Με απόφαση του Ευρωπαϊκού Κοινοβουλίου το 2015, καθιερώθηκε η 2α Αυγούστου ως ευρωπαϊκή ημέρα μνήμης του ολοκαυτώματος των Ρομά, για να τιμήσουμε τους εκατοντάδες χιλιάδες αθώους Σίντι και Ρομά που εξοντώθηκαν βάναυσα από το ναζιστικό καθεστώς κατά το 2ο Παγκόσμιο Πόλεμο. Πρόκειται για μια γενοκτονία που για δεκαετίες παρέμενε στο περιθώριο της επίσημης ιστοριογραφίας.
Τη νύχτα της 2ας προς την 3η Αυγούστου 1944, η ναζιστική θηριωδία κατά των τσιγγάνων κορυφώθηκε με τον πλέον απάνθρωπο τρόπο. Περίπου 4.300 Σίντι και Ρομά, άνδρες, γυναίκες, παιδιά και ηλικιωμένοι, που ήταν κρατούμενοι στο στρατόπεδο των τσιγγάνων στο Άουσβιτς-Μπίρκεναου, εξοντώθηκαν από τους Ναζί στους θαλάμους των αερίων. Το στρατόπεδο των τσιγγάνων που ήταν τμήμα του κολαστηρίου του Άουσβιτς, αποτελείτο από 32 παράγκες που έμοιαζαν με στάβλους, προορισμένες αρχικά για να στεγάσουν άλογα.
Η πρώτη αποστολή με Ρομά από τη Γερμανία έφτασε στο Άουσβιτς στις 26 Φεβρουαρίου 1943. Ωστόσο, οι συστηματικές διώξεις των Ρομά ξεκίνησαν από το ναζιστικό καθεστώς, πολύ πριν τον πόλεμο, μόλις ο Αδόλφος Χίτλερ ανέλαβε την εξουσία. Στα μέσα της δεκαετίας του '30, εκδόθηκε το πόρισμα της ψευδοεπιστημονικής μελέτης που διεξήχθη από τη Μονάδα Έρευνας για τη Φυλετική Υγιεινή και τη Δημογραφική Βιολογία, σύμφωνα με το οποίο οι Ρομά ταξινομήθηκαν ως γενετικά κατώτερη φυλή, που ζουν εκτός κοινωνίας, έχοντας γενετική προδιάθεση στην εγκληματικότητα και την επαιτεία. Το 1935, ως αποτέλεσμα των νόμων της Νυρεμβέργης για τη φυλετική καθαρότητα, επιβλήθηκαν αυστηροί περιορισμοί στους τσιγγάνους, ενώ το 1937 υποβιβάστηκαν μαζί με τους Εβραίους σε πολίτες δεύτερης κατηγορίας.
Κατά τη διάρκεια του πολέμου, εκατοντάδες χιλιάδες Ρομά Σίντι και Lalleri, εκτοπίστηκαν και θανατώθηκαν στο Άουσβιτς-Μπιρκενάου, στο Τσέλμνο, στο Μπελζέκ, στο Σόμπιμπορ και στην Τρεμπλίνκα. Στο Άουσβιτς εκτοπίστηκαν περίπου 23.000 άνθρωποι, οι περισσότεροι εκ των οποίων εξοντώθηκαν από την πείνα, τις κακουχίες, τις ασθένειες, τα πειράματα, τα βασανιστήρια, τα αέρια.
Παρά όμως το βαρύ αυτό φόρο αίματος, η φρικτή αυτή πτυχή του ολοκαυτώματος παρέμενε μέχρι πριν από μερικά χρόνια σχεδόν αόρατη και τώρα αρχίζει να αποκτά τη θέση που της αναλογεί στην ιστορική συνείδηση της Ευρώπης. Ήταν μια γενοκτονία που δεν διδάχθηκε στα σχολεία, παραμένοντας για δεκαετίες ολόκληρες, στο ημίφως μιας άβολης σιωπής. Ίσως γιατί τα θύματα βίωναν και μετά το τέλος του πολέμου μιας άλλης μορφής κοινωνική περιθωριοποίηση. Ίσως πάλι, γιατί οι λίγοι που επέζησαν, δεν είχαν τα μέσα να ακουστεί η φωνή τους, προσθέτοντας και τη δική τους προσωπική μαρτυρία στις ιστορικές αφηγήσεις του ολοκαυτώματος. Τώρα όμως πλέον γνωρίζουμε την αλήθεια και δεν πρέπει να την αφήσουμε να ξεθωριάσει, αλλά να τη φωτίσουμε και να την αναδείξουμε, ώστε να καταστεί μέρος της ευρωπαϊκής συλλογικής μας μνήμης, αδιάψευστη παρακαταθήκη για τις γενιές που έρχονται.
Το Συμβούλιο της Ευρώπης, σε συνεργασία με την Ευρωπαϊκή Ένωση, έχει ξεκινήσει το Κοινό Πρόγραμμα «Roma Holocaust Remembrance and Education – RomaMemory» από τον Μάιο του 2024, με στόχο την ενίσχυση της διδασκαλίας της ιστορίας των Ρομά και του ολοκαυτώματος και την ευαισθητοποίηση του κοινού. Το πρόγραμμα υποστηρίζει την ένταξη αυτών των θεματικών σε σχολικά προγράμματα, την επιμόρφωση εκπαιδευτικών και τη δημιουργία κατάλληλου εκπαιδευτικού υλικού, όπως το εγχειρίδιο «Right to Remember».
Όλοι πρέπει να γνωρίζουμε καλά, σε ποιο σημείο μπορεί να φέρει την ανθρωπότητα το φυλετικό μίσος και ο ακραίος φανατισμός, αλλά και όταν η αδιαφορία επιτρέπει στην αδικία να ριζώσει. Η μνήμη του Ολοκαυτώματος των Ρομά δεν αφορά μόνο το παρελθόν. Είναι κυρίως μια προειδοποίηση για το παρόν και μια έκκληση για το μέλλον. Με ελάχιστους πλέον επιζώντες, αποτελεί δικό μας χρέος να διασφαλίσουμε, ότι η φωνή τους θα ακουστεί όχι μόνο σε μας, αλλά θα γίνει συλλογικό κεκτημένο της ανθρωπότητας και θα φτάσει και στις επόμενες γενιές.
Οι χώρες της Ευρώπης αλλά και οι κοινωνίες μας, πρέπει να στεκόμαστε αταλάντευτα καταδικάζοντας κάθε έκφραση ρητορικής μίσους και καταπολεμώντας κάθε έκφανση αντιτσιγγανισμού. Με αφορμή αυτήν την ημέρα μνήμης, ας ανανεώσουμε τη δέσμευσή μας στην επαγρύπνηση, τη μνήμη και τη δράση, ώστε οι Ρομά, οι Σίντι, αλλά και όλες οι κοινότητες στην Ευρώπη, να μπορούν να ζουν απαλλαγμένες από φόβο, μίσος και διακρίσεις.
