Στις αρχές της δεκαετίας του 2000, ο Χρύσανθος Λαζαρίδης έγραψε ένα άρθρο με τίτλο «Το σύνδρομο του τσαμπατζή στην εξωτερική μας πολιτική» (free-rider syndrome) στο οποίο περιγράφονταν κάποιες καταστάσεις όπου η ελληνική διπλωματία προσδοκούσε να αποκομίσει οφέλη δίχως να έχει τις ανάλογες εισφορές. Δεν είναι γνωστό εάν ο Ντόναλντ Τραμπ, ασχολείτο, τότε, με τη διεθνή πολιτική ή εάν έχει μελετήσει το έργο του κ. Λαζαρίδη.
Το βέβαιο είναι ότι η πρακτική που εφαρμόζει και αναμένεται να επιτείνει στη δεύτερη θητεία του έχει αυτό το σκεπτικό: Τον τερματισμό όσων -ο ίδιος θεωρεί ότι- λειτουργούν ως «τσαμπατζήδες» και επωφελούνται από την χώρα του χωρίς αντιστάθμισμα. Στην κατηγορία αυτή ο Αμερικανός πρόεδρος περιλαμβάνει και την Διώρυγα του Παναμά. Τον περασμένο Δεκέμβριο, ο κ. Τραμπ τόνισε ότι οι ΗΠΑ πρέπει να ανακτήσουν την Διώρυγα, αφήνοντας ανοιχτό το ενδεχόμενο χρήσης βίας.
Την 20 η Ιανουαρίου -ημέρα της ορκωμοσίας του, αφιέρωσε αρκετό χρόνο στο θέμα: Υποστήριξε ότι η Διώρυγα δόθηκε ανοήτως στον Παναμά και ότι η κυβέρνηση του έχει αθετήσει υποσχέσεις και παραβιάσει συμφωνίες, ανέφερε ότι τα αμερικανικά πλοία και το Πολεμικό Ναυτικό των ΗΠΑ «δεν αντιμετωπίζονται δίκαια» ενώ υποστήριξε ότι η Κίνα εκμεταλλεύεται τη διώρυγα. «Και δεν την δώσαμε εμείς στην Κίνα. Την δώσαμε στον Παναμά και την παίρνουμε πίσω» πρόσθεσε.
Ιστορία και σημασία
Η ιστορία ξεκινά το 1903. Αφότου βοήθησαν τον Παναμά να αποσχιστεί από την Κολομβία, οι ΗΠΑ εξασφάλισαν τη συγκατάθεση του για να κατασκευάσουν την διώρυγα η οποία ξεκίνησε να λειτουργεί το 1914. Οι ΗΠΑ κατείχαν και διαχειρίζονταν την τεχνητή υδάτινη οδό μέχρι το 1997. Τότε, ο Αμερικανός πρόεδρος Τζίμι Κάρτερ, αποπειρώμενος να βελτιώσει τις σχέσεις της χώρας του με τη Λατινική Αμερική προέβη σε μια αμφιλεγόμενη ενέργεια: Υπέγραψε τη συμφωνία Τορίχος – Κάρτερ, στην οποία καθιερώνονταν κοινή εξουσία ΗΠΑ - Παναμά στη διώρυγα μέχρι το 1999 και μετέπειτα η Ουάσιγκτον «θα παραχωρούσε τον πλήρη έλεγχο της διώρυγας στην Αρχή Διώρυγας του Παναμά, μια αυτόνομη κυβερνητική υπηρεσία του Παναμά».
Η Διώρυγα του Παναμά είναι στρατηγικής σημασίας θαλάσσια οδός για το εμπόριο και την οικονομία στην αμερικανική Ήπειρο αλλά και για την παγκόσμια ναυτιλία: Συνδέει τους δύο ωκεανούς, Ατλαντικό και Ειρηνικό, επιτρέποντας στα πλοία «να παρακάμψουν το χρονοβόρο ταξίδι γύρω από το νοτιότερο άκρο της Νότιας Αμερικής» και με αυτό τον τρόπο μειώνεται σημαντικά ο χρόνος και το κόστος της ναυτιλίας. Η διώρυγα, σύμφωνα με διεθνείς αναλυτές, είναι ζωτικής σημασίας τόσο για τις ΗΠΑ όσο και για τον Παναμά.
Μνήμες εισβολής
Οι απειλές του κ. Τραμπ ανησύχησαν πολλούς Παναμέζους, στο μυαλό των οποίων ήρθε το 1989: Τότε, οι ΗΠΑ εισέβαλαν κεντροαμερικανική δημοκρατία και ανέτρεψαν τη στρατιωτική δικτατορία του στρατηγού Μανουέλ Νοριέγκα (ο οποίος συνελήφθη, μεταφέρθηκε και δικάστηκε στις ΗΠΑ ως ναρκέμπορος). Έκτοτε, εκτός από δημοκρατία, ο Παναμάς έγινε και στενός εταίρος της Ουάσιγκτον.
Κινεζικό φάντασμα
Το βασικό αμερικανικό επιχείρημα για την ανάκτηση της διώρυγας σχετίζεται με την επιρροή και τον ρόλο που έχει η Κίνα στη λειτουργία της. Σύμφωνα με το «Atlantic Council», το 1997, «μια κοινοπραξία με έδρα το Χονγκ Κονγκ κέρδισε μια διαδικασία υποβολής προσφορών για τη λειτουργία λιμένων σε κάθε άκρο της διώρυγας. Έκτοτε, το αυξανόμενο ενδιαφέρον της Κίνας για τη διώρυγα και για τον Παναμά συνολικά, έχει προκαλέσει ανησυχίες».
Υπό αυτό το πρίσμα, το γεγονός ότι το 2017 ο Παναμάς διέκοψε τους δεσμούς του με την Ταιβάν, εγκαινιάζοντας ταυτόχρονα ένα νέο κύμα κινεζικών επενδύσεων στη χώρα του, επαύξησε τις ανησυχίες της Ουάσιγκτον.
Από την πλευρά τους, η διαχειρίστρια εταιρεία της διώρυγας και η κυβέρνηση του Παναμά διατείνονται ότι η Κίνα δεν έχει καμία επιρροή και ότι όσες συμβάσεις ανατέθηκαν σε κινεζικές εταιρίες έγιναν με διαφάνεια. «Διοικείται κατά 100% από Παναμέζους. Και είμαστε ουδέτεροι απέναντι σε όλες τις χώρες», δήλωσε η Ίλια Εσπίνο ντι Μαρότα, αντιπρόεδρος στην Αρχή της Διώρυγας του Παναμά.
Τι προβλέπεται
Σύμφωνα με την δεξαμενή σκέψης «Συμβούλιο για τις Εξωτερικές Σχέσεις», οι ΗΠΑ έχουν το δικαίωμα «να ενεργήσουν εάν υπάρχει στρατιωτική απειλή για την ουδετερότητα της διώρυγας, αλλά αυτό δεν επιτρέπει στην Ουάσιγκτον να ανακτήσει μονομερώς την κυριότητα της». Επιπρόσθετα, κάτι τέτοιο -ανεξάρτητα από το πόσο συγκινεί την αμερικανική ηγεσία- θα συνιστούσε ωμή παραβίαση του διεθνούς δικαίου.
Μούδιασμα
Η όλη συζήτηση έχει προκαλέσει μούδιασμα στον Παναμά. Προ ημερών, η κυβέρνηση της χώρας εξέφρασε την ανησυχία της στον ΟΗΕ για τις αμερικανικές απειλές. Επιπλέον, ο πρόεδρος του Παναμά, Χοσέ Ραούλ Μουλίνο, υποστήριξέ ότι «δεν υπάρχει καμία πιθανότητα να ανοίξει οποιαδήποτε συζήτηση γύρω από τη μεταβίβαση της ιδιοκτησίας της διώρυγας» και αρνήθηκε οποιαδήποτε κινεζική ανάμειξη στις λειτουργίες της διώρυγας. Ο κ. Μουλίνο, ο οποίος εξελέγη τον Μάιο του 2024, είναι επικεφαλής μιας συντηρητικής, φιλοαμερικανικής και φιλοεπιχειρηματικής κυβέρνησης και έχει υποσχεθεί μεγαλύτερη συνεργασία με τις ΗΠΑ.
Ανώτερος αξιωματούχος του Παναμά που μίλησε υπό το καθεστώς ανωνυμίας στους «Financial Times» περιέγραψε την ανησυχία της κυβέρνησής του. «Πιστεύουμε ότι θα μπορούσαν να υπάρξουν κάποιου είδους αντίποινα αν ο Τραμπ δεν πάρει αυτό που θέλει. Ας δούμε λοιπόν τι μπορεί να υπάρχει στο τραπέζι των διαπραγματεύσεων» σημείωσε χαρακτηριστικά.
Το ερώτημα
Το ερώτημα του ενός εκατομμυρίου είναι τι θα πράξουν οι ΗΠΑ. Την προσεχή Πέμπτη, ο νέος Αμερικανός υπουργός Εξωτερικών, Μάρκο Ρούμπιο, επισκέπτεται τον Παναμά. Αυτό θα είναι το πρώτο του ταξίδι στο εξωτερικό.
Οι εκτιμήσεις ποικίλουν. Κάποιοι εικάζουν ότι ΗΠΑ θα επιχειρήσουν με μια φιλική επενδυτική επίθεση στον Παναμά να αποσπάσουν ευνοϊκότερες τιμές διοδίων για όσο πλοία τους περνούν από την διώρυγα. Άλλοι, θεωρούν, ότι ο πρόεδρος Τραμπ θα απειλήσει με φαραωνικούς δασμούς, όπως στην περίπτωση της Κολομβίας.
Το σενάριο της στρατιωτικής εισβολής είναι αμφιλεγόμενο και έχει κόστος για τις ΗΠΑ. Αρχικά, θα απομακρύνει τις χώρες της Λατινικής Αμερικής και θα της ωθήσει ακόμα εγγύτερα της Κίνα, η οποία ασκεί μεγάλη επιρροή στην ευρύτερη περιοχή. Εν συνεχεία, εάν ο κ. Τραμπ κάνει χρήση ισχύος θα ακυρώνει το αφήγημα ότι είναι πρόεδρος «που τελειώνει πολέμους και συρράξεις». Οπωσδήποτε, τα διαπραγματευτικά περιθώρια για τις ΗΠΑ είναι μεγάλα. Για τον Παναμά, οι διμερείς διαπραγματεύσεις αποτελούν μονόδρομο.
