Το χάσμα ανάμεσα στις διαφορετικές εισοδηματικές ομάδες, τα φύλα και τα επίπεδα της ανθρώπινης συσσώρευσης κεφαλαίου ,έχει διευρυνθεί ,ενώ η οικονομική ανισότητα –στο πλαίσιο των μη παραδοσιακών απειλών κατά της ασφάλειας -έχει χειροτερεύσει δραματικά. Αυτή η εξάπλωση της είναι το μεγαλύτερο εμπόδιο στην βιώσιμη ανάπτυξη.
Η παγκόσμια οικονομία αναρρώνει ταχύτατα. Μετά από τα περιοριστικά μέτρα που εφαρμόστηκαν από όλα τα έθνη σε ολόκληρο τον κόσμο και οδήγησαν στην πιο ζοφερή απόδοση μέχρι σήμερα το δεύτερο τέταρτο του δημοσιονομικού έτους 2020 2Q 2020,η οικονομική δραστηριότητα επανακινείται και βλέπουμε μία ταχεία στροφή σε όλους σχεδόν τους τομείς εκτός από μερικές εμπορικές υπηρεσίες και κάποιες μικρές εγχώριες επιχειρήσεις.
Σύμφωνα με το World Economic Outlook Update που δημοσιεύτηκε στις 27 Ιουλίου, το ΔΝΤ αναμένει αύξηση της παγκόσμιας οικονομίας που θα φτάσει το 6.0 % το 2021 και το 4.9% το 2022.Συγκριτικά με το δείκτη ανάπτυξης της παγκόσμιας οικονομίας το 2019 ,ο οποίος είχε αγγίξει το 2.8%,μπορούμε να περιμένουμε ότι ο έντονος ρυθμός ανάκαμψης θα συνεχιστεί και τον επόμενο χρόνο.
Πιο συγκεκριμένα ,η οικονομία των Ηνωμένων Πολιτειών αναμένεται να αναπτυχθεί μέχρι 7.0% το 2021.Αυτό το ποσοστό έχει αυξηθεί σε μεγάλο βαθμό συγκριτικά με προηγούμενες αναλύσεις που διεξήχθησαν το Νοέμβριο του προηγούμενου έτους και προέβλεπαν αύξηση της τάξης του 3.1% για την οικονομία των Ηνωμένων Πολιτειών αυτό το χρόνο. Από τότε το ΔΝΤ εξακολουθεί να αυξάνει την προοπτική του σχετικά με την Αμερικανική οικονομία, από τις προηγούμενες προβλέψεις ετήσιας ανάπτυξης του 5.1% και του 6.4%. Η προβλεπόμενη ανάπτυξη των Ηνωμένων Πολιτειών για το 2022 έχει επίσης αυξηθεί από το 3.5% τον Απρίλιο στο 4.9%.Οι προβλέψεις ανάπτυξης για την Ευρωζώνη και την Κορέα το 2021 και το 2022 αναμένονται να έχουν και αυτές ανοδική πορεία.
Ο ρυθμός της έντονης ανάκαμψης ξεπερνά κάθε προσδοκία. Αυτό όμως σημαίνει ότι μπαίνουμε σε μία απρόβλεπτη κατάσταση ; Θα έλεγα πως όχι .Ο λόγος για αυτό βρίσκεται στο πώς θα πρέπει να αντιληφθούμε την οικονομική ύφεση που προέκυψε από την παγκόσμια πανδημία-ή την Μεγάλη Ύφεση του COVID-19,όπως συνηθίζω να την αποκαλώ. Ένα άλλο ερώτημα που προκύπτει είναι κατά πόσο και αν εμφανιστεί ένα αποτέλεσμα υστέρησης. Κάτι τέτοιο παρατηρείται σε περιπτώσεις όπου η παγκόσμια οικονομία αναρρώνει από την ύφεση ακολουθώντας ένα αρνητικό σοκ, όμως τα αποτελέσματα αυτής της σύγχυσης εξακολουθούν να είναι ορατά ακόμη και όταν το γεγονός πλέον δεν υφίσταται.
Μία εντονότερη από την αναμενόμενη ανάκαμψη θα μπορούσε –φυσικά-να προκαλέσει ανησυχία σχετικά με τον πληθωρισμό. Υπάρχουν ανησυχίες ότι ακόμη και η εξάπλωση της μεταβλητής δέλτα θα προκαλέσει στάσιμο πληθωρισμό. Αυτές οι αναλύσεις είναι έγκυρες. Παρόλα αυτά, μία πιο ξεκάθαρη κατανόηση της φύσης αυτής της οικονομικής ύφεσης θα μπορούσε να οδηγήσει σε διαφορετικά συμπεράσματα αναφορικά με την πιθανότητα πληθωρισμού.
Αυτό βέβαια σε καμία περίπτωση δε σημαίνει ότι η όλη ιστορία δεν είναι τίποτε άλλο παρά θετική .Οι ανομοιότητες ανάμεσα στις κυβερνήσεις σχετικά με τις οικονομικές τους δυνατότητες να ανταπεξέλθουν και η ικανότητα να παρέχουν εμβόλια θα μπορούσε ,πιθανότατα, να δημιουργήσει μία πολύ μεγάλη απόκλιση μεταξύ των χωρών. Αυτές οι ανησυχίες θα συζητηθούν αναλυτικά παρακάτω.
Ύφεση χωρίς υστέρηση
Μία εποικοδομητική συζήτηση της οικονομικής ύφεσης του 2020 ,που προέκυψε από τον πανδημία του COVID-19 ,θα ωφελούσε στην αποσαφήνιση των παραγόντων πίσω από προηγούμενες κρίσεις στην παγκόσμια ιστορία της οικονομίας. Γενικά μιλώντας ,η Μεγάλη Ύφεση της δεκαετίας του 1930 ήταν αποτέλεσμα παραγόντων και από την πλευρά της ζήτησης- όπως του ότι η κατανάλωση υπολειπόταν της παραγωγής ή η έλλειψη επενδύσεων εν συγκρίσει με τις καταθέσεις -και από την πλευρά της προσφοράς- όπως η υπερπροσφορά ή η υπερβολική ικανότητα των οικονομικών δυνατοτήτων. Και οι δύο σηματοδότησαν μία πολύ έντονη δομική ανισσοροπία μεταξύ ζήτησης και προσφοράς σε τέτοιο βαθμό που δεν θα μπορούσε να αντιμετωπιστεί γρήγορα .Όταν μιλάμε για την οικονομική κατάρρευση ως συνέπεια του Β Παγκόσμιου Πολέμου ,ο οποίος ρήμαξε τις Ευρωπαϊκές χώρες στις οποίες διεξήχθη- όπως τη Γαλλία- δεν υπάρχει απλά κανένας απολύτως τρόπος για να ανακάμψει η οικονομία σε μικρό χρονικό διάστημα. Η δυνατότητα να παρέχεις έχει απλά διακοπεί.
Η οικονομική κρίση που προκλήθηκε από τις δύο πετρελαιοκηλίδες τη δεκαετία του 1970 ήταν κυρίως το αποτέλεσμα παραγόντων από την πλευρά της προσφοράς. Εξαιτίας της τρομακτικά υψηλής τιμής του πετρελαίου, ραχοκοκαλιά της βιομηχανίας ,οι νεοκευνσιανές πολιτικές που ακολουθήθηκαν εκείνη την περίοδο το μόνο που κατάφεραν ήταν να δημιουργήσουν στάσιμο πληθωρισμό. Ένα πιο πρόσφατο παράδειγμα θα ήταν η Παγκόσμια Οικονομική Κρίση του 2008.Το οικονομικό σοκ πυροδοτήθηκε από τα στεγαστικά δάνεια μειωμένης πιστοληπτικής ικανότητας ,όπου ένα υψηλό επίπεδο οικονομικής αισιοδοξίας ,ακολουθώντας την ονομαζόμενη «παραμυθένια εποχή»(Goldilocks era)οδήγησε σε επενδύσεις ακινήτων με στεγαστικά δάνεια μειωμένης πιστοληπτικής ικανότητας, και τελικά στην πτώχευση εταιριών και τραπεζών , ως συνέπεια αυτής της φούσκας. Αυτό ακριβώς σήμανε την πιστωτική κρίση που ακολούθησε.
Αυτή η φύση της οικονομικής παρακμής είναι το προϊόν του αποτελέσματος της υστέρησης, όπου ένα αρνητικό σοκ αφήνει το μόνιμο αποτύπωμά του στην οικονομία .Ακόμη και όταν το σοκ έχει αποχωρήσει και οι δείκτες οικονομικής ανάπτυξης έχουν επανέλθει στα επίπεδα προ κρίσης, παραμένουν οι ανεξίτηλες πληγές στην οικονομία και η πορεία της ανάπτυξης αποκλίνει μόνιμα από το μονοπάτι στο οποίο θα βρισκόταν αν δεν προέκυπτε η κρίση(βλέπε παρακάτω).Στην περίπτωση της Παγκόσμιας Οικονομικής Κρίσης ,στην περιοχή της γραφικής παράστασης ανάμεσα στην λεπτή διάστικτη γραμμή και την πράσινη συνεχόμενη γραμμή μπορεί να φανεί η μόνιμη απώλεια που προκλήθηκε από την κρίση. Αυτό είναι το φαινόμενο υστέρησης.
Συγκρινόμενη με όλες τις περιοδικές κρίσεις που εκδηλώθηκαν μέσα στην ιστορία,η οικονομική κρίση λόγω του COVID-19 ξεχωρίζει εξαιτίας της καινούργιας φύσης της. Με την απουσία σοβαρής ανισσοροπίας μεταξύ προσφοράς και ζήτησης-πραγματικά καμία απολύτως ανισσοροπία σε ολόκληρη την παγκόσμια οικονομία ή κανενός είδους πιστωτική κρίση-η πανδημία δημιούργησε μία εξαιρετική κατάσταση όπου η προσωπική επαφή απαγορεύτηκε και τα ταξίδια εκτός συνόρων περιορίστηκαν. Ο κόσμος περιήλθε σε μία κατάσταση όπου οι άνθρωποι αναγκάστηκαν να αποφεύγουν ο ένας τον άλλο σαν να είχαν αρχίσει να μετατρέπονται σε ζόμπι. Η προσφορά και η ζήτηση συρρικνώθηκαν τάχιστα και όλες οι βιομηχανίες οι οποίες βασιζόντουσαν στην προσωπική κίνηση κατακρημνίστηκαν. Η συστολή στην οικονομία, ως απόρροια αυτής της κατάστασης ,ήταν τεράστια σε κλίμακα, όμως η φύση της κατάστασης επίσης σημαίνει ότι η κανονικότητα μπορεί να επέλθει γρήγορα με το πέρας της πανδημίας .Είμαστε μάρτυρες μίας πρωτόγνωρης οικονομικής ύφεσης , η φύση της οποίας είναι εξαιρετικά μοναδική .
Όπως ήδη αναφέρθηκε, λογικά αυτό που ακολουθεί είναι ότι η μοναδική φύση αυτής της ύφεσης σημαίνει ότι μπορεί να προχωρήσει η ανόρθωση της οικονομίας στον μετά -πανδημίας κόσμο.
Αυτό ,φυσικά ,συνοδεύεται από μία προϋπόθεση. Η δυνατότητα προσφοράς πρέπει να παραμείνει ανέγγιχτη κατά τη διάρκεια περιόδων επιβολής περιοριστικών μέτρων – αναγκαστικά προερχόμενα από την πανδημία. Όντως, τα-άνευ προηγουμένου-ανασταλτικά δημοσιονομικά μέτρα που εφαρμόστηκαν από τις κυβερνήσεις στα προηγμένα κράτη τον προηγούμενο ενάμιση χρόνο ,έχουν στόχο την διατήρηση αυτής της δυνατότητας παροχής. Ένα αστρονομικό ποσό κεφαλαίων έχει διοχετευτεί στη διατήρηση των εγκαταστάσεων παραγωγής, της δυνατότητας παραγωγής, και στο ανθρώπινο δυναμικό. Οι λειτουργικές οικονομικές απώλειες έπληξαν τις επιχειρήσεις λόγω των περιοριστικών μέτρων ή καθυστερήσεις στην οικονομική δραστηριότητα απλά μετατράπηκαν σε δημόσιο χρέος. Η δυνατότητα προσφοράς θα διατηρηθεί στα κράτη όπου αυτή η διαδικασία ήταν σχετικά ομαλή, και η αποκατάσταση της οικονομίας θα προχωρήσει με ταχύ ρυθμό στις συνθήκες μετά την πανδημία.
Αυτή είναι η γραμμή λογικής την οποία εξακολουθώ να αναπτύσσω από πέρυσι.Η πεποίθησή μου είναι ότι αυτού του είδους ανασταλτικές δημοσιονομικές πολιτικές πρέπει να εφαρμόζονται επιθετικά, και ότι όσο αυτές οι πολιτικές εφαρμόζονται, η οικονομική ανάκαμψη θα είναι πιο γρήγορη από το αναμενόμενο. Αυτή είναι η οικονομική ανάκαμψη που παρατηρούμε κάθε χρόνο, η οποία ξεπερνά κάθε φορά προηγούμενες προβλέψεις .Οι προβλέψεις που δημοσιεύτηκαν τον Απρίλιο από το ΔΝΤ, από την άλλη πλευρά, παραμένουν πιο κοντά στις φυσιολογικές πορείες ανάκαμψης που έχουμε δει στο παρελθόν.
Προβλήματα που παραμένουν
Όταν τέτοιος γρήγορος ρυθμός οικονομικής ανάκαμψης συνδυάζεται με πολύ δυνατές ανασταλτικές νομισματικές και δημοσιονομικές τακτικές, προκύπτει ανησυχία για αύξηση του πληθωρισμού στην οικονομία. Μπαίνοντας στο 2021,το ποσοστό πληθωρισμού στις μεγάλες οικονομίες ξεπέρασε το 2%,το ανώτερο όριο του πληθωρισμού σιωπηρά διατηρήθηκε από τις κεντρικές τράπεζες σε ολόκληρο τον κόσμο τις δύο προηγούμενες δεκαετίες. Ενώ πολλές κεντρικές τράπεζες παίρνουν μία ειρηνιστική στάση αναφορικά με τους πληθωριστικούς στόχους τους και επιτρέπουν τα ποσοστά να κυμαίνονται ή ακόμη και να ξεπερνούν το 2%,υπάρχουν ανησυχίες σχετικά με το ποσοστό πληθωρισμού που θα προκύψει από την έντονη ανάκαμψη, ότι θα προκαλέσει ξαφνικό και πολύ σημαντικό αντίκτυπο στην παγκόσμια οικονομία. Προσωπικά ,δεν ενστερνίζομαι αυτήν την άποψη. Με άλλα λόγια, θεωρώ ότι είναι πολύ νωρίς να αρχίσουμε να θεωρούμε φυσιολογικές τις τρέχουσες νομισματικές και δημοσιονομικές τακτικές .Οι λόγοι αυτού του συλλογισμού βασίζονται στη ρίζα αυτής της κρίσης.
Η υφιστάμενη οικονομική κρίση είναι το αποτέλεσμα των περιορισμών κινήσεων που επιβλήθηκαν με σκοπό την αποφυγή προσωπικών συναλλαγών,και –αναπόφευκτα-υπάρχει καθυστέρηση μεταξύ της ανάκαμψης της ζήτησης και προσφοράς σε περιόδους σαν αυτή που διανύουμε.Ούσα τέτοια,η ζήτηση θα ανακάμψει γρήγορα και αποτελεσματικά όταν οι αναβληθείσες οικονομικές δραστηριότητες και επενδύσεις κάνουν επανεκκίνηση.
Ταυτόχρονα, θα πάρει χρόνο για να «αναρρώσουν» πλήρως οι οικονομίες. Θα χρειαστεί χρόνος για να τεθούν πάλι σε λειτουργία οι-μέχρι πρότινος αδρανείς εγκαταστάσεις καθώς επίσης και για τις βιομηχανίες να διασφαλίσουν το προσωπικό τους με το κατάλληλο ανθρώπινο δυναμικό για να επαναλειτουργήσουν .Αυτή η προσωρινή αναντιστοιχία μεταξύ ζήτησης και προσφοράς θα μπορούσε να προκύψει σε οποιαδήποτε βιομηχανία ή τομέα. Τέτοιο πρόβλημα συμφόρησης ίσως καταλήξει σε τοπική αύξηση του πληθωρισμού βραχυπρόθεσμα, αλλά θα απέχει πολύ από τον βιώσιμο ή δομικό πληθωρισμό. Οι αρχές που θα εφαρμόσουν πολιτικές σε κάθε έθνος θα πρέπει να αντισταθούν στον πειρασμό να θεωρήσουν φυσιολογικές τέτοιες τακτικές τόσο πρόωρα.
Επομένως,ποιο είναι το πιο σημαντικό προς επίλυση πρόβλημα;Δεν είναι κανένα άλλο από την τεράστια επέκταση της ανισότητας που προκλήθηκε από την πανδημία. Η μετά πανδημίας εποχή αξίζει να ονομαστεί η εποχή της μεγάλης απόκλισης. Το χάσμα ανάμεσα στις ομάδες διαφορετικών εισοδημάτων, φύλων, και επίπεδα συσσώρευσης ανθρώπινου δυναμικού έχει διευρυνθεί περαιτέρω, ενώ η οικονομική ανισότητα στο πλαίσιο των –καθόλου παραδοσιακών –απειλών κατά της ασφάλειας έχει χειροτερεύσει δραματικά. Και αυτή ακριβώς η επέκταση θα είναι το μεγαλύτερο εμπόδιο στην βιώσιμη ανάπτυξη .Οι δημόσιες αρχές ανά τον κόσμο πρέπει να επικεντρωθούν στα εγχώρια και διεθνή μέτρα με στόχο την εξάλειψη της ανισότητας, καταβάλλοντας κάθε δυνατή προσπάθεια να σχεδιάσουν και να φέρουν εις πέρας αυτά τα μέτρα.
*O Έρολ Ούσερ (Erol User) είναι πρόεδρος και CEO της USER HOLDİNG. Επιχειρηματίας και φιλάνθρωπος, πρόκειται έναν από τους καινοτόμους παίκτες της επιχειρηματικής τουρκικής σκηνής. Η USER HOLDİNG είναι επενδυτική τραπεζική εταιρεία που προσφέρει συμβουλευτικές υπηρεσίες τόσο σε τουρκικές όσο και διεθνείς εταιρείες.
