Με την υπογραφή της κοινής Δήλωσης της Προέδρου της Ευρωπαϊκής Επιτροπής Ursula von der Leyen, του Προέδρου του Ευρωπαϊκού Κοινοβουλίου David Sassoli και του πρωθυπουργού της Πορτογαλίας António Costa, ο οποίος κατέχει την εκ περιτροπής προεδρία του Συμβουλίου της Ευρωπαϊκής Ένωσης, σήμερα δίνεται η εκκίνηση για τη διαδικασία της Διάσκεψης για το Μέλλον της Ευρώπης. Η πορεία του Συνεδρίου ήταν επίπονη μέχρι σήμερα και εξακολουθούν να υπάρχουν πολλά ερωτήματα σχετικά με την πραγματοποίησή της και τα αποτελέσματα που θα είναι σε θέση να παράγει.
του Στράτου Γεραγώτη
Η καγκελάριος Άνγκελα Μέρκελ, κατά τη διάρκεια του γερμανικού εξαμήνου στο τιμόνι του Συμβουλίου της ΕΕ, απέτυχε να ξεμπλοκάρει τη διαδικασία και εναπόκειται στην πορτογαλική Προεδρία να βρει έναν τρόπο να ξεπεράσει το αδιέξοδο. Η Κοινή Διακήρυξη αντιπροσωπεύει σίγουρα έναν προς τα κάτω συμβιβασμό, αλλά θέτει ορισμένα κριτήρια που θα διασφαλίσουν ότι η διαδικασία θα ξεκινήσει, πιθανώς στις 9 Μαΐου , με τον εορτασμό της Ημέρας της Ευρώπης, και θα διαρκέσει μέχρι την άνοιξη του 2022, υπό την προεδρία του Emmanuel Macron και λίγο πριν από τις γαλλικές εκλογές.
Πρώτον, η Διακήρυξη ξεπερνά το αδιέξοδο για την προεδρία της Διάσκεψης, η οποία ανατίθεται από κοινού στους προέδρους της Επιτροπής, του Κοινοβουλίου και του Συμβουλίου. Αντίθετα, η πραγματική διαχείριση θα ανατεθεί στην εκτελεστική επιτροπή 9 μελών, εκπροσώπους της Επιτροπής, του Κοινοβουλίου και του Συμβουλίου, καθώς και σε 4 μέλη παρατηρητών, τα οποία θα λάβουν αποφάσεις μέσω του κανόνα της συναίνεσης και θα επικουρούνται από την γραμματεία.
Διάλογοι για την ιθαγένεια
Όσον αφορά τη διαδικασία, λέγεται ότι η Διάσκεψη θα είναι μια άσκηση «από κάτω προς τα πάνω», ακόμη και αν μέχρι τώρα έχει γίνει κυρίως από πάνω προς τα κάτω. Η διαχείριση σε θεσμικό επίπεδο έχει ολοκληρωθεί , και θα επικεντρώνεται στους ευρωπαίους πολίτες, ακόμη και αν Η Δήλωση δεν προσδιορίζει με σαφή τρόπο τη συμμετοχή τους. Ωστόσο, γνωρίζουμε ότι θα δοθεί μεγάλη προσοχή στους νέους και ότι οι φυσικές συναντήσεις θα συνοδεύονται από διαδικτυακές εκδηλώσεις που διαχειρίζονται μια πολύγλωσση και διαδραστική ψηφιακή πλατφόρμα. Η κοινή δήλωση παρέχει επίσης ορισμένες ενδείξεις για τα θέματα που πρέπει να αντιμετωπιστούν, από την κλιματική αλλαγή έως τη μετανάστευση , τον ρόλο της Ένωσης στον κόσμο, αλλά και τους δημοκρατικούς μηχανισμούς, την επικουρικότητα και τη διαφάνεια, προβλέποντας επίσης ότι οι πολίτες μπορούν να θέσουν θέματα που θεωρούν σχετικά.
Μεταρρύθμιση της ΕΕ
Η πανδημία Covid-19 και οι οικονομικές και κοινωνικές της συνέπειες στην πραγματικότητα έχουν αναδείξει πολλά κενά στο ευρωπαϊκό σχέδιο, και επομένως είναι λογικό να ζητάμε από τους πολίτες να επισημάνουν αυτά που θεωρούν ως πιο συναφή. Η ημερήσια διάταξη της διάσκεψης θα πρέπει συνεπώς να διευρυνθεί για να προσδιορίσει τις πολιτικές και θεσμικές μεταρρυθμίσεις που απαιτούνται για να διασφαλιστεί η αντίσταση της ΕΕ, η ικανότητά της να ανταποκρίνεται στις ανάγκες των πολιτών και πώς μπορεί να διαδραματίσει έναν πιο ενεργό διεθνή ρόλο. Αυτή η διαδικασία θα μπορούσε να εξετάσει τη μεταφορά στην Ένωση νέων αρμοδιοτήτων από τα κράτη μέλη και την επέκταση της εφαρμογής της ειδικής πλειοψηφίας. Θα μπορούσαν επίσης να προκύψουν προτιμήσεις για την κατεύθυνση της διαδικασίας ευρωπαϊκής ολοκλήρωσης, με μια πιο υπερεθνική ή διακυβερνητική έννοια, ή προς μηχανισμούς διαφοροποίησης μέσω των οποίων τα πιο ικανά και πρόθυμα κράτη μέλη μπορούν να προχωρήσουν χωρίς να εμποδίζονται από την ανάγκη να προχωρήσουν και τα 27 Κράτη Μέλη. Ωστόσο, σε αυτό το σημείο παραμένει το κύριο ερώτημα, για το τι μπορούμε να περιμένουμε από τη Διάσκεψη. Το Συμβούλιο στην πραγματικότητα απέκλεισε ρητά τη δυνατότητα μεταρρύθμισης των Συνθηκών βάσει του άρθρου 48 της Συνθήκης ΕΕ. Γνωρίζουμε ότι τα αποτελέσματα της Διάσκεψης θα συγκεντρωθούν από μια ολομέλεια αποτελούμενη από πολίτες μαζί με εκπροσώπους των ευρωπαϊκών θεσμικών οργάνων, των εθνικών κοινοβουλίων, των κοινωνικών εταίρων και της κοινωνίας των πολιτών, οι οποίοι θα συνέρχονται τουλάχιστον μία φορά κάθε έξι μήνες, για να διασφαλίσουν ότι οι συστάσεις των πολιτών λαμβάνονται δεόντως υπόψη.
Τα κύρια συμπεράσματα της Διάσκεψης θα μεταφερθούν στη συνέχεια σε μια έκθεση στους Προέδρους, οι οποίοι θα πρέπει να αποφασίσουν πώς θα τα συμπεριλαβουν , ο καθένας στη δική του σφαίρα αρμοδιοτήτων. Εάν τα θεσμικά όργανα παραιτηθούν από τον αντιπροσωπευτικό τους ρόλο και δεν μετατρέψουν τις συζητήσεις της Διάσκεψης σε μια σοβαρή πορεία μεταρρύθμισης, το εγχείρημα κινδυνεύει να μετατραπεί σε μπούμερανγκ για την αξιοπιστία και τη δημοκρατία της Ένωσης.
Ο ρόλος των εθνικών θεσμών
Τέλος, θεμελιώδη ρόλο θα διαδραματίσουν τα εθνικά θεσμικά όργανα, τα οποία θα πρέπει να ενεργοποιήσουν μια διαδικασία συζήτησης, να διαθέσουν τους απαραίτητους οικονομικούς πόρους και να μεταφέρουν την συνεισφορά των πολιτών στα ευρωπαϊκά θεσμικά όργανα. Αυτό το έργο θα συνυπολογιστεί με τη σημαντική διαδικασία εφαρμογής του προγράμματος της επόμενης γενιάς της ΕΕ μέσω του Εθνικού Σχεδίου Ανάκαμψης και Ανθεκτικότητας. Εν ολίγοις, εδώ εχουμε μια διπλή πρόκληση: την άμεση συμμετοχή των πολιτών και την παροχή συγκεκριμένων απαντήσεων στις καθημερινές τους προκλήσεις, η οποία θα ήταν το καλύτερο αντίδοτο στις εθνικιστικές και λαϊκιστικές πιέσεις και θα μας επέτρεπε να προετοιμάσουμε καλύτερα την κοινή γνώμη για τις επόμενες ευρωπαϊκές εκλογές το 2024.
*Ο Στράτος Γεραγώτης, Διδάκτωρ Παν/μιου των Βρυξελλών, τ. Καθηγητής Ευρωπαϊκής Πολιτικής στο Παν/μιο της Pavia της Ιταλίας
