Δώδεκα χρόνια έχουν περάσει από τη νύχτα της 17ης προς τη 18η Σεπτεμβρίου 2013, όταν ο Παύλος Φύσσας, μουσικός και ενεργός πολίτης, έπεσε νεκρός στο Κερατσίνι από το μαχαίρι του μέλους της Χρυσής Αυγής, Γιώργου Ρουπακιά. Η δολοφονία εκείνη αποτέλεσε σοκ για ολόκληρη την ελληνική κοινωνία και σηματοδότησε την αρχή του τέλους για μια οργάνωση που μέχρι τότε δρούσε ανενόχλητη μέσα στη Βουλή και στις γειτονιές, σπέρνοντας τον τρόμο και τον φανατισμό.
Ο Παύλος, γνωστός στη μουσική σκηνή ως Killah P, είχε ταυτιστεί με στίχους ενάντια στην αδικία και στον φασισμό. Η βίαιη απώλειά του αποκάλυψε με τον πιο σκληρό τρόπο το πραγματικό πρόσωπο των νεοναζί, ενώ παράλληλα ενεργοποίησε τις δικαστικές και πολιτικές εξελίξεις που οδήγησαν στη μεγαλύτερη δίκη της μεταπολίτευσης.
Η βραδιά της δολοφονίας ήταν αποκαλυπτική για τον τρόπο δράσης της Χρυσής Αυγής. Οργανωμένο τάγμα εφόδου είχε βγει στους δρόμους της Αμφιάλης με στόχο να σπείρει τον φόβο. Ο Ρουπακιάς πλησίασε τον Παύλο Φύσσα και τον μαχαίρωσε μπροστά σε φίλους και περαστικούς, με τους αστυνομικούς να βρίσκονται λίγα μέτρα μακριά, χωρίς να καταφέρουν να αποτρέψουν το έγκλημα.
Ο ίδιος ο Παύλος, λίγα λεπτά πριν χάσει τις αισθήσεις του, κατονόμασε τον δολοφόνο του. Η φωνή του, λίγο πριν σιγήσει, στάθηκε ικανή να οδηγήσει στην αποκάλυψη του εγκληματικού σχεδίου που κρυβόταν πίσω από τη βιτρίνα ενός κοινοβουλευτικού κόμματος. Η κοινωνία αντέδρασε με οργή και αποφασιστικότητα. Χιλιάδες πολίτες κατέβηκαν στους δρόμους, η νεολαία ξεσηκώθηκε, ενώ το πολιτικό σύστημα βρέθηκε αντιμέτωπο με την ανάγκη να δώσει ξεκάθαρη απάντηση.
Για πρώτη φορά στη μεταπολίτευση ένα κοινοβουλευτικό κόμμα αντιμετωπίστηκε ως εγκληματική οργάνωση. Οι συλλήψεις του Νίκου Μιχαλολιάκου και της ηγετικής ομάδας, οι διώξεις δεκάδων στελεχών και η απαγγελία κατηγοριών για διεύθυνση εγκληματικής οργάνωσης αποτέλεσαν ιστορική τομή.
Το πραγματικό πρόσωπο
Η δίκη, που ξεκίνησε το 2015 και ολοκληρώθηκε τον Οκτώβριο του 2020, εξελίχθηκε σε μια πενταετή διαδικασία που δοκίμασε αντοχές, αποκάλυψε παραλείψεις αλλά και ανέδειξε την αξία της Δικαιοσύνης στη δημοκρατία. Κατά τη διάρκειά της κατατέθηκαν χιλιάδες έγγραφα, ακούστηκαν εκατοντάδες μάρτυρες και φωτίστηκαν επιθέσεις κατά μεταναστών, συνδικαλιστών του ΠΑΜΕ, αντιφασιστών και δημοκρατικών πολιτών.
Στο τέλος, το δικαστήριο έκρινε ένοχη τη Χρυσή Αυγή ως εγκληματική οργάνωση και επέβαλε βαριές ποινές στους ηγέτες και στα μέλη της. Ο Γιώργος Ρουπακιάς καταδικάστηκε για τη δολοφονία του Παύλου, ενώ οι Μιχαλολιάκος, Κασιδιάρης, Λαγός, Παππάς, Παναγιώταρος και άλλα κορυφαία στελέχη βρέθηκαν πίσω από τα σίδερα για διεύθυνση εγκληματικής οργάνωσης. Ηταν μια ιστορική απόφαση που καταγράφηκε όχι μόνο στα δικαστικά χρονικά αλλά και στη συλλογική μνήμη του ελληνικού λαού ως μεγάλη νίκη απέναντι στον φασισμό.
Η μητέρα του Παύλου, η Μάγδα Φύσσα, υπήρξε το πρόσωπο-σύμβολο αυτής της πορείας. Η καθημερινή της παρουσία στο δικαστήριο, το πείσμα και η αξιοπρέπειά της έδωσαν δύναμη σε μια κοινωνία που απαιτούσε δικαιοσύνη. Οταν το δικαστήριο ανακοίνωσε την ετυμηγορία το 2020, τα λόγια της «Παύλο, τα κατάφερες, γιε μου» σφράγισαν τη στιγμή.
Δώδεκα χρόνια μετά οι περισσότεροι καταδικασθέντες εκτίουν τις ποινές τους σε φυλακές της χώρας, αλλά δεν λείπουν οι αντιδράσεις για αποφυλακίσεις λόγω υγείας και για δικαστικές διαδικασίες που παραμένουν σε εξέλιξη. Ο Νίκος Μιχαλολιάκος πρόσφατα αποφυλακίστηκε για λόγους υγείας, γεγονός που προκάλεσε έντονη δυσφορία στην οικογένεια Φύσσα και σε αντιφασιστικούς φορείς. Ο Ηλίας Κασιδιάρης, αν και στη φυλακή, επιχείρησε να διατηρήσει πολιτική παρουσία μέσα από το κόμμα του, ενώ ο Γιάννης Λαγός συνέχισε να προκαλεί με τις παρεμβάσεις του από τις Βρυξέλλες, προτού τελικά βρεθεί και αυτός αντιμέτωπος με την εκτέλεση της ποινής του.
Οι εξελίξεις αυτές δείχνουν ότι η μάχη για την οριστική περιθωριοποίηση των νεοναζί δεν είναι απλή, ούτε έχει ολοκληρωθεί. Η μνήμη του Παύλου Φύσσα όμως παραμένει ζωντανή. Κάθε Σεπτέμβρη στο Κερατσίνι άνθρωποι συγκεντρώνονται για να τιμήσουν τον Παύλο με συναυλίες, πορείες και δράσεις.
Δώδεκα χρόνια μετά, η Ελλάδα καλείται να αναλογιστεί τι διδάχτηκε από εκείνη τη νύχτα. Ο φασισμός δεν εμφανίζεται πάντα με μαύρες μπλούζες και συνθήματα, τρέφεται από την κρίση, την ανασφάλεια, την περιθωριοποίηση και την οργή. Η εμπειρία της Χρυσής Αυγής έδειξε ότι η δημοκρατία δεν μπορεί να εφησυχάζει και ότι οι θεσμοί πρέπει να επαγρυπνούν.
Η δικαστική νίκη του 2020 ήταν σημαντική, αλλά η πρόκληση τώρα είναι να μην επιτραπεί ξανά η δημιουργία ανάλογων μορφωμάτων. Ο Παύλος Φύσσας δεν ήταν απλώς ένα θύμα. Ήταν ένας νέος που πίστευε στη δύναμη του λόγου, της μουσικής και της κοινωνικής δράσης. Ο θάνατός του έγινε σύμβολο και η φωνή του εξακολουθεί να ακούγεται μέσα από τα τραγούδια του, αλλά κυρίως μέσα από τη συλλογική μνήμη και τις κινητοποιήσεις που φωνάζουν πως ο «Παύλος ζει».
Η ελληνική κοινωνία, δώδεκα χρόνια μετά, έχει χρέος να μην ξεχάσει, να υπερασπίζεται τη δημοκρατία και να αποδεικνύει καθημερινά ότι δεν υπάρχει χώρος για τον ναζισμό και το μίσος.
