Σε μια τηλεδιάσκεψη κεκλεισμένων των θυρών με Ευρωπαίους ηγέτες τη Δευτέρα (19/05), ο Αμερικανός πρόεδρος, Ντόναλντ Τραμπ, φέρεται να προέβη σε μια δήλωση που αιφνιδίασε τους συνομιλητές του: για πρώτη φορά αναγνώρισε ότι ο Ρώσος πρόεδρος Βλαντιμίρ Πούτιν «δεν είναι διατεθειμένος να σταματήσει τον πόλεμο στην Ουκρανία» επειδή, όπως είπε, «θεωρεί πως κερδίζει».
Η διαπίστωση αυτή, παρότι συμβαδίζει με την εκτίμηση που επικρατεί εδώ και καιρό στο ευρωπαϊκό στρατόπεδο, ακούστηκε για πρώτη φορά με τέτοια σαφήνεια από τον ίδιο τον Αμερικανό ηγέτη, προκαλώντας έκπληξη.
Η αποκάλυψη, σύμφωνα με ρεπορτάζ της Wall Street Journal, δεν συνοδεύτηκε από αντίστοιχη μεταβολή στην πολιτική των ΗΠΑ. Αντιθέτως, ο Τραμπ επανέλαβε την πρόθεσή του να προωθήσει διαπραγματεύσεις σε «χαμηλό επίπεδο» μεταξύ Ρωσίας και Ουκρανίας, προτείνοντας το Βατικανό ως τόπο διεξαγωγής των συνομιλιών. «Δεν είναι δικός μου πόλεμος», ανέφερε χαρακτηριστικά. «Εμπλακήκαμε σε κάτι που δεν έπρεπε».
Στην τηλεδιάσκεψη συμμετείχαν, μεταξύ άλλων, ο πρόεδρος της Ουκρανίας Βολοντίμιρ Ζελένσκι, ο Γάλλος πρόεδρος Εμανουέλ Μακρόν, ο νέος καγκελάριος της Γερμανίας Φρίντριχ Μερτς, η Ιταλίδα πρωθυπουργός Τζόρτζια Μελόνι και η πρόεδρος της Ευρωπαϊκής Επιτροπής Ούρσουλα φον ντερ Λάιεν.
Η αντίδραση της Μόσχας
Το Κρεμλίνο δήλωσε σήμερα ότι το δημοσίευμα της Wall Street Journal, σύμφωνα με το οποίο ο Αμερικανός πρόεδρος Ντόναλντ Τραμπ δήλωσε σε Ευρωπαίους ηγέτες ότι ο πρόεδρος Βλαντίμιρ Πούτιν δεν επιθυμεί να τερματιστεί ο πόλεμος στην Ουκρανία, έρχεται σε αντίθεση με όσα γνωρίζει η Μόσχα.
«Γνωρίζουμε τι δήλωσε ο Τραμπ στον Πούτιν. Δεν γνωρίζουμε τι δήλωσε ο Τραμπ στους Ευρωπαίους μετά την τηλεφωνική επικοινωνία. Γνωρίζουμε την επίσημη ανακοίνωση του προέδρου Τραμπ. Αυτό που γνωρίζουμε έρχεται σε αντίθεση με ό,τι γράφτηκε στο άρθρο που αναφέρατε», δήλωσε ο εκπρόσωπος του Κρεμλίνου Ντμίτρι Πεσκόφ σε δημοσιογράφους.
Από τις κυρώσεις στη διστακτικότητα
Η στάση του Τραμπ παρουσιάζει αξιοσημείωτη μεταστροφή σε διάστημα μόλις 24 ωρών. Την Κυριακή, είχε αφήσει ανοικτό το ενδεχόμενο υποστήριξης κυρώσεων κατά της Ρωσίας σε περίπτωση αποτυχίας επίτευξης εκεχειρίας.
Ωστόσο, τη Δευτέρα, εμφανίστηκε πολύ πιο επιφυλακτικός, εκφράζοντας την επιθυμία να περιοριστεί ο ρόλος των ΗΠΑ σε έναν διευκολυντικό ρόλο διαβουλεύσεων, χωρίς περαιτέρω εμπλοκή.
Ο Ζελένσκι και οι Ευρωπαίοι ηγέτες ζήτησαν οι όποιες διαπραγματεύσεις να διεξαχθούν χωρίς προϋποθέσεις, αλλά ο Τραμπ φέρεται να απέρριψε τον όρο «άνευ όρων», παρότι τον είχε χρησιμοποιήσει δημόσια λίγες ημέρες νωρίτερα.
Η αμερικανική αντιπροσωπεία στις συνομιλίες—αν τελικά λάβει μέρος—θα μπορούσε να περιλαμβάνει τον Υπουργό Εξωτερικών Μάρκο Ρούμπιο και τον ειδικό απεσταλμένο Κιθ Κέλογκ. Παρά ταύτα, ο Τραμπ εμφανίστηκε διστακτικός και ως προς τη στελέχωση και ως προς τον βαθμό εμπλοκής των ΗΠΑ. Οι συζητήσεις στο Βατικανό εκτιμάται ότι θα πραγματοποιηθούν στα μέσα Ιουνίου.
Η σκλήρυνση της ευρωπαϊκής γραμμής και ο ρόλος Μερτς
Την ίδια ώρα, οι Ευρωπαίοι εντείνουν τις πιέσεις προς την Ουάσιγκτον, ιδιαίτερα μετά την ανάληψη της καγκελαρίας από τον Φρίντριχ Μερτς. Σε αντίθεση με τον προκάτοχό του Όλαφ Σολτς, ο Μερτς υιοθετεί σαφώς πιο σκληρή γραμμή απέναντι στη Μόσχα.
Μαζί με τον Μακρόν, τον Κιρ Στάρμερ και τον Ντόναλντ Τουσκ, πραγματοποίησε αιφνιδιαστική επίσκεψη στο Κίεβο στις 10 Μαΐου, καλώντας τον Ζελένσκι να δώσει θετικό σήμα στην πρόταση Τραμπ για διαπραγματεύσεις, προκειμένου να εκτεθεί η αδιαλλαξία του Πούτιν.
Η θετική ανταπόκριση ήρθε σχεδόν άμεσα. Το γραφείο του Ουκρανού προέδρου επικοινώνησε τηλεφωνικά με τον Τραμπ, εκφράζοντας στήριξη στην ιδέα μιας προσωρινής, 30ήμερης εκεχειρίας. Η ρωσική πλευρά αντέδρασε προτείνοντας ξεχωριστές απευθείας συνομιλίες με την Ουκρανία στην Κωνσταντινούπολη. Οι συνομιλίες αυτές, που διεξήχθησαν σε τεχνικό επίπεδο και χωρίς την παρουσία του Πούτιν, απέβησαν άκαρπες.
Κυρώσεις χωρίς Ουάσιγκτον και το ευρωπαϊκό plan B
Παρά τις αρχικές προσδοκίες ότι η αλλαγή τόνου του Τραμπ θα μεταφραζόταν σε αυξημένη πίεση προς τη Ρωσία, κάτι τέτοιο δεν συνέβη. Η ιδέα για κυρώσεις σε κρίσιμους τομείς της ρωσικής οικονομίας, όπως η ενέργεια και οι χρηματοοικονομικές συναλλαγές, έμεινε στον αέρα. Ακόμη και αν ο γερουσιαστής Λίντσεϊ Γκρέιαμ δήλωσε ότι έχει εξασφαλίσει πλειοψηφία στο Κογκρέσο υπέρ ενός σκληρού πακέτου κυρώσεων, ο Λευκός Οίκος δεν δεσμεύτηκε.
Μπροστά στην αδράνεια της Ουάσιγκτον, οι Ευρωπαίοι ηγέτες στρέφονται πλέον σε εναλλακτικά σενάρια, στηριζόμενοι στις δικές τους δυνατότητες. Όπως αναφέρουν διπλωματικές πηγές, οι ΗΠΑ δεν αναμένεται να εμποδίσουν τις εξαγωγές όπλων προς την Ουκρανία, εφόσον αυτές χρηματοδοτούνται αποκλειστικά από ευρωπαϊκές ή ουκρανικές πηγές.
Πολιτική ουσία και θεατρικότητα
Η τελευταία τηλεδιάσκεψη, αν και είχε βαρύνουσα σημασία, δεν στερήθηκε από τις γνωστές—και συχνά αμφιλεγόμενες—παρεμβάσεις του Τραμπ. Μεταξύ άλλων, σχολίασε με χιούμορ την αγγλική προφορά του Μερτς, λέγοντας πως την «αγαπά περισσότερο με τη γερμανική χροιά», ενώ άσκησε κριτική στις μεταναστευτικές πολιτικές της Ευρώπης. Η παρέμβασή του προκάλεσε έντονη αντίδραση από τον Εμανουέλ Μακρόν: «Δεν μπορείς να προσβάλλεις τα έθνη μας, Ντόναλντ», φέρεται να είπε.
Παρά την απογοήτευση για την έλλειψη στήριξης στο θέμα των κυρώσεων, η ευρωπαϊκή πλευρά κρατά ως θετική εξέλιξη το γεγονός ότι ο Τραμπ αναγνώρισε ανοιχτά τη στάση του Πούτιν. Το ζητούμενο τώρα για τις ευρωπαϊκές πρωτεύουσες είναι η διατήρηση της πρωτοβουλίας και η διαμόρφωση ενός ρεαλιστικού πλαισίου διαπραγματεύσεων, υπό το φως της νέας πραγματικότητας: οι ΗΠΑ δεν ηγούνται πια—παρακολουθούν.
