Το 1992 εκδόθηκε το βιβλίο του Francis Fukuyama «Tο Τέλος της Ιστορίας» (The End of History) θεωρώντας ότι μετά το τέλος του Ψυχρού Πολέμου η Δυτική Φιλελεύθερη Δημοκρατία θα εδραιωθεί ως το κυρίαρχο πολιτικό σύστημα σε ολόκληρο τον κόσμο. Ο Francis Fukuyama δεν προέβλεψε όμως πως αυτή τη στιγμή βαδίζουμε προς το τέλος της Φιλελεύθερης Δημοκρατίας, όχι από χώρες και συστήματα όπως η Κίνα, αλλά από τις ίδιες τις χώρες του Δυτικού Κόσμου.
του Παύλου Παυλίδη
Αρχικά και προς αποφυγή παρεξηγήσεων, σύμφωνα με τον Φιλελευθερισμό ένα άτομο είναι ελεύθερο όταν αποφασίζει για τον εαυτό του, άρα είναι και νιώθει ελεύθερο αν δεν υπάρχει κάποιος ή κάτι να του απαγορεύει ή να τον εμποδίζει να ικανοποιήσει τις επιθυμίες του.
Ο Φιλελευθερισμός πάντως δεν είναι συμπαγής ως ιδεολογία όπως ο Κομμουνισμός με ορισμούς και σύμβολα, αλλά βασίστηκε κατά κύριο λόγο στην κανονιστική ηθική θεωρία (Teleological Normative Theory) του Ωφελιμισμού (Utilitarianism) που εκφράστηκε κυρίως από τον Jeremy Bentham, ο οποίος με τη σειρά του ενέπνευσε και άλλους φιλοσόφους όπως ο James Mill, πατέρας του John Stuart Mill και ο Henry Sidgwick.
Τι είναι όμως ο Ωφελιμισμός; Σύμφωνα με τον κλασικό Ωφελιμισμό μία πράξη είναι σωστή και ηθική όταν παράγει το μεγαλύτερο βαθμό ευχαρίστησης της πλειοψηφίας (του πληθυσμού) και χωρίζεται σε τρία μέρη:
1) Η ηθική μιας πράξης εξαρτάται αποκλειστικά από τις συνέπειες αυτής της πράξης, τίποτα άλλο δεν έχει σημασία.
2) Οι συνέπειες μιας πράξης έχουν σημασία μόνο όταν αφορούν τη μεγιστοποίηση ή την ελαχιστοποίηση της ευχαρίστησης του κοινωνικού συνόλου.
3) Δεν υπάρχει καμία κοινωνική, οικονομική, σωματική ή φυλετική διάκριση όσον αφορά την ευχαρίστηση.
Μετά από τη σύντομη αυτή αναφορά ας εστιάσουμε στο ερώτημα, γιατί μιλάμε για το τέλος του Φιλελευθερισμού. Η απάντηση είναι γιατί ζούμε σε μία εποχή αλλαγής και παραλογισμού που επηρεάζει σχεδόν όλες τις πτυχές της ζωής μας. Ενα φλέγον ζήτημα της εποχής είναι η ισότητα των φύλων και τα δικαιώματα των τρανς στα οποία ο Φιλελευθερισμός είναι δυστυχώς αδύναμος να αντιδράσει παρ’ ότι θα έπρεπε να πρωταγωνιστεί.
Με αφορμή το Εquality Αct που επανήλθε στο Καπιτώλιο των Ηνωμένων Πολιτειών της Αμερικής το Φεβρουάριο, ένα μεγάλο debate έχει ξεσπάσει μεταξύ των δικαιωμάτων των τρανς τα οποία απειλούν τα δικαιώματα των γυναικών. Οι εκπρόσωποι του φεμινιστικού κινήματος αντιτάχθηκαν στην εισαγωγή τρανς τροφίμων σε γυναικείες φυλακές. Το επιχείρημα των εκπροσώπων της τρανς κοινότητας ήταν πως αρχικά είναι γυναίκες και δευτερευόντως σύμφωνα με έρευνες σχεδόν όλοι οι τρανς τρόφιμοι κακοποιούνται σε αντρικές φυλακές. Το κύριο πρόβλημα έγκειται σύμφωνα με την έρευνα του National Centre of Transgender Equality ότι, μόλις το 12% έχει υποβληθεί σε κόλπο-πλαστική επέμβαση με αποτέλεσμα οι εκπρόσωποι του φεμινιστικού κινήματος να ισχυρίζονται πως είναι αδύνατη η εισαγωγή τους σε γυναικείες φυλακές για ευνόητους λόγους.
Σε αυτό το πολύ ενδιαφέρον θέμα η καθηγήτρια εγκληματολογίας του Οpen University Jo Phoenix έκανε μία έρευνα και θέλησε να την παρουσιάσει στο University of Essex. Εκεί Φοιτητές, από το χώρο της Αριστεράς, απείλησαν ότι θα εισέλθουν με βίαιο τρόπο στην αίθουσα και θα διακόψουν την παρουσίαση. Μοίρασαν επίσης φυλλάδια με χυδαίους χαρακτηρισμούς κατά της καθηγήτριας. Το πανεπιστήμιο αποφάσισε να ακυρώσει την παρουσίαση, καθώς και το τμήμα της Κοινωνιολογίας της ζήτησε αντίγραφο της ομιλίας της. Εξοργισμένη η καθηγήτρια κατηγορήθηκε για τρανσοφοβία και hate speech χωρίς καν να μπορέσει να παρουσιάσει τα ευρήματα της έρευνας της. Λίγους μήνες αργότερα το πανεπιστήμιο της ζήτησε συγγνώμη.
Παρόμοιο περιστατικό συνέβη και σε μία άλλη καθηγήτρια, τη Rosa Freedman, πού φτάσανε μέχρι και στο σημείο να την πουν αρνητή του Ολοκαυτώματος προσπαθώντας να πιέσουν το πανεπιστήμιο ακόμη και να μην την προσλάβει. Η καθηγήτρια αργότερα ισχυρίστηκε στο περιοδικό Spectator «πώς το να έχεις αντίθετη άποψη δεν σημαίνει πως είσαι αρνητής του Ολοκαυτώματος, και από μόνη της η σύγκριση είναι ανησυχητική».
Αυτό δείχνει και τις τεχνικές που χρησιμοποιούν αυτές οι ομάδες πίεσης, όταν δεν υπάρχουν επιχειρήματα, επιχειρώντας να πλήξουν τον αντίπαλο τους, χρησιμοποιούν το επιχείρημα του σκιάχτρου. Τι είναι το επιχείρημα του σκιάχτρου; Σύμφωνα με τον καθηγητή Αριστείδη Χατζή: «Όταν δεν μπορώ να αντιμετωπίσω ένα επιχείρημα Α, δεν έχω τρόπο να απαντήσω, να το καταρρίψω, κατασκευάζω ένα επιχείρημα Β και απαντώ σε αυτό το επιχείρημα Β σκιάχτρο. Δεν έχει σχέση με το Α, είναι συνήθως μία διαστρεβλωμένη μορφή του Α, μία καρικατούρα. Απαντώντας στον κατασκευασμένο επιχείρημα σκιάχτρο ή αποφεύγεις το ισχυρό επιχείρημα Α ή παριστάνεις ότι απάντησες το Α, ενώ παλεύεις με το επιχείρημα Β το οποίο εσύ κατασκεύασες, λόγω της αδυναμίας σου, της άγνοιας σου ή απλά της κακοπιστίας σου».
Σε έρευνα του Economist, το 70-80% των καθηγητών στα πανεπιστήμια του Ηνωμένου Βασιλείου θεωρούν εχθρικό το περιβάλλον εντός των πανεπιστημίων, καθώς και το 68% των φοιτητών φοβάται να πει ελεύθερα τη γνώμη του για να μην στοχοποιηθεί. Αυτό δείχνει πως έχει αλλάξει και ο χώρος της Αριστεράς. Πάντα τα πανεπιστήμια ήταν ο χώρος για νέες φιλελεύθερες ιδέες, όπως τη δεκαετία του ‘60 στην Αμερική, όπου οι φοιτητές πάλευαν για περισσότερες ελευθερίες και ελευθερία έκφρασης για όλους Τώρα συμβαίνει το αντίθετο, οι φοιτητές από αυτό το χώρο προσπαθούν να φιμώσουν διαφορετικές ιδέες και να διαδώσουν μόνο τις δικές τους με αυταρχικό τρόπο. Η Αριστερά σε παγκόσμια κλίμακα δεν έχει πια κεντρώο προσανατολισμό, αλλά κοιτάει και φλερτάρει με τα άκρα. Όπως είχαν πει ο David Hume και ο John Stuart Mill, «ο καλύτερος τρόπος να φτάσεις στην αλήθεια είναι μέσω της συζήτησης (debate)», κάτι που φαίνεται ότι δεν ενδιαφέρει πλέον.
Όλο αυτό το σκηνικό θυμίζει την εποχή πριν από τον Φιλελευθερισμό, όπου η Εκκλησία ήλεγχε τα πάντα. Σύμφωνα με την Εκκλησία της εποχής υπήρχε μόνο μία αλήθεια, η δική της, και όποιος είχε διαφορετική άποψη χλευαζόταν και στοχοποιούνταν (το ίδιο συνέβαινε και στη Σοβιετική Ένωση και στην Εθνικοσιασιαλιστική Γερμανία, άλλες «θρησκείες» αυτές). Αυτό συμβαίνει και σήμερα. Οι δήθεν προοδευτικές δυνάμεις είναι πιο συντηρητικές και από τις λεγόμενες συντηρητικές δυνάμεις και μας οδηγούν σε έναν νέο Μεσαίωνα, βρίσκοντας «αιρετικούς» ή «άπιστους» παντού σύμφωνα με τις απόψεις της «θρησκείας» τους.
Πώς φτάσαμε όμως μέχρι εδώ; Σύμφωνα με τον Isaiah Berlin στο «Two Concepts of Liberty» όποιος θέλει να είναι ελεύθερος πρέπει να συντάσσεται με τον πλουραλισμό (pluralism), αντιθέτως ο μονισμός (monism) περιορίζει τις ελευθερίες. Η απάντηση λοιπόν έγκειται στον πλουραλισμό και την ανοχή του Φιλελευθερισμού. Οι Δυτικές κοινωνίες δεν προφυλάσσονται ενάντια στον αριστερό και στο δεξιό λαϊκισμό. Στο προαναφερθέν παράδειγμα, όλες αυτές οι κινητοποιήσεις πάντα ξεκινούν από την άκρα αριστερά και ο Φιλελευθερισμός τις «αγκαλιάζει» γιατί με αυτό το τρόπο θεωρεί πως υπάρχει πλουραλισμός. Το αποτέλεσμα είναι ακριβώς το αντίστροφο, ο μονισμός κυριαρχεί και δεν έχουμε περισσότερες ελευθερίες, αλλά περισσότερους περιορισμούς, κυρίως έκφρασης. Τα δικαιώματα λοιπόν με τη μορφή που έχουν σήμερα δεν πολλαπλασιάζουν τις ελευθερίες όπως πιστεύει ο Φιλελευθερισμός.
Στο ίδιο θέμα, η Lufthansa Airlines ανακοίνωσε πως θα αφαιρέσει τη προσφώνηση «Κυρίες και Κύριοι» από τις πτήσεις της. Αυτό δεν είναι πλουραλισμός και δημιουργεί και ένα ακόμη πρόβλημα. Σύμφωνα με τη θεωρία του Ωφελιμισμού και τη δομή των Φιλελεύθερων Δυτικών Δημοκρατιών η πλειοψηφία καθορίζει τις καταστάσεις. Όταν ικανοποιείται ή αποφασίζει μόνο το 1% ή το 5%, ή η μειοψηφία του πληθυσμού γενικότερα, καταλήγουμε να έχουμε άλλου είδους καθεστώτα. Αντικειμενικά όλα αυτά δεν δημιουργούν ισότητα ούτε βελτιώνουν τη ζωή αυτών των ανθρώπων.
Όλο αυτό που συμβαίνει είναι ένα καλά ενορχηστρωμένο σχέδιο λαϊκίστικων ομάδων, που με πρόφαση τα δικαιώματα και το συναίσθημα στοχεύουν στην αποδόμηση της αστικής κοινοβουλευτικής δημοκρατίας με στόχο την κατάληψη της εξουσίας. Αυτό ισχύει και για όλα τα οργανωμένα κινήματα, όπως πρόσφατα δήλωσε ο γνωστός φιλόσοφος Pascal Bruckner στη Le Figaro: «το αντιρατσιστικό κίνημα έχει καταντήσει να αναπαράγει αυτό το οποίο πολεμά». Όταν βλέπουμε στην Αμερική μαύρους πολίτες να φωνάζουν «θάνατο στους λευκούς», δεν διαφέρουν σε τίποτα από την Κου Κλουξ Κλαν. Αυτά τα κινήματα αδιαφορούν για την ισότητα και τα δικαιώματα, και το μόνο που τους ενδιαφέρει είναι το μίσος και τη σύγκρουση, γιατί χωρίς αυτά τα δύο οι λαϊκίστικες ομάδες των ακραίων της αριστεράς και της δεξιάς δεν έχουν λόγο ύπαρξης.
Συνεπώς ο Φιλελευθερισμός έχει υποχρέωση αφενός να διασφαλίσει τα δικαιώματα αυτών των μειονοτήτων και αφετέρου να θωρακίσει τη Δημοκρατία ενάντια στο λαϊκισμό πριν να είναι πολύ αργά. Ας μη ξεχνάμε ότι ο Φιλελευθερισμός έχει περάσει και άλλες κρίσεις, όπως του Μπολσεβισκισμού και του Φασισμού, και ίσως να μην τελειώσει έτσι απότομα μετά από 250 χρόνια προόδου, γιατί αν δεν αντεπιτεθεί σύντομα η κάθοδος προς το τέλος έρχεται με μαθηματική ακρίβεια.
*Ο Παύλος Παυλίδης είναι Σύμβουλος Επικοινωνίας και Στρατηγικής. Ακολουθήστε τον στο Twitter
