Η ιλαρά, μια ασθένεια που ο κόσμος είχε σχεδόν ξεχάσει χάρη στα εμβόλια, επιστρέφει. Και επιστρέφει εκεί όπου θεωρούνταν πια παρελθόν, στη Βόρεια Αμερική. Ο Καναδάς, που είχε απαλλαγεί από την ιλαρά το 1998, βρίσκεται στα πρόθυρα να χάσει και επίσημα το καθεστώς εξάλειψης της νόσου. Οι Ηνωμένες Πολιτείες, που το πέτυχαν το 2000, ακολουθούν στον ίδιο επικίνδυνο δρόμο.
Σύμφωνα με τον Παναμερικανικό Οργανισμό Υγείας (PAHO), η επιτροπή που παρακολουθεί την πορεία της ιλαράς και της ερυθράς συνεδριάζει αυτή την εβδομάδα για να εξετάσει αν η Βόρεια Αμερική πρέπει να θεωρείται πλέον ενδημική περιοχή. Ο ορισμός είναι σαφής: όταν ένα ξέσπασμα του ιού συνεχίζεται αδιάκοπα για πάνω από 12 μήνες, τότε η χώρα χάνει το καθεστώς εξάλειψης. Ο Καναδάς έχει ήδη ξεπεράσει αυτό το χρονικό όριο, με περισσότερα από 5.100 καταγεγραμμένα κρούσματα από τον Οκτώβριο του 2024.
Στις Ηνωμένες Πολιτείες η κατάσταση δεν είναι καλύτερη. Το ξέσπασμα στη Δυτική Τέξας, που ξεκίνησε τον Ιανουάριο του 2025, έχει επεκταθεί, ενώ νέα κρούσματα εμφανίζονται στη Νότια Καρολίνα και τη Γιούτα. Αν δεν περιοριστούν σύντομα, η χώρα θα χάσει κι αυτή το καθεστώς εξάλειψης της νόσου. «Περιμένω ότι θα χάσουμε το καθεστώς αποκλεισμού μας. Βαδίζουμε ακριβώς προς αυτό», προειδοποιεί στο scientificamerican.com, ο καθηγητής παιδιατρικής David Higgins από το Πανεπιστήμιο του Κολοράντο.
Πίσω από τα νούμερα, όμως, κρύβονται ζωές. Η ιλαρά δεν είναι μια «παιδική ασθένεια» όπως επιμένουν κάποιοι να πιστεύουν. Είναι ένας εξαιρετικά μεταδοτικός ιός που μπορεί να προκαλέσει απώλεια ακοής, πνευμονία, ακόμα και εγκεφαλίτιδα. Σύμφωνα με την επιδημιολόγο Lisa M. Lee του Virginia Tech, ένα στα 1.000 κρούσματα οδηγεί σε εγκεφαλίτιδα που μπορεί να προκαλέσει μόνιμη εγκεφαλική βλάβη ή θάνατο. Στις ΗΠΑ έχουν ήδη καταγραφεί φέτος περισσότερα από 1.600 περιστατικά και τρεις θάνατοι. «Το να βλέπεις αυτό να συμβαίνει αυτή τη στιγμή στις ΗΠΑ είναι πραγματικά σπαρακτικό», λέει η ίδια.
Η αλήθεια είναι πως οι επιστήμονες είχαν προειδοποιήσει. Η ιλαρά είναι μία από τις πιο μεταδοτικές ασθένειες που υπάρχουν· σε πληθυσμό χωρίς εμβολιασμό, κάθε φορέας μπορεί να μολύνει 12 έως 18 άτομα. Για να αποτραπεί η εξάπλωση, απαιτείται εμβολιαστική κάλυψη τουλάχιστον 95%. Όμως στις ΗΠΑ, όπως και σε άλλες χώρες της Δύσης, το ποσοστό αυτό υποχωρεί. Οι αρνητές των εμβολίων, με τα ψευδή επιχειρήματα και τις θεωρίες συνωμοσίας τους, σπέρνουν τη δυσπιστία, και ο ιός βρίσκει ξανά χώρο να αναπτυχθεί.
Τα στοιχεία δείχνουν ότι τα οικονομικά και κοινωνικά οφέλη των εμβολιασμών είναι τεράστια. Η Kimberly Thompson, ιδρύτρια του μη κερδοσκοπικού οργανισμού Kid Risk, υπολογίζει πως οι επενδύσεις σε εμβολιασμούς κατά της ιλαράς και της ερυθράς έχουν αποφέρει στις ΗΠΑ περισσότερα από 700 δισεκατομμύρια δολάρια σε αποφυγές δαπανών και αύξηση παραγωγικότητας. Όμως καμία οικονομική ανάλυση δεν μπορεί να αποτυπώσει το πιο σημαντικό, το δικαίωμα κάθε παιδιού να ζει χωρίς φόβο για μια ασθένεια που μπορούσε να είχε προληφθεί με μία απλή ένεση.
Οι ειδικοί προειδοποιούν ότι η απώλεια του καθεστώτος εξάλειψης της ιλαράς θα αποτελέσει προειδοποιητικό σήμα ότι οι ΗΠΑ χάνουν την ικανότητά τους να ελέγχουν τις απειλές για τη δημόσια υγεία. «Αν δεν μπορείτε να σταματήσετε τη μετάδοση της ιλαράς», διερωτάται ο Jon Kim Andrus του PAHO, «πώς περιμένετε να αντιδράσετε στην επόμενη πανδημία;»
Σε επίπεδο πολιτικής δημόσιας υγείας, η ραγδαία αύξηση των κρουσμάτων ιλαράς στις ΗΠΑ και η απώλεια του καθεστώτος εξάλειψης από τον Καναδά εγείρουν σοβαρά ερωτήματα για τη διατήρηση της εμβολιαστικής κάλυψης και της επιδημιολογικής ετοιμότητας. Τα κενά στις εμβολιαστικές δόσεις, η χαλάρωση των προγραμμάτων ανοσοποίησης και τα ποσοστά χαμηλού εμβολιασμού σε κοινότητες δίνουν έδαφος στον ιό να εξαπλωθεί ξανά.
**Με πληροφορίες από scientificamerican.com
