Το συναρπαστικό βιβλίο του ιστορικού Βαγγέλη Καραμανωλάκη «Ανεπιθύμητο παρελθόν. Οι φάκελοι κοινωνικών φρονημάτων στον 20ο αι. και η καταστροφή τους» που πρόκειται να κυκλοφορήσει τις προσεχείς ημέρες από τις εκδ. Θεμέλιο, αναλύει και συνθέτει ένα κοινωνικοπολιτικό προφίλ της ελληνικής κοινωνίας του 20ού αιώνα ξεκινώντας από μια κομβική στιγμή της σύγχρονης ιστορίας: το κάψιμο των φακέλων κοινωνικών φρονημάτων που είχαν συγκροτηθεί από τα Σώματα Ασφαλείας από τον Μεσοπόλεμο έως και την πτώση της δικτατορίας των Συνταγματαρχών.
Στις 29 Αυγούστου του 1989, σαράντα χρόνια από τη λήξη του Εμφυλίου Πολέμου, η κυβέρνηση συνεργασίας μεταξύ Νέας Δημοκρατίας και Συνασπισμού (ΚΚΕ και ΕΑΡ) με πρωθυπουργό τον Τζαννή Τζαννετάκη έριξε στην πυρά της Χαλυβουργικής περίπου 17.500.000 φακέλους κοινωνικών φρονημάτων. Στο πλαίσιο μιας προσπάθειας παγίωσης της εθνικής συμφιλίωσης, η καταστροφή των φακέλων κοινωνικών φρονημάτων ξεσήκωσε αντιδράσεις από ιστορικούς και από το ΠΑΣΟΚ, την τότε αξιωματική αντιπολίτευση. Απ’ ό,τι φάνηκε, όμως, η κυβέρνηση δεν συνάντησε ευρύτερες αντιδράσεις για την καταστροφή των φακέλων, την ίδια εποχή που συνέβαινε το ακριβώς αντίθετο σε άλλα κράτη, ιδίως στην ανατολική Ευρώπη με βασικό παράδειγμα τα αρχεία της Στάζι.
Βασισμένο σε έρευνα πολλών ετών, το βιβλίο του Βαγγέλη Καραμανωλάκη, επίκουρου καθηγητή Ιστορίας ΕΚΠΑ, φωτίζει την παράξενη ιστορία των ντοκουμέντων της μνήμης.
«Τα όσα ζούμε σήμερα δείχνουν ότι το παρελθόν δεν καταστρέφεται αλά καρτ. Επιστρέφει με βάση κάθε φορά τις σύγχρονες ανάγκες και τους διχασμούς» λέει στο ΑΠΕ-ΜΠΕ ο συγγραφέας.
Ακολουθεί τμήμα της συνέντευξης του Βαγγέλη Καραμανωλάκη, επίκουρου καθηγητή Ιστορίας ΕΚΠΑ, γραμματέα των ΑΣΚΙ, στη Νατάσσα Δομνάκη για το ΑΠΕ-ΜΠΕ
Ας ξεκινήσουμε από μια απορία. Ο αριθμός των περίπου 17,5 εκατ. φακέλων που ρίχτηκαν στην πυρά της Χαλυβουργικής φαίνεται εξωπραγματικός. Πώς προέκυψε;
Ο αριθμός είναι σχεδόν διπλάσιος του τότε πληθυσμού της Ελλάδας! Οι φάκελοι δεν καταστρέφονταν ποτέ. Ακόμη και εάν κάποιος πέθαινε, ο φάκελός του διατηρείτο, καθώς τα στοιχεία που περιείχε μπορούσαν να χρησιμοποιηθούν για την ενοχοποίηση προσώπων τού οικογενειακού ή ακόμη και του φιλικού περιβάλλοντός του. Σε έναν κόσμο αναζήτησης υπόπτων και πιθανών ενόχων, κυριαρχούσε η αρχή της οικογενειακής ευθύνης. Από την άλλη πλευρά, συχνά συγκροτούνταν περισσότεροι του ενός φάκελοι για τον ίδιο πολίτη από διαφορετικά παραρτήματα Ασφαλείας σε όλη την Ελλάδα, με βάση και τις μετακινήσεις του, τις αλλαγές του τόπου διαμονής ή εργασίας του. Έτσι εξηγείται αυτό το πραγματικά εφιαλτικό νούμερο.
Όλο αυτό που περιγράφετε σχετίζεται με την έννοια του «εσωτερικού εχθρού». Πότε εμφανίστηκε και πότε έπαψε να είναι κύριο χαρακτηριστικό του πολιτεύματος;
Όπως και σε όλη την Ευρώπη, ο «εσωτερικός εχθρός» συνδέθηκε με τον κομμουνισμό και την ενδυνάμωση της Αριστεράς μετά την Οκτωβριανή Επανάσταση. Δεν ήταν ο μόνος εσωτερικός εχθρός, ας σκεφτούμε λ.χ. την καχυποψία απέναντι στις εθνικές και θρησκευτικές μειονότητες μετά την ενσωμάτωση των Νέων Χωρών στην Ελλάδα. Όμως, σε κάθε περίπτωση, ο κομμουνιστικός κίνδυνος στην Ελλάδα, ιδιαίτερα μετά τον εμφύλιο πόλεμο και έως το 1974 αναδείχθηκε στον κατεξοχήν εσωτερικό εχθρό.
