Καθώς οι υπεύθυνοι χάραξης πολιτικής σε όλο τον κόσμο προετοιμάζονται, σε κατάσταση κρίσης, και λαμβάνουν σημαντικές αποφάσεις για να σώσουν τις εθνικές τους οικονομίες, ένα πράγμα είναι σίγουρο: Η παγκόσμια οικονομία μετά τον περιορισμό θα αλλάξει δραματικά, περισσότερο από ό, τι πριν, περισσότερο από τη Μεγάλη Ύφεσης και τη Μεγάλη Παγκόσμια Ύφεση.
του Έρολ Ούσερ*
Το μακροοικονομικό περιβάλλον θα μείνει με το μεγαλύτερο δημόσιο έλλειμμα στην ιστορία στις περισσότερες χώρες του ΟΟΣΑ και τις αναδυόμενες αγορές και ένα παγκόσμιο χρέος χωρίς προηγούμενο.
«Υπάρχει μόνο ένα αντίδοτο, η οικονομική αδράνεια μέχρι να περάσει ο κίνδυνος». Έτσι ο Jason Furman, πρώην πρόεδρος του Συμβουλίου Οικονομικών Συμβούλων και καθηγητής στο Πανεπιστήμιο του Χάρβαρντ, συνόψισε την εξαιρετική κατάσταση της παγκόσμιας οικονομίας.
Κανείς δεν είχε προβλέψει όταν ξεκίνησε το ξέσπασμα του ιού στην Κίνα ότι η παγκόσμια οικονομία θα φτάσει σε σχεδόν ακινησία, που χαρακτηρίζεται από πολλαπλά σοκ που προκύπτουν ταυτόχρονα, του ίδιου μεγέθους κάτι που δεν έχει προηγούμενο στην παγκόσμια ιστορία. Μπορούμε να ονομάσουμε εδώ μερικά από αυτά: Ένα σοκ στις κατασκευές και το εμπόριο με τη διακοπή των αλυσίδων εφοδιασμού που πυροδοτούν τη δυναμική «του γείτονά σας» που πνίγει τις παγκόσμιες αλυσίδες εφοδιασμού. Οι τιμές των εμπορευμάτων έχουν επίσης καταρρεύσει σε επίπεδα που δεν έχουν παρατηρηθεί από τις αρχές της δεκαετίας του 1970 (το πετρέλαιο μειώθηκε στα 25 δολάρια), προκαλώντας μια μαζική ξαφνική διακοπή των ροών ιδιωτικών κεφαλαίων για τις αναδυόμενες αγορές, υψηλότερες από εκείνες που είχαν βιώσει κατά τη διάρκεια της κρίσης το 2013. Υπάρχει μεγάλη αύξηση στην αποτροπή κινδύνου: 80 δισεκατομμύρια δολάρια έχουν χαθεί από τα αποθέματα και τα ομόλογα των αναδυόμενων αγορών από την αρχή της επιδημίας, σύμφωνα με το Ινστιτούτο Διεθνών Χρηματοοικονομικών, σχεδόν τέσσερις φορές πάνω από το επίπεδο της χρηματοπιστωτικής κρίσης το 2008.
Αυτή η κατάσταση έχει φέρει πολλές αναδυόμενες και αναπτυσσόμενες χώρες στο χείλος της κρίσης του ισοζυγίου πληρωμών. Πολύ σύντομα, περισσότερες από 20 χώρες ενδέχεται να ζητούν βοήθεια και υποστήριξη από τα χρηματοπιστωτικά ιδρύματα. Πιθανοί υποψήφιοι είναι ο Λίβανος, ο Ισημερινός ή η Ζάμπια που είχαν πρόβλημα και πριν να πραγματοποιήσουν τις πληρωμές τους στο εξωτερικό. Η κρίση του κορωνοϊού δεν θα οδηγήσει σε μεγάλη κατάθλιψη μόνο στην Κίνα, την Ευρώπη, την Ιαπωνία και τις Ηνωμένες Πολιτείες. Θα οδηγήσει επίσης σε σοβαρή κατάρρευση, λόγω της μείωσης του παγκόσμιου εμπορίου, τα κεφάλαια εκροών σε αυτές τις χώρες και τις τιμές των εμπορευμάτων.
Ο περιορισμός της κρίσης πρωτίστως στην υγεία υπήρξε προτεραιότητα για όλες τις κυβερνήσεις. Η οικονομική πολιτική στρέφεται στην κοινωνική ασφάλιση. Η πολιτική απάντηση για την αντιμετώπιση της ξαφνικής αδράνειας στις Ηνωμένες Πολιτείες ήταν να στείλει ένα εφάπαξ βασικό εισόδημα σε κάθε νοικοκυριό και η άλλη πτυχή του πακέτου κινήτρων απευθύνεται στη στήριξη των μικρών επιχειρήσεων. Η πολιτική στην ΕΕ ήταν να θέσει σε εφαρμογή πολλά προγράμματα προστασίας των εργαζομένων και των εταιρειών. Κατά τη διάρκεια αυτής της περιόδου περιορισμού, αναλήφθηκαν ενέργειες νομισματικής και δημοσιονομικής πολιτικής για τη γεφύρωση των επιχειρήσεων και των νοικοκυριών μέσω του σοκ.
Εν τω μεταξύ, ευρωπαϊκές χώρες εγκατέλειψαν τους δικούς τους δημοσιονομικούς κανόνες, τα κριτήρια του 3% του ΑΕΠ του Μάαστριχτ, μια ιστορική απόφαση. Η Ευρωπαϊκή Επιτροπή έδωσε στα μέλη της ΕΕ πλήρη ευελιξία στους δημοσιονομικούς τους κανόνες για να τους επιτρέψουν να αυξήσουν τις δαπάνες, αλλά παρείχε επιθετικές δράσεις δημοσιονομικής και νομισματικής πολιτικής. Εκείνο που εκκρεμεί είναι μια ευρωπαϊκή στιγμή του Χάμιλτον, μια έκδοση ευρωπαϊκού ομολόγου (το διάσημο ευρωπαϊκό ομόλογο της Κορώνας), αλλά φαίνεται ότι η διαφωνία του Βορρά και του Νότου εξακολουθεί να υφίσταται. Αυτό που μπορεί να προκύψει ως συμβιβασμός μεταξύ των χωρών της ευρωζώνης μπορεί να είναι ένα Ευρωπαϊκό Ταμείο Διάσωσης παρόμοιο με ένα Ευρωπαϊκό Σχέδιο Μάρσαλ που θα είναι το κύριο εργαλείο για την μετά την πανδημία ανάκαμψη για χώρες που πλήττονται από αυτό το μεγάλο σοκ.
Οι αυστηρές πολιτικές περιορισμού και κοινωνικής απόστασης έφεραν την οικονομική δραστηριότητα σε αδιέξοδο. Η αβεβαιότητα σχετικά με το πόσο μακριά μπορεί να εξαπλωθεί έχει αφήσει τους επενδυτές και τους οικονομολόγους να αμφισβητήσουν τις δικές τους υποθέσεις προσφοράς και ζήτησης. Το ΑΕΠ της Κίνας μειώθηκε κατά 13% τους δύο πρώτους μήνες του έτους. Η παγκόσμια ανεργία θα φθάσει σε επίπεδο που δεν έχει υπάρξει μετά τη Μεγάλη Ύφεση.
Καθώς οι υπεύθυνοι χάραξης πολιτικής σε όλο τον κόσμο προετοιμάζονται σε κατάσταση κρίσης και λαμβάνουν σημαντικές αποφάσεις για να σώσουν τις εθνικές τους οικονομίες, ένα πράγμα είναι σίγουρο. Η παγκόσμια οικονομία μετά τον περιορισμό θα αλλάξει δραματικά, περισσότερο από ό, τι πριν, περισσότερο από ότι μετά τη Μεγάλη Ύφεση και τη Μεγάλη Παγκόσμια Ύφεση. Το μακροοικονομικό περιβάλλον θα μείνει με το μεγαλύτερο δημόσιο έλλειμμα στην ιστορία στις περισσότερες χώρες του ΟΟΣΑ και τις αναδυόμενες αγορές, και ένα παγκόσμιο χρέος χωρίς προηγούμενο. Θα δούμε το τέλος του διαχωρισμού μεταξύ της δημοσιονομικής και της νομισματικής πολιτικής. Θα προκύψει δραματική μεταβολή των αποταμιεύσεων και των επενδύσεων σε όλο τον κόσμο όπου τα κρατικά επενδυτικά ταμεία θα χρειαστεί να επαναπατρίσουν κεφάλαια από το εξωτερικό. Μπορεί η παγκόσμια οικονομία να γίνει ξανά ένα; Θα είναι το τέλος της παγκοσμιοποίησης; Θα σταματήσει η άνοδος της Κίνας ως σούπερ οικονομική δύναμη; Θα καταρρεύσει η παγκόσμια οικονομική αρχιτεκτονική μετά τον Β ‘Παγκόσμιο Πόλεμο; Θα παραμείνει το δολάριο ΗΠΑ το αποθεματικό νόμισμα ή θα δούμε μια επιτάχυνση των ψηφιακών νομισμάτων;
Σε αυτό το δοκίμιο δεν άγγιξα τις κοινωνικές, ηθικές και φιλοσοφικές συνέπειες αυτού του πιο σημαντικού παγκόσμιου γεγονότος του 21ου αιώνα. Επιτρέψτε μου να αναφερθώ εν συντομία σε ορισμένες τάσεις που ενδέχεται να προκύψουν.
- Ένας συστημικός κίνδυνος αλληλεξάρτησης. Ο COVID-19 θα μπορούσε να αναδιαμορφώσει την παγκόσμια παραγωγή. Πώς να επιτευχθεί ισορροπία μεταξύ διαφάνειας και προστασίας, αλληλεξάρτησης και αυτονομίας; Είναι επίσης πιθανό να υπάρξει κάποια μόνιμη επίδραση στις κεντρικές αλυσίδες εφοδιασμού με επίκεντρο την Κίνα, καθώς εταιρείες και χώρες επανεκτιμούν την εξάρτησή τους από εξαρτήματα και προϊόντα που προέρχονται από την Κίνα, ιδίως εκείνα που θεωρούνται κρίσιμα για την εθνική ασφάλεια. Ένα θεμελιώδες ερώτημα που θα προκύψει θα είναι το μέλλον της παγκόσμιας παραγωγής. Ο Γάλλος υπουργός Οικονομικών Bruno Le Maire αναφέρθηκε σε αυτό το ζήτημα: «Θέλουμε να εξαρτιόμαστε ακόμη σε επίπεδο 90% ή 95% από την κινεζική αλυσίδα εφοδιασμού για την αυτοκινητοβιομηχανία, για τι βιομηχανία ναρκωτικών, για την αεροναυπηγική βιομηχανία, ή με αφορμή τις συνέπειες αυτής της κατάστασης κατασκευάζουμε νέα εργοστάσια, νέες παραγωγικές μονάδες για να είμαστε πιο ανεξάρτητοι και κυρίαρχοι από βιομηχανικής άποψης;”.
- Η απόκριση μακροοικονομικής πολιτικής έχει εθνικό χαρακτήρα. Κάθε κυβέρνηση ενθάρρυνε αυτή τη μορφή οικονομικής αδρανοποίησης με διάταγμα. Αυτή η πανδημία θα αφήσει χώρες, εταιρείες και επίσης νοικοκυριά με υψηλότερο επίπεδο χρεών. Θα προκύψει σημαντική διαγραφή χρεών σε επίπεδο κυβέρνησης, εταιριών και νοικοκυριών.
- Ο ιός διαμορφώνεται ως τεράστιο τεστ για την παγκοσμιοποίηση. Υποχρεώνει σε μια σημαντική επανεκτίμηση της διασυνδεδεμένης παγκόσμιας οικονομίας. Για αυτούς τους λόγους, φαίνεται ότι δεν μπορούμε να συγκρίνουμε αυτήν την ύφεση «με διάταγμα» ούτε με την παγκόσμια οικονομική κρίση του 2008 ούτε με τη μεγάλη ύφεση του 1930. Το 2008, το πρόβλημα ήταν οι διαταραχές στη ροή χρηματοδότησης, όπου η ρευστότητα της κεντρικής τράπεζας μπόρεσε να αντιμετωπίσει. Σήμερα είναι μια ξαφνική διακοπή της παραγωγής και μια ξαφνική διακοπή της οικονομικής δραστηριότητας. Ο κόσμος ίσως χρειαστεί να απευθυνθεί στα πτωχευτικά δικαστήρια, ο κόσμος βρίσκεται σε ακινησία και θα πρέπει να επικεντρωθεί στην αυτόματη παραμονή, την ώρα του εγκλεισμού, ως κύρια προτεραιότητα για τη διάσωση ανθρώπινων ζωών. Αυτή η αυτόματη παραμονή θα επιτρέψει την κατάρτιση σχεδίων όμοια με εκείνα κατά την μεταπολεμική ανοικοδόμηση της παγκόσμιας οικονομίας. Αναζωογόνηση του εμπορίου, άρση των συνόρων, δημιουργία νέων θεσμών, οικοδόμηση ενός παγκόσμιου δικτύου ασφαλείας παρόμοιο με ένα παγκόσμιο βασικό εισόδημα.
Τι βλέπουμε μέχρι τώρα όσον αφορά την παγκόσμια πολιτική απάντηση που μπορεί να μας οδηγήσει να αρχίσουμε να σκεφτόμαστε την ανοικοδόμηση μετά την πανδημία; Η Ομοσπονδιακή Τράπεζα επέτρεψε στις ξένες κεντρικές τράπεζες να χρησιμοποιήσουν τα κρατικά τους ομόλογα ως εγγύηση για βραχυπρόθεσμο δολάριο που δανείστηκε τη νέα του μονάδα repo. Οι κεντρικές τράπεζες θα είναι σε θέση να αντιμετωπίσουν μια ξαφνική διακοπή δολαρίων. Η Ομοσπονδιακή Τράπεζα έχει γίνει παγκόσμιος δανειστής έσχατης λύσης, μια παγκόσμια κεντρική τράπεζα. Σε τελική ανάλυση, οι κεντρικές τράπεζες και οι κεντρική τραπεζική θα επανεμφανιστούν: μπορούμε να το ονομάσουμε helicopter money ή συντονισμό της δημοσιονομικής και νομισματικής πολιτικής με την κυριαρχία της δημοσιονομικής πολιτικής.
Ο ιός θα μπορούσε επίσης να είναι μια ευκαιρία να απομακρυνθούμε από την αντιπαλότητα των δυνάμεων, τον κατακερματισμό, την αμερικανοκινεζική σιδερένια κουρτίνα, τις παγκόσμιες κυρώσεις, για να βρούμε και να χτίσουμε, όπως έγραψε ο John Ikenberry, καθηγητής διεθνών σχέσεων στο Πρίνστον: «έναν νέο ρεαλιστικός και προστατευτικός διεθνικισμό”. Απαιτούνται νέες και δημιουργικές προσεγγίσεις καθώς περνάμε από το πιο σημαντικό γεγονός του 21ου αιώνα, το οποίο έχει ήδη αλλάξει την πορεία της παγκόσμιας ιστορίας.
*O Έρολ Ούσερ (Erol User) είναι πρόεδρος και CEO της USER HOLDİNG. Επιχειρηματίας και φιλάνθρωπος, πρόκειται έναν από τους καινοτόμους παίκτες της επιχειρηματικής τουρκικής σκηνής. Η USER HOLDİNG είναι επενδυτική τραπεζική εταιρεία που προσφέρει συμβουλευτικές υπηρεσίες τόσο σε τουρκικές όσο και διεθνείς εταιρείες.
