Σε αποκαλύψεις για μυστική υποστήριξη της Ρωσίας στο Ιράν στον τομέα των πυρηνικών ερευνών προχώρησαν οι Financial Times, κάνοντας λόγο για απόρρητα ταξίδια Ιρανών επιστημόνων στη Μόσχα και συναντήσεις με ρωσικούς οργανισμούς διπλής χρήσης.
Η έρευνα ξεκινά από ένα ταξίδι στις 4 Αυγούστου 2023 του 43χρονου πυρηνικού επιστήμονα Αλί Καλβάντ, ο οποίος, σύμφωνα με το ρεπορτάζ, συνοδευόταν από τέσσερα ακόμη πρόσωπα που εμφανίζονταν ως υπάλληλοι της εταιρείας DamavandTec, ενός μικρού συμβουλευτικού γραφείου με έδρα την Τεχεράνη.
Όπως προκύπτει, η παρουσία τους στην πρωτεύουσα της Ρωσίας καλύφθηκε από διπλωματικά διαβατήρια, τα οποία είχαν εκδοθεί την ίδια ημέρα και έφεραν διαδοχικούς αριθμούς, εγείροντας σοβαρές υποψίες.
Μεταξύ των μελών της ιρανικής ομάδας περιλαμβανόταν πυρηνικός επιστήμονας που συνδέεται με την SPND — τον μυστικό ερευνητικό οργανισμό του ιρανικού υπουργείου Άμυνας, τον οποίο οι ΗΠΑ έχουν χαρακτηρίσει «άμεσο διάδοχο του προ του 2004 στρατιωτικού πυρηνικού προγράμματος».
Άλλοι συμμετέχοντες σχετίζονται με εταιρείες που έχουν τεθεί υπό αμερικανικές κυρώσεις ή φέρονται να είναι μέλη της ιρανικής αντικατασκοπείας.
Κατά την παραμονή τους, επισκέφθηκαν ρωσικά ερευνητικά κέντρα που αναπτύσσουν τεχνολογίες με πιθανές στρατιωτικές εφαρμογές, ενώ ο ίδιος ο Καλβάντ απέστειλε επιστολή σε ρωσικό προμηθευτή εκφράζοντας ενδιαφέρον για προμήθεια ισοτόπων όπως το τρίτιο, το οποίο χρησιμοποιείται για την ενίσχυση της εκρηκτικότητας πυρηνικών κεφαλών και υπόκειται σε αυστηρούς διεθνείς ελέγχους.
Το εν λόγω ταξίδι συνέπεσε με περίοδο αυξημένων ύποπτων κινήσεων του Ιράν, όπως αναφέρει η εφημερίδα, σχετικά με εξωτερικές προμήθειες τεχνολογιών που μπορούν να συνδεθούν με το πυρηνικό πρόγραμμα.
Δυτικοί αναλυτές υπενθυμίζουν πως το Ιράν είχε διακόψει τέτοιες δραστηριότητες το 2003, με εντολή του Αγιατολάχ Χαμενεΐ, ενώ οι ΗΠΑ επανέφεραν κυρώσεις το 2024 στην SPND, κατηγορώντας την για ανάπτυξη τεχνολογιών που μπορούν να χρησιμοποιηθούν σε όπλα και συστήματα μεταφοράς.
«Είναι ανησυχητικό το γεγονός ότι άτομα αυτού του είδους μπορούν να έχουν τέτοιου είδους συναντήσεις στη Ρωσία, δεδομένης της κατάστασης στην οποία βρίσκονται η Ρωσία και το Ιράν», δηλώνει ο Pranay Vaddi, πρώην ανώτερος διευθυντής για θέματα μη διάδοσης στο Εθνικό Συμβούλιο Ασφαλείας των ΗΠΑ.
«Ανεξάρτητα από το αν οι Ρώσοι μοιράζονται εξαρτήματα ή τεχνολογία... [το SPND] είναι ένας οργανισμός που θα τα χρησιμοποιούσε συγκεκριμένα για την κατασκευή πυρηνικών όπλων», προσθέτει.
Ο ρόλος της DamavandTec
Η DamavandTec παρουσιάζεται ως εταιρεία συμβούλων επιστημονικού χαρακτήρα, όμως σύμφωνα με έγγραφα που επικαλούνται οι Financial Times, χρησιμοποιήθηκε ως «βιτρίνα» για την αποστολή στη Μόσχα. Ο Καλβάντ φέρεται να έλαβε επίσημο αίτημα από το υπουργείο Άμυνας του Ιράν στις αρχές του 2024 για να διοργανώσει τη μετακίνηση μέσω της DamavandTec.
Πέρα από τον Καλβάντ, ο πρόεδρος της εταιρείας Αλί Μπακούι διατηρεί μακροχρόνιες σχέσεις με ρωσικά πυρηνικά ιδρύματα, έχοντας σπουδάσει στη Μόσχα και υπηρετήσει ως επιστημονικός απεσταλμένος της Ισλαμικής Δημοκρατίας στη Ρωσία.
Η σύζυγος του Καλβάντ, Λαλέχ Χεσματί, είναι επίσης πρόεδρος της MKS International, εταιρείας που έχει τεθεί υπό αμερικανικές κυρώσεις για παράνομη μεταφορά τεχνολογίας για το πρόγραμμα βαλλιστικών πυραύλων του Ιράν.
Η αποστολή στη Μόσχα και οι ρωσικές επαφές
Κατά τις τέσσερις ημέρες παραμονής στη Μόσχα, η ιρανική αντιπροσωπεία επισκέφθηκε τις Tekhnoekspert και Toriy, ερευνητικά κέντρα που συστεγάζονται με το Ινστιτούτο Έρευνας Polyus, θυγατρική του κρατικού κολοσσού Rostec, ο οποίος βρίσκεται υπό αμερικανικές κυρώσεις από τη δεκαετία του 1990.
Επίσης, η BTKVP, ακόμη μία εταιρεία που συνδέεται με τη συγκεκριμένη ομάδα, συνεργάζεται με το 18ο Κεντρικό Ινστιτούτο του ρωσικού υπουργείου Άμυνας, έναν οργανισμό υπό την εποπτεία της GRU – της στρατιωτικής υπηρεσίας πληροφοριών της Ρωσίας.
Το απόρρητο δίκτυο της SPND και οι διασυνδέσεις με τη Μόσχα
Η SPND, ιδρυμένη το 2011 από τον Μοχσέν Φακριζαντέχ, έχει χαρακτηριστεί από τις ΗΠΑ ως ο βασικός μηχανισμός στρατιωτικής έρευνας του Ιράν για τα πυρηνικά όπλα. Μετά τη δολοφονία του Φακριζαντέχ το 2020, το έργο του συνέχισε ο Φερεγιντούν Αμπασί-Νταβανί, ο οποίος δήλωσε:
«Πρέπει να μεταφέρουμε αυτή την επιστήμη στα πανεπιστήμια και να την διαδώσουμε σε ολόκληρη την κοινωνία... Με αυτόν τον τρόπο, λειτουργεί σαν ένα λειτουργικό σύστημα — και κανείς δεν μπορεί να το κλείσει δολοφονώντας ανθρώπους».
Το 2024, το ιρανικό κοινοβούλιο αναγνώρισε επισήμως την SPND, εξαιρώντας τον προϋπολογισμό της από κοινοβουλευτικό έλεγχο και επιτρέποντάς της τη δημιουργία θυγατρικών επιχειρήσεων και ερευνητικών δομών.
Η ρωσική ανοχή και το ενδιαφέρον για το τρίτιο
Ειδικοί εκτιμούν ότι τέτοιες επισκέψεις δεν θα μπορούσαν να συμβούν χωρίς την άδεια της ρωσικής FSB. Οι τεχνικές λεπτομέρειες των εταιρειών που επισκέφθηκε η ιρανική αποστολή υποδηλώνουν ενδιαφέρον για τεχνολογίες δοκιμών πυρηνικών όπλων.
Το πλέον ανησυχητικό στοιχείο θεωρείται η επιστολή του Καλβάντ προς την εταιρεία Ritverc, με την οποία ζητούσε την προμήθεια τριτίου, στροντίου-90 και νικελίου-63. Το τρίτιο, ειδικότερα, θεωρείται κρίσιμο υλικό για την κατασκευή θερμοπυρηνικών κεφαλών.
«Όταν κάποιος ζητά τρίτιο, αυτόματα σκέφτομαι όπλα», δηλώνει ο Γουίλιαμ Αλμπέρκ, πρώην επικεφαλής του τομέα αποστρατιωτικοποίησης του ΝΑΤΟ. «Με τα κλυστρόνια μπορεί να είναι και άλλα πράγματα. Αν όμως προσθέσεις τρίτιο, τότε είναι προφανές».
Δυτικοί αξιωματούχοι αναφέρουν ότι οι ΗΠΑ είχαν εντοπίσει ήδη από το 2023 σημάδια ότι η SPND εμπλέκεται σε τεχνολογικές ανταλλαγές με τη Ρωσία, ενισχύοντας το ενδεχόμενο αναβίωσης ενός παράνομου πυρηνικού προγράμματος.
