αντιμετωπίζουν τα κενοτάφια τους όχι ως απλούς δημόσιους χώρους, αλλά ως ιερά σύμβολα ενότητας και ιστορικής μνήμης.
Σε όλα σχεδόν τα παραδείγματα:
- υπάρχει διαρκής φύλαξη από στρατιωτικές ή αστυνομικές δυνάμεις,
- καθορίζονται ζώνες αποκλεισμού σε περιόδους τελετών ή κινδύνου έντασης,
- και προβλέπονται περιορισμοί διαδηλώσεων κοντά στα μνημεία.
Τα μέτρα αυτά δεν αποσκοπούν στον περιορισμό των ελευθεριών, αλλά στην προστασία της ιστορικής αξιοπρέπειας και της δημόσιας ευπρέπειας απέναντι στους νεκρούς.
Το ελληνικό πλαίσιο
Μέσα σε αυτό το διεθνές περιβάλλον, η απόφαση να αναλάβει ένα Υπουργείο — όπως το Εθνικής Άμυνας — τη φύλαξη και τη διατήρηση της τάξης γύρω από ένα μνημείο εθνικής μνήμης, συνάδει πλήρως με τις παγκόσμιες πρακτικές προστασίας.
Η ανάληψη της ευθύνης του μνημείου από το Υπουργείο Εθνικής Άμυνας δεν υποδηλώνει αυστηροποίηση, αλλά αναβάθμιση του σεβασμού προς το σύμβολο και την ιστορία.
Η ευθύνη για τη διατήρηση της ιερότητας και της ασφάλειας τέτοιων χώρων είναι αναπόσπαστο καθήκον κάθε σύγχρονου κράτους που τιμά την ιστορική του συνέχεια και τους ανθρώπους που θυσιάστηκαν για αυτήν.
