Η διαδικασία ανάδειξης του Προέδρου της Δημοκρατίας από τον Μιχαήλ Στασινόπουλο μέχρι την Κατερίνα Σακελλαροπούλου είναι… διανθισμένη με εκλογικές προσθαφαιρέσεις, με κομματικές στρατηγικές και συσχετισμούς. Πριν από την τελευταία αναθεώρηση του συντάγματος, μάλιστα, η προεδρική εκλογή ήταν το… μέσο για την πρόκληση πολιτικών εξελίξεων, άρρηκτα συνδεδεμένων με τις πρόωρες κάλπες.
Τα έδρανα της Βουλής μισόν αιώνα τώρα έχουν να… θυμηθούν πολλά. Από τυπικές και αναμενόμενες ψηφοφορίες, μέχρι ευφάνταστους πολιτικούς συσχετισμούς, οριακές πλειοψηφίες και ευρύτατες συναινέσεις.
Η μετάβαση στη Δημοκρατία και στην εποχή Καραμανλή
Ο Μιχαήλ Στασινόπουλος (1974-75) ήταν ο πρώτος προσωρινός πρόεδρος της Γ΄ Ελληνικής Δημοκρατίας. Αντιχουντικός, δικαστικός και λογοτέχνης, είχε αναδειχθεί βουλευτής με το ψηφοδέλτιο Επικρατείας της ΝΔ. Εκλέχτηκε τον Δεκέμβριο του 1974, με 206 νεοδημοκρατικές ψήφους. Όλα τα κόμματα της αντιπολίτευσης ψήφισαν «όχι». Αρνητική ψήφο έδωσαν στη μυστική ψηφοφορία και δέκα βουλευτές της ΝΔ, κίνηση η οποία ερμηνεύτηκε ως εκδήλωση αποδοκιμασίας βασιλοφρόνων νεοδημοκρατών, λόγω της καραμανλικής «ουδετερότητας» στο δημοψήφισμα για το πολιτειακό.
Στη συζήτηση για τις αρμοδιότητες του προέδρου το καυστικό σχόλιο του αρχηγού του Κέντρου Γεωργίου Μαύρου έμελλε να αποτελεί ακόμη και σήμερα έναν κυρίαρχο προβληματισμό για τον ρόλο του ανώτατου πολιτειακού… άρχοντα. «Η μόνη δυνατότητα που έχει είναι να μεταβεί εις την δοξολογίαν της Μητροπόλεως την 1ην Ιανουαρίου και εις την παρέλασιν της 25ης Μαρτίου...».
Την ίδια περίοδο ο Κωνσταντίνος Καραμανλής είχε προτείνει στον Παναγιώτη Κανελλόπουλο ν’ αναλάβει. Τελικά, ο πρώην αρχηγός της ΕΡΕ και παραλίγο πρωθυπουργός, προτού επικρατήσει η επιλογή Καραμανλή στην ιστορική σύσκεψη της 24ης Ιουλίου 1974, δεν αποδέχθηκε την πρόταση.
Κάπως έτσι ξεκίνησε η εποχή της πολιτικής κυριαρχίας του Κωνσταντίνου Καραμανλή, ο οποίος τότε, για τον ΠτΔ, μπήκε σε διαδικασία αναζήτησης ενός προσώπου της απολύτου εμπιστοσύνης του, που θα έπρεπε να ταυτίζεται απολύτως με τον πρωθυπουργό και την κυβέρνησή του. Έτσι επιλέχθηκε ο Κωνσταντίνος Τσάτσος.
Ο διακεκριμένος καθηγητής και ακαδημαϊκός εκλέχτηκε αποκλειστικά με τις ψήφους της πανίσχυρης κοινοβουλευτικά ΝΔ (210 ΝΑΙ), ενώ η αντιπολίτευση ψήφισε τον Παναγιώτη Κανελλόπουλο (Ένωση Κέντρου) ή λευκό (ΠΑΣΟΚ και Αριστερά).
«Με είπαν τοποτηρητή, ότι ο ρόλος μου ήταν να ζεστάνω την καρέκλα που προοριζόταν γι’ αυτόν (τον Καραμανλή). Δέχομαι την κατηγορία...», ομολόγησε ο ίδιος ο Κωνσταντίνος Τσάτσος προς το τέλος της θητείας του.
Ο Κωνσταντίνος Τσάτσος θα αντικατασταθεί τον Απρίλιο του 1980 από τον Κωνσταντίνο Καραμανλή, μέσα από έντονες παρασκηνιακές διαβουλεύσεις, αφού η ΝΔ δεν διέθετε μετά τις εκλογές του 1977 τον «μαγικό» αριθμό των 180 βουλευτών που απαιτούνταν. Στην πρώτη ψηφοφορία, στις 23 Απριλίου, ο Κωνσταντίνος Τσάτσος συγκέντρωσε μόλις 179 ψήφους. Στην τρίτη και τελική ψηφοφορία, στις 5 Μαΐου, στην οποία ψήφισε και ο ίδιος ο πρωθυπουργός Κωνσταντίνος Καραμανλής εξασφαλίστηκαν 183 ψήφοι.
Η ιστορική εκλογή Σαρτζετάκη
Τον Μάρτιο του 1985 ο εθνάρχης Κωνσταντίνος Καραμανλής δεν εκλέγεται για δεύτερη συνεχή θητεία. Ο πρωθυπουργός Ανδρέας Παπανδρέου προβαίνει σε μία κίνηση πολιτικού αιφνιδιασμού και ρεβανσισμού, και παρά το γεγονός ότι εθεωρείτο βέβαιη η ανανέωση της θητείας Καραμανλή μέχρι τις παραμονές εκπνοής των σχετικών συνταγματικών προθεσμιών και υπήρχε σχετική συμφωνία-δέσμευση του πρωθυπουργού, προτείνει και επιβάλλει στην ΠτΔ τον Χρήστο Σαρτζετάκη.
Η εκλογή του δικαστικού και αντικαραμανλικού συμβόλου της δεκαετίας του 1960 –ανακριτής της υπόθεσης της πολιτικής δολοφονίας του βουλευτή της Αριστεράς Γρηγορίου Λαμπράκη– ήταν επεισοδιακή. Η Ν.Δ… χρωματίζει τα ψηφοδέλτια του ΝΑΙ για να διακρίνονται από τα υπόλοιπα λευκά, ο προσωρινός Πρόεδρος της Δημοκρατίας Ιωάννης Αλευράς αποκτά δικαίωμα ψήφου και ο βουλευτής της Ν.Δ. Ελευθέριος Καλογιάννης κλέβει την κάλπη, προκαλώντας πανδαιμόνιο στην αίθουσα της Ολομέλειας της Βουλής και εφεξής μετονομάζεται σε… Καλπογιάννη.
Εκεί ανοίγει και το κεφάλαιο του ανένδοτου «πολέμου» Καραμανλή-Παπανδρέου. «Όταν το πρωί της 9ης Μαρτίου πληροφορήθηκα τα διατρέξαντα... αισθάνθηκα βαθιά ανησυχία για το μέλλον αυτού του τόπου, όταν διαπίστωσα ότι ημπορούσε ένας πρωθυπουργός να συμπεριφέρεται ως κοινός απατεώνας...», αναφέρει ο ίδιος ο Κωνσταντίνος Καραμανλής.
Ο Σαρτζετάκης εκλέγεται με 180 ψήφους (ΠΑΣΟΚ, Αριστερά και ανεξάρτητοι), αλλά χωρίς τις προεδρικές υπερεξουσίες του συντάγματος του 1975. Η αναθεώρηση του 1985-86 μετατρέπει την ελληνική κοινοβουλευτική δημοκρατία από Προεδρική σε Προεδρευόμενη, καθιστώντας το προεδροκεντρικό σύστημα πρωθυπουργοκεντρικό.
Η εκλογή Σαρτζετάκη στρώνει τον δρόμο του ΠΑΣΟΚ στην εξουσία, στις εθνικές εκλογές το 1985, και η αναθεώρηση του συντάγματος μετατρέπει τη μυστική ψηφοφορία για τον ΠτΔ σε φανερή ονομαστική.
Η θητεία Σαρτζετάκη λήγει τον Μάρτιο του 1990 και οι διαδικασίες για τη νέα εκλογή ξεκίνησαν έναν μήνα νωρίτερα. Σε πρώτη φάση ΠΑΣΟΚ και ενιαίος (ακόμη) Συνασπισμός επιμένουν, μάλλον τυπικά, ελλείψει άλλης ρεαλιστικής προοπτικής, στο πρόσωπό του. Η ΝΔ του Κ. Μητσοτάκη δηλώνει «παρούσα» στις τρεις ψηφοφορίες για να προκαλέσει πρόωρες εκλογές και είναι σταθερά προσανατολισμένη στην επανεκλογή Καραμανλή. Μετά την πρώτη ψηφοφορία στη Βουλή, το ΠΑΣΟΚ προτείνει τον Ιωάννη Αλευρά, ενώ ο ΣΥΝ τάσσεται σχεδόν μέχρι τέλους υπέρ του Σαρτζετάκη, ενώ τελευταία στιγμή στηρίζει τον Κωνσταντίνο Δεσποτόπουλο.
Η Βουλή, που προήλθε από τις εκλογές του Νοεμβρίου 1989, ύστερα από τις τρεις άγονες ψηφοφορίες για τον ΠτΔ, διαλύθηκε πρόωρα τον Μάρτιο του 1990, και παρατάθηκε η θητεία Σαρτζετάκη, μέχρι να αναδειχτεί η νέα Βουλή τον Απρίλιο της ίδιας χρονιάς.
Ο Κωνσταντίνος Καραμανλής επιστρέφει στο Μέγαρο της Ηρώδου Αττικού, με 153 ψήφους, μετά την… αποστασία του βουλευτή Θόδωρου Κατσίκη της ΔΗΑΝΑ και των δύο «ανεξάρτητων» μουσουλμάνων Α. Σαδίκ και Α. Φαΐκογλου.
Ο Στεφανόπουλος «εγκαινιάζει» την υπερκομματική Προεδρία της Δημοκρατίας
Το 1995, ο Κωστής Στεφανόπουλος, έχοντας αποτύχει να εκλεγεί ευρωβουλευτής λίγους μήνες νωρίτερα, διαλύει το κόμμα του, τη ΔΗΑΝΑ, και εκλέγεται ΠτΔ, ύστερα από πρόταση του Αντώνη Σαμαρά.
Η υποψηφιότητα Στεφανόπουλου αποτρέπει τις ανεπιθύμητες για το ΠΑΣΟΚ και την Πολιτική Άνοιξη (ΠΟΛΑΝ) εκλογές, λόγω των δημοσκοπικών ευρημάτων (πρόκριμα της ΝΔ του Μιλτιάδη Έβερτ) και της κατάστασης της υγείας του ασθενή Ανδρέα Παπανδρέου.
Ο Πατρινός πολιτικός θα εκλεγεί οριακά με 181 ψήφους, έναντι 109 που συγκέντρωσε ο εκλεκτός της ΝΔ Αθανάσιος Τσαλδάρης. 10 βουλευτές θα δηλώσουν παρόντες (ΚΚΕ και Μιχάλης Παπακωνσταντίνου, ενώ ο αρχηγός της ΝΔ Μιλτιάδης Έβερτ… ξέχασε να συγχαρεί τον νέο Πρόεδρο για την εκλογή του.
Το 2000, επί πρωθυπουργίας Κώστα Σημίτη, ο ΠτΔ Κ. Στεφανόπουλος έχει ήδη ανακηρυχθεί σε υπερκομματικό πρόσωπο και θα ανανεώσει τη θητεία του από την πρώτη ψηφοφορία, με 269 ψήφους. Τότε εγκαινιάζεται και μία νέα πολιτική στάση. Το κυβερνών κόμμα να στηρίζει ΠτΔ από… αντίπαλη κομματική παράταξη.
Ο πρωθυπουργός Κώστας Σημίτης χαρακτήρισε τον Κωστή Στεφανόπουλο σύμβολο και εκφραστή της ενότητας και της συναίνεσης. Ο αρχηγός της ΝΔ, Κώστας Καραμανλής, τόνισε ότι η επανεκλογή του συμβολίζει την ανάγκη για σύνθεση και συνεννόηση.
Πιστή στην… υπερκομματική παράδοση η προεδρία Παπούλια και το «εργαλείο» της προεδρίας Παυλόπουλου
Το ρεκόρ… αποδοχής του Κωστή Στεφανόπουλου θα καταρριφθεί πέντε χρόνια αργότερα από τον Κάρολο Παπούλια. Ο Ηπειρώτης πολιτικός ψηφίζεται με 279 ΝΑΙ, και 17 ΠΑΡΩΝ από ΚΚΕ και ΣΥΝ και συνεχίζει την παράδοση ο ΠτΔ να ανήκει στον πολιτικό χώρο της… αντιπολίτευσης.
Η δεύτερη θητεία Παπούλια από το 2010 επιτυγχάνεται με διαφορετικούς πολιτικούς συσχετισμούς. Εκλέγεται με 266 ΝΑΙ από το κυβερνητικό ΠΑΣΟΚ, τη ΝΔ του Αντώνη Σαμαρά και το ΛΑΟΣ του Γιώργου Καρατζαφέρη
Το πιο αντιπροσωπευτικό δείγμα εργαλειοποίησης της διαδικασίας εκλογής του ΠτΔ έρχεται από την… ταραγμένη περίοδο 2014-15. Η κυβέρνηση Σαμαρά (ΝΔ, ΠΑΣΟΚ, ΔΗΜΑΡ) που… «σπάει» με αιχμή το κλείσιμο της ΕΡΤ σε συγκυβέρνηση Σαμαρά-Βενιζέλου επιχειρεί να αποφύγει τις κάλπες εν όψει της νέας εκλογής ΠτΔ. Ο ΣΥΡΙΖΑ, αναμένοντας τη νίκη σε αυτές, επιδιώκει την επίσπευση, προαναγγέλλοντας ότι δεν πρόκειται να ψηφίσει τον όποιο υποψήφιο προτείνει η κυβερνητική πλειοψηφία.
Τελικά, η κυβέρνηση Σαμαρά μεταφέρει νωρίτερα την εκλογή του ΠτΔ και, όπως αναμενόταν, οι τρεις ψηφοφορίες ήταν άκαρπες. Ο υποψήφιός της Σταύρος Δήμας δεν συγκέντρωσε τον απαιτούμενο αριθμό των ψήφων, καθώς υπολείπονταν κατά 12 από τον αριθμό 180.
Μετά τη νίκη του ΣΥΡΙΖΑ στις εκλογές (149 έδρες) και την κυβέρνηση ΣΥΡΙΖΑ-ΑΝΕΛ (162 συνολικά έδρες) ο πρωθυπουργός Αλέξης Τσίπρας δεν ακολούθησε τον δρόμο της λογικής και των… «μετρημένων κουκιών». Δεν επέλεξε πρόσωπο από την Αριστερά. Πρότεινε τον Προκόπη Παυλόπουλο, κορυφαίο παραδοσιακό στέλεχος της «λαβωμένης» ΝΔ. Ο Προκόπης Παυλόπουλος εκλέχτηκε από την πρώτη ψηφοφορία με 233 ψήφους.
Ο σημερινός πρωθυπουργός Κυριάκος Μητσοτάκης δεν συναίνεσε στην επανεκλογή Παυλόπουλου το 2020 και προχώρησε σε μία… άλλου τύπου υπερκομματική πρόταση, με την υποψηφιότητα της Κατερίνας Σακελλαροπούλου. Και τώρα, με την ανακοίνωση της υποψηφιότητα του Κωνσταντίνου Τασούλα επιστρέφει στα… πολιτικά εδάφη της ΝΔ.
Από τους «8» μέχρι σήμερα ενοίκους της Ηρώδου Αττικού, μόνο 3 από τα πρόσωπα που πρότεινε ο εκάστοτε πρωθυπουργός για το ύπατο αξίωμα προέρχονταν από τον αντίπαλο πολιτικό χώρο. Στην εκλογή του 1995 όταν ο Ανδρέας Παπανδρέου και το ΠΑΣΟΚ πρότειναν τον Κωστή Στεφανόπουλο, το 2004 όταν ο Κώστας Καραμανλής και η ΝΔ πρότειναν τον Κάρολο Παπούλια και το 2014 ο Αλέξης Τσίπρας και η συγκυβέρνηση ΣΥΡΙΖΑ ΑΝΕΛ πρότειναν τον Προκόπη Παυλόπουλο.
Από το 1974 μέχρι το 1995 η εκάστοτε κυβέρνηση επέλεγε πρόσωπο για το ύπατο αξίωμα από τον δικό του ή από «συγγενή» πολιτικό χώρο.
Οι μόνες περιπτώσεις που κυβέρνηση και αξιωματική αντιπολίτευση… συναντήθηκαν στις υποψηφιότητες για την Προεδρία της Δημοκρατίας ήταν η επανεκλογή –δεύτερη θητεία– του Κωστή Στεφανόπουλου, οι δύο εκλογές του Κάρολου Παπούλια και η εκλογή της Κατερίνας Σακελλαροπούλου.
Απολύτως ομόφωνη εκλογή, ωστόσο, του Προέδρου της Δημοκρατίας δεν έχει επιτευχθεί ακόμη και όταν ο υποψήφιος ήταν ένας και μοναδικός και στην ψηφοφορία δεν υπήρχε άλλη αντιπρόταση.
