Ο Ερντογάν μπορεί να είναι ένας πολύ περίπλοκος σύμμαχος, αλλά η στρατηγική σημασία της Τουρκίας για το ΝΑΤΟ είναι ξεκάθαρη, επισημαίνει το Politico.
Τον περασμένο μήνα, ο πρόεδρος της Τουρκίας, Ρετζέπ Ταγίπ Ερντογάν, αποθανατίστηκε χέρι-χέρι με τον Ρώσο πρόεδρο, Βλαντίμιρ Πούτιν, και τον Ιρανό πρόεδρο, Εμπραχίμι Ραΐσι -δύο από τους μεγαλύτερους εχθρούς της Δύσης.
Στη συνέχεια, μόλις λίγες μέρες αργότερα, καθόταν δίπλα στον γενικό γραμματέα του ΟΗΕ, Αντόνιο Γκουτέρες, κατά την υπογραφή μιας συμφωνίας που επέτρεψε τις εξαγωγές σιτηρών της Ουκρανίας μέσω της Μαύρης Θάλασσας.
Ο Ερντογάν στον ρόλο του κακοποιού και στον ρόλο του ήρωα -ακριβώς όπως αρέσει στον ευμετάβλητο Τούρκο πρόεδρο. Γι’αυτό και είναι ένας τόσο περίπλοκος σύμμαχος.
Ξεκάθαρη η γεωστρατηγική σημασία τους Τουρκίας
Η στρατηγική σημασία της Τουρκίας για το ΝΑΤΟ είναι ξεκάθαρη. Γεωγραφικά, η χώρα βρίσκεται στα νότια της Μαύρης Θάλασσας, αντιπροσωπεύοντας μια γέφυρα μεταξύ Ευρώπης και Ασίας -με τη Μέση Ανατολή στα νότια, την Κεντρική Ασία στα ανατολικά και τους Καυκάσιους στα βόρεια. Και για τις χώρες που συνορεύουν με τη Μαύρη Θάλασσα, τα τουρκικά στενά προσφέρουν τη μοναδική θαλάσσια οδό προς το Αιγαίο, τη Μεσόγειο και τους ωκεανούς πιο πέρα.
Πολιτικά, η Τουρκία είναι η μεγαλύτερη μουσουλμανική χώρα του ΝΑΤΟ και μπορεί να είναι χρήσιμος συνομιλητής με τον αραβικό και περσικό κόσμο. Και ενώ η διπλωματία της μπορεί να είναι ανατρεπτική, οι στενές σχέσεις της Άγκυρας με τόσους πολλούς βασικούς παράγοντες τής παρέχουν πολιτικό βάρος -όπως υπογραμμίστηκε πρόσφατα από τη σύναψη της συμφωνίας για τα σιτηρά της Ουκρανίας.
Τέλος, στρατιωτικά, η Τουρκία αναπτύσσει τον δεύτερο μεγαλύτερο στρατό στο ΝΑΤΟ, με εμπειρία μάχης εναντίον εσωτερικών εχθρών και εξωτερικών απειλών, και φιλοξενεί δυνάμεις των Ηνωμένων Πολιτειών και άλλες στρατιωτικές δυνατότητες κρίσιμης σημασίας για την άμυνα τόσο του ΝΑΤΟ όσο και των ΗΠΑ.
Και, όμως, όλα αυτά τα χρόνια, η Άγκυρα δεν ήταν ακριβώς αξιόπιστος σύμμαχος. Ο κατάλογος των αδικημάτων της είναι μακρύς, μερικά χρονολογούνται δεκαετίες πίσω -όπως η παράνομη εισβολή στην Κύπρο το 1974 και οι επανειλημμένες αντιπαραθέσεις με την Ελλάδα στο Αιγαίο.
Αλλά η προεδρία του Ερντογάν έχει οδηγήσει τα αδικήματα της Τουρκίας σε ένα εντελώς νέο επίπεδο. Στο εσωτερικό, προσπάθησε να «πνίξει» την αντιπολίτευση, φυλάκισε τους αντιπάλους του και η κυβέρνησή του έχει φυλακίσει περισσότερους δημοσιογράφους από οποιαδήποτε άλλο στον κόσμο. Είναι επίσης το μόνο έθνος του ΝΑΤΟ που κατατάσσεται ως «μη ελεύθερο» από το Freedom House.
Ωστόσο, καθώς αυτή η πρόσφατη «φθορά» της ελευθερίας είναι ανησυχητική, η εσωτερική αναταραχή και η αυταρχική διακυβέρνηση δεν είναι κάτι καινούργιο για μια χώρα που έχει γίνει μάρτυρας τεσσάρων στρατιωτικών πραξικοπημάτων από το τέλος του Β’ Παγκοσμίου Πολέμου. Αντίθετα, είναι η ολοένα και πιο ακανόνιστη συμπεριφορά της Τουρκίας στο εξωτερικό που έχει αμφισβητήσει την ιδιότητά της ως αξιόπιστου συμμάχου.
Ο Ερντογάν δεν είναι ο μόνος ηγέτης του ΝΑΤΟ που έχει αναπτύξει θερμές σχέσεις με τον Πούτιν. Φτάνει, απλώςς, να σκεφτούμε τον πρώην πρωθυπουργό της Ιταλίας Σίλβιο, Μπερλουσκόνι, πριν από μερικά χρόνια ή τον Ούγγρο πρωθυπουργό, Βίκτορ Όρμπαν, σήμερα.
Είναι, ωστόσο, ο μόνος ηγέτης του ΝΑΤΟ που έχει αγοράσει προηγμένους πυραύλους αεράμυνας από τη Ρωσία, αντί για δυτικό εξοπλισμό που θα μπορούσε να ενσωματωθεί στο δίκτυο αεράμυνας του ΝΑΤΟ.
Είναι επίσης ο μόνος ηγέτης του ΝΑΤΟ -αν και όχι ο πρώτος Τούρκος- που απείλησε έναν σύμμαχό του με χρήση βίας, όπως έκανε πριν από μερικές εβδομάδες σε μια σειρά tweets στα ελληνικά.
Ο Ερντογάν, όμως, είναι ενοχλητικός και για το εσωτερικό του ΝΑΤΟ, καθώς χρησιμοποιεί συχνά την ανάγκη της Συμμαχίας για συναίνεση προκειμένου να πετύχει τον σκοπό του -ή να εμποδίσει μια συμφωνία. Σε αντίθεση με σχεδόν όλους τους άλλους συμμάχους, η Τουρκία είναι στην ευχάριστη θέση να ασκήσει το βέτο της και να προσπαθήσει μόνη της να πάρει αυτό που θέλει.
Για παράδειγμα, αναστατωμένη από τις ισραηλινές στρατιωτικές ενέργειες εναντίον ενός τουρκικού πλοίου εφοδιασμού που προσπαθεί να σπάσει τον αποκλεισμό της Γάζας, η Άγκυρα εμπόδισε τη συνεργασία του ΝΑΤΟ με το Ισραήλ για χρόνια. Επιμένοντας ότι το ΝΑΤΟ πρέπει να θεωρεί την απειλή της κουρδικής τρομοκρατίας ως απειλή για την ίδια τη Συμμαχία, ο Ερντογάν εμπόδισε επίσης την έγκριση των σχεδίων έκτακτης ανάγκης για την υπεράσπιση της Πολωνίας και των χωρών της Βαλτικής.
Και μόλις πριν από λίγες εβδομάδες, η Τουρκία χρησιμοποίησε για άλλη μια φορά το βέτο της, αυτή τη φορά για να μπλοκάρει την πρόσκληση ένταξης στο ΝΑΤΟ για τη Σουηδία και τη Φινλανδία. Αν και το ζήτημα επιλύθηκε εγκαίρως για να εκδοθεί η επίσημη πρόσκληση στη Σύνοδο Κορυφής της Μαδρίτης τον Ιούνιο, δεδομένου ότι η τελική ένταξη απαιτεί από όλες τις χώρες του ΝΑΤΟ να επικυρώσουν το βήμα, η Άγκυρα εξακολουθεί να έχει στα χέρια της το τελευταίο χαρτί για το αν και πότε θα ενταχθούν οι δύο σκανδιναβικές χώρες η Συμμαχία.
Γιατί δεν μπορεί (ή δεν πρέπει) να τεθεί εκτός ΝΑΤΟ η Τουρκία
Αλλά τώρα, μετά την άρνηση του Ερντογάν να επιβάλει κυρώσεις στη Ρωσία για την εξωφρενική εισβολή της στην Ουκρανία, τις σχέσεις του με ενοχλητικούς ηγέτες και ισλαμιστές εξτρεμιστές, καθώς και τις τακτικές του εντός του ΝΑΤΟ, ορισμένοι έχουν αρχίσει να υποστηρίζουν ότι έχει έρθει η ώρα η Συμμαχία να να αναστείλει ή να απωθήσει την Τουρκία από τους κύκλους της.
Ωστόσο, υπάρχουν δύο προβλήματα σε αυτήν την πρόταση -το ένα πρακτικό, το άλλο στρατηγικό.
Από τη φύση της, η ίδια η αρχή της συναίνεσης που η Τουρκία έχει εκμεταλλευτεί επιτυχώς για τους δικούς της σκοπούς καθιστά αδύνατη την αναστολή ή την εκδίωξή της από το ΝΑΤΟ χωρίς τη συμφωνία της Άγκυρας. Ενώ η Τουρκία μπορεί να αποχωρήσει από το ΝΑΤΟ ανά πάσα στιγμή -όπως έκανε η Γαλλία το 1966 αποχωρώντας από τη στρατιωτική δομή της Συμμαχίας- το ΝΑΤΟ αντίστοιχα θα χρειαζόταν πλήρη συναίνεση για να αποβάλει ένα μέλος. Το ίδιο ισχύει και τον ίδιο τον κανόνα της συναίνεσης: μπορεί να αλλάξει μόνο με συναίνεση.
Υπάρχει επίσης ένας στρατηγικός λόγος για να παραμείνει η Τουρκία στο ΝΑΤΟ και να προσπαθήσουμε να χρησιμοποιήσουμε διπλωματία, πειθώ και πίεση για να πείσουμε την Άγκυρα να ακολουθήσει: Είτε εντός είτε εκτός, η Τουρκία κατέχει μια στρατηγικής σημασίας θέση για τη Συμμαχία, με στενούς δεσμούς με τη Μέση Ανατολή και τον Καύκασο που κανένας άλλος σύμμαχος δεν διαθέτει ούτε μπορεί να αναπαράγει. Διαδραματίζει, κατά καιρούς, χρήσιμο ρόλο στο να φέρει κοντά και τα κατά τα άλλα ανυπότακτα κόμματα -όπως έχουν ήδη αναδείξει οι σχέσεις της τόσο με το Κίεβο όσο και με τη Μόσχα. Και μπορεί, και έχει συμβάλει σημαντικά στην κοινή άμυνα της Βορειοατλαντικής Συμμαχίας.
Με άλλα λόγια, η Τουρκία είναι ένας σύμμαχος που το ΝΑΤΟ είναι όλο και πιο δύσκολο να ζήσει μαζί του αλλά και σχεδόν αδύνατο να ζήσει χωρίς αυτόν. Ή, όπως είπε ο πρώην πρόεδρος των ΗΠΑ, Λίντον Τζόνσον, για τον διευθυντή του FBI, Τζ. Έντγκαρ Χούβερ, «είναι μάλλον καλύτερο να τον τσαντίζουμε μέσα, παρά να είναι έξω και να τσαντίζεται μόνος του».
