Το προσχέδιο της Στρατηγικής Πυξίδας της ευρωπαϊκής ένωσης για την ασφάλεια και την άμυνα που κυκλοφόρησε πρόσφατα αποκαλύπτει ένα σημαντικό επίπεδο φιλοδοξίας για την Ευρωπαϊκή Ένωση, η οποία χρειάζεται τα μέσα και την αποφασιστικότητα για να μπορέσει να δράσει, αν χρειαστεί αυτόνομα, σε έναν όλο και πιο εχθρικό κόσμο.
του Στράτου Γεραγώτη
Τον Μάρτιο του 2022 η ΕΕ θα εγκρίνει το έγγραφο το οποίο, σύμφωνα με τον Ύπατο Εκπρόσωπο της Ένωσης για Εξωτερικές Υποθέσεις και Πολιτική Ασφάλειας θα πρέπει να λειτουργεί ως επιχειρησιακός οδηγός για την ανάπτυξη κοινών πολιτικών ασφάλειας και άμυνας και τη διαδικασία της λήψης απόφασης- που συνδέονται με αυτά.
Ουσιαστικά γραμμένο από την Ευρωπαϊκή Υπηρεσία Εξωτερικής Δράσης, το σχέδιο της Στρατηγικής Πυξίδας θα πρέπει τώρα να διανεμηθεί στις αντιπροσωπείες των χωρών μελών προκειμένου να συνταχθεί ένα κοινό τελικό έγγραφο, το οποίο θα εγκριθεί , κατά την άποψη μου όχι τυχαία , κατά την διάρκεια της γαλλικής προεδρίας του Συμβουλίου της Ε.Ε. Στην πραγματικότητα πρόκειται για μια πρωτοβουλία του Παρισιού, η οποία όμως βρίσκει πρόσφορο έδαφος σε πολλές πρωτεύουσες της Γηραιάς Ηπείρου.
Ειδικά μετά τα τεράστια στρατηγικά και επιχειρησιακά κενά που ανέδειξε η καταστροφική αποχώρηση από το Αφγανιστάν, με τους Ευρωπαίους εταίρους της Ουάσιγκτον να έρχονται αντιμέτωποι με μια απόφαση για την οποία δεν είχαν λόγο και ευθύνη . Κατέστη επίσης σαφές ότι οι ευρωπαϊκές χώρες δεν θα είχαν όλα τα απαραίτητα μέσα αεροπορικής μεταφοράς για να μπορέσουν να πραγματοποιήσουν την εκκένωση του προσωπικού χωρίς την υποστήριξη των Ηνωμένων Πολιτειών.
Η υπόθεση Aukus συνέβαλε επίσης εν μέρει στο να δοθεί περαιτέρω ώθηση στην έννοια της στρατηγικής αυτονομίας της Ευρωπαϊκής Ένωσης , ειδικά από το Παρίσι που ωθούσε ρεαλιστικά μια αφήγηση σύμφωνα με την οποία η ΕΕ εγκαταλείφτηκε από την Αμερική προς όφελος του Ινδο-Ειρηνικού άξονα .
Το τελευταίο προσχέδιο της Στρατηγικής Πυξίδας της ΕΕ καταδεικνύει την φιλοδοξία που υπάρχει στην Ένωση, να προχωρήσει με αποφασιστικότητα στον τομέα της άμυνας και της ασφάλειας . Το έγγραφο δίνει μεγάλη έμφαση στη σημασία που έχει για την ΕΕ να ενεργεί με δύναμη και απόφαση, αλλά κυρίως στην ικανότητα να το πράττει όποτε χρειάζεται – με τους εταίρους της όπου είναι δυνατόν αλλά και μόνη της όταν χρειάζεται.
Δεν προκαλεί έκπληξη το γεγονός ότι υπάρχει εκτενής αναφορά στο σχέδιο που σχετίζεται με την φημολογούμενη Ικανότητα Ταχείας Ανάπτυξης της ΕΕ η οποία έως το 2025 θα επιτρέψει την ανάπτυξη έως και 5.000 στρατευμάτων και συναφών επιχειρησιακών ασκήσεων που θα διεξάγονται τακτικά από το 2023 και μετά. Αυτή η δύναμη, που ορίζεται ως «αρθρωτή», θα πρέπει να αποτελείται από διαλειτουργικές μονάδες που προέρχονται από τις ένοπλες δυνάμεις των διαφόρων χωρών μελών.
Μεσα σε αυτό το πλαίσιο, είναι δύσκολο να αγνοηθεί η προηγούμενη αποτυχία των Ομάδων Μάχης της ΕΕ, και των πολυεθνικών ταγμάτων με την εκ περιτροπής ηγεσία των βασικών χωρών-μελών για επέμβαση σε καταστάσεις κρίσης. Αυτες οι Ομάδες Μάχης της ΕΕ οι οποίες λειτουργούν από το 2007, δεν έχουν χρησιμοποιηθεί ποτέ λόγω μιας διαδικασίας λήψης αποφάσεων που βασίζεται στην ομοφωνία των χωρών-μελών. Είναι εξίσου δύσκολο να φανταστεί κανείς ότι η δημιουργία της ικανότητας ταχείας αντίδρασης, ακριβώς στη βάση των Ομάδων Μάχης, θα μπορούσε, από μόνη της, να αποτελέσει λύση στο πρόβλημα της ομοφωνίας εντός του Ευρωπαϊκού Συμβουλίου. Ως εκ τούτου, στο προσχέδιο της Στρατηγικής Πυξίδας αναφέρεται η δυνατότητα εποικοδομητικής αποχής ως εναλλακτική λύση στο βέτο και γενικά μεγαλύτερη ευελιξία στο να επιτρέπονται οι συνασπισμοί που είναι πρόθυμοι να δράσουν υπό την αιγίδα της ΕΕ.
Η συμπληρωματικότητα του ΝΑΤΟ και η στρατηγική αυτονομία
Αν και η έννοια της στρατηγικής αυτονομίας εμφανίζεται μόνο μία φορά σε ολόκληρο το προσχέδιο, είναι ξεκάθαρο ότι η Πυξίδα με τη σημερινή της μορφή παραπέμπει σε αυτόν τον στόχο. Καταλαβαίνουμε πότε το έγγραφο, εξ ονόματος της Ένωσης, στοχεύει να γίνει ένας πιο δυναμικός αλλά και πιο ανθεκτικός παράγοντας σε ένα πιο εχθρικό περιβάλλον ασφαλείας.
Ωστόσο, η έννοια της στρατηγικής αυτονομίας έχει διαφορετικές ερμηνείες στις πρωτεύουσες της ΕΕ, οι οποίες μαζί αγωνίζονται να καθορίσουν πολιτικο-στρατηγικές προτεραιότητες σε ευρωπαϊκό επίπεδο. Ένα από τα βασικά σημεία στα οποία είναι δύσκολο να βρεθεί ένα κοινό όραμα είναι ο ρόλος του ΝΑΤΟ στην άμυνα της Ευρώπης, το οποίο σύμφωνα με ορισμένους θα πρέπει να ξεπεράσει τον παλιό καταμερισμό ευθυνών μεταξύ της Ατλαντικής Συμμαχίας και της ΕΕ.
Αυτή η Στρατηγική με τη σημερινή της μορφή θα οδηγηθεί σε τροχιά ρήξης λαμβάνοντας υπόψην τα παραδείγματα του παρελθόντος και θα μπορούσε να εγείρει σοβαρές αντιρρήσεις, ειδικά από τις χώρες της Ανατολικής Ευρώπης, που ιστορικά είναι πολύ πιο απρόθυμες να αμφισβητήσουν τον ρόλο του ΝΑΤΟ στην άμυνά τους.
Θα είναι απαραίτητο η Στρατηγική Πυξίδα της ΕΕ , αλλά και η επικείμενη γαλλική προεδρία του Συμβουλίου, να καθησυχάσει τις πρωτεύουσες της Ανατολής Ευρώπης πείθοντας τες για τη συμπληρωματικότητα της Ατλαντικής Συμμαχίας αφενός και της ευρωπαϊκής στρατηγικής αυτονομίας αφετέρου. Από την πλευρά του, το εν λόγω προσχέδιο επιβεβαιώνει ότι το ΝΑΤΟ θα παραμείνει η ραχοκοκαλιά της συλλογικής άμυνας για τις χώρες της ΕΕ που αποτελούν μέρος του και επιθυμεί να εμβαθύνει τη συνεργασία μεταξύ των δύο παραγόντων σε θέματα όπως η στρατιωτική κινητικότητα εντός και εκτός της Ένωσης και η αντιμετώπιση του υβριδικού πολέμου.
Τι αποτελέσματα θα έχει το Strategic Compass τους επόμενους μήνες μένει να φανεί και θα εξαρτηθεί σε μεγάλο βαθμό από το πόσες και ποιες χώρες θα το κάνουν πραγματικά δικό τους ως κατευθυντήριο έγγραφο. Στη σημερινή του μορφή, το προσχέδιο χαράσσει μια σχετικά φιλόδοξη διαδρομή σε μια εποχή που ίσως δεν μπορούσε να κάνει διαφορετικά. Η ΕΕ δεν έχει πλέον την πολυτέλεια να είναι παθητικός παράγοντας σε ένα γεωπολιτικό τοπίο που αποδεικνύεται ολοένα και πιο εχθρικό προς τις ιδρυτικές αξίες της, και αυτή η επίγνωση σίγουρα δεν περιορίζεται μόνο στο Παρίσι.
Οι χώρες που θέλουν να συμβάλουν στην ισχυροποίηση της Ευρώπης της άμυνας θα πρέπει να ενώσουν τις δυνάμεις τους έτσι ώστε η ανάγκη δράσης και υπεράσπισης της Ένωσης και των συμφερόντων της να μην εκλαμβάνεται απο ορισμένες πρωτεύουσες ως περιττή επικάλυψη της ευθύνης του ΝΑΤΟ ή απλώς φιλοδοξίες . Η υιοθέτηση από το Ευρωπαϊκό Συμβούλιο μιας φιλόδοξης Πυξίδας για την Στρατηγική της Ευρωπαϊκής Ένωσης θα ήταν ένας σημαντικός στόχος : όμως η εφαρμογή της στην πράξη θα είναι το πραγματικό ορόσημο.
- Διδάκτωρ του Πανεπιστημίου των Βρυξελλών
