Ο Βαλερί Ζισκάρ ντ’ Εστέν, έφυγε στις αρχές του Δεκεμβρίου, υποκύπτoντας στις επιπλοκές της COVID-19, με την παραζαλισμένη -από την πρωτοφανή βιοκοινωνική κρίση της Πανδημίας- Ευρώπη να τον αποχαιρετά κλειδωμένη στα κατά τόπους και κατά χώρες “lock-downs”.
του Χρίστου Λιάπη*
Τον αποχαιρέτησε πλήρη ημερών και ευρωπαϊκών επιτευγμάτων, όπως η εμπέδωση της Νομισματικής Ένωσης, η ίδρυση του Ευρωπαϊκού Συμβουλίου, η θέσπιση της εκλογής των Ευρωβουλευτών με άμεση ψηφοφορία όλων των ευρωπαίων πολιτών και η ίδρυση του Ευρωπαϊκού Οργανισμού Διαστήματος.
Ευπατρίδης ο ίδιος και πολιτικός αριστοκράτης, υπήρξε ένας από τους «Ηρακλείς» στο οικόσημο του θυρεού του Ευρωπαϊκού Οικοδομήματος και ένας από τους «Περικλείς» της Ευρωπαϊκής Δημοκρατίας, με την απώλειά του από την Πανδημία του SARS-CoV-2 να μοιάζει με ιστορικό ισοδύναμο του θανάτου του Περικλέους από τον φονικό λοιμό των Αθηνών του Πελοποννησιακού Πολέμου.
Υπήρξε ο νεότερος Υπουργός Οικονομικών της Γαλλίας και ο νεότερος Πρόεδρός της, μέχρι τον Μακρόν. Ήταν υπέρμαχος της ένταξης της πατρίδος μας στην τότε ΕΟΚ, ενώ με το προεδρικό του αεροπλάνο «επέστρεψε η Δημοκρατία στη χώρα μας», τη νύχτα της μεταπολίτευσης, όπως έχει επισημανθεί κατά κόρον. Παράλληλα είχε εκφράσει τις επιφυλάξεις του για την είσοδό της Ελλάδας στη ζώνη του Ευρώ. Παρόλο που οι εξελίξεις δικαίωσαν και το έργο και τις προβλέψεις του, αυτός ο μεγάλος homme d’État δήλωνε το 2002 πως: «Οι επόμενες γενιές δεν θα κρατήσουν τίποτα από μένα, οι κοινωνίες μας είναι αμνήμονες. Το αποδέχομαι, όμως, χωρίς δυσκολία». Την ίδια χρονιά, ως Φοιτητής Ιατρικής του ΑΠΘ έγραφα για την είσοδο της Ελλάδας στη Νομισματική Ένωση, στην εφημερίδα «ΕΛΕΥΘΕΡΙΑ»:
ΕURO-Σύγκλιση ή EYΡΩ-Σύνθεση – Η άλλη όψη του νομίσματος
Την Πρωτοχρονιά του 2002 δεν υποδεχτήκαμε μόνον τον καινούριο χρόνο, αλλά και το καινούργιο νόμισμα που αυτός έφερνε μαζί του, το πολυθρύλητο Ευρώ, ενιαίο για όλες τις χώρες της Ευρωζώνης. Είναι αλήθεια ιστορική η στιγμή που η οικονομική ενοποίηση γίνεται πραγματικότητα βιωμένη με τον πιο χειροπιαστό τρόπο· μ’ ένα κοινό – δηλαδή – νόμισμα. Πέρα από τις σημαντικές αλλαγές που αναμένεται να φέρει το Ευρώ (ή EURO αν προτιμάτε) στο επίπεδο της οικονομίας, αξίζει να σταθούμε και στις κοινωνικοϊστορικές παραμέτρους της εισαγωγής του νέου νομίσματος όπως αυτές αντανακλούν στην καθημερινή μας ζωή.
Από τη στιγμή που το εμπόριο έπαψε να λειτουργεί με κυρίαρχη βάση την ανταλλαγή προϊόντων, κάθε νόμισμα που χρησιμοποίησε ο άνθρωπος συνοδευόταν από έντονες σημειολογικές προεκτάσεις λειτουργώντας ταυτόχρονα ως οικονομικό “σημαίνον” και ως κοινωνιολογικό “σημαινόμενο”. Τα νομίσματα ως κομμάτια πολύτιμου μετάλλου εκφράζουν την ανάγκη του ανθρώπου για ένα σταθερό μέτρο αναφοράς και εκτίμησης στις οικονομικές του συναλλαγές· ενώ ως ανάγλυφες παραστάσεις σημειοδείχνουν τη διαρκή παρουσία και επίβλεψη της κεντρικής εξουσίας στις συναλλαγές αυτές. Μιας εξουσίας με τη μορφή βασιλιάδων, αυτοκρατόρων, αγωνιστών, ανθρώπων του πνεύματος ή εθνικών συμβόλων που από τις χαραγμένες αναπαραστάσεις των νομισμάτων εντυπώνονται στο συλλογικό ασυνείδητο της κοινωνίας που βλέπει, στις μεταλλικές τους επιφάνειες, να αντανακλάται η παράδοση και η ιστορία της, έννοιες απαραίτητες για τη συγκρότηση ενός εθνικού χώρου μέσα στον οποίο διαδραματίζονται οι συναλλαγές της οικονομίας.
Τώρα ο καινούργιος εθνικός μας χώρος, η καινούργια χώρα μας λέγεται Ευρώπη και έχει το δικό της νόμισμα. ‘Ένα νόμισμα που απεικονίζει παραστάσεις από το κοινό ευρωπαϊκό πολιτισμικό κεκτημένο. ‘Ένα νόμισμα που αλλάζει τα οικονομικά και τα κοινωνικά δεδομένα των επί μέρους ευρωπαϊκών κρατών, φυσικά και της Ελλάδας.
Δεν είναι μόνο η νομισματική σταθερότητα και η διευκόλυνση των διακρατικών συναλλαγών. Δεν είναι μόνον οι μεγάλες οικονομικές ευκαιρίες που ανατέλλουν για τη χώρα μας, ούτε το γεγονός ότι τώρα, πλέον, η ελληνική οικονομία δεν θα μπορεί πια να καταφεύγει στην εύκολη και οδυνηρή διέξοδο της υποτίμησης, αλλά καλείται να βαδίσει τον –συχνά δύσκολο – δρόμο της οικονομικά ανταγωνιστικής ανάπτυξης. Το καινούργιο νόμισμα έχει επιφέρει μια πληθώρα αλλαγών στην μικροκλίμακα της καθημερινής μας ζωής επηρεάζοντας τόσο την οικονομική όσο και την κοινωνική μας συμπεριφορά και κινητοποιώντας αρκετά ψυχολογικά αντανακλαστικά.
Η αναγκαιότητα να επανεκτιμήσουμε την καθημερινότητά μας, να επανακοστολογήσουμε τις προσφορές και να στρογγυλοποιήσουμε τις επιθυμίες μας πυροδοτεί μια σειρά από εσωτερικές αλλαγές στον καθένα και την καθεμία από εμάς, που είναι αδύνατον να εκφραστούν με αμιγείς οικονομικούς όρους. Ανάμεσα στην επιθυμία και στην απόκτηση ανάμεσα στην προσφορά και την αμοιβή παρεμβάλλεται μια δεύτερη σκέψη, μια ολιγόλεπτη παύση όσο διαρκεί η μετατροπή από ευρώ σε δραχμές ή από δραχμές σε ευρώ, όσο διαρκεί η διαίρεση του παρελθόντος και ο πολλαπλασιασμός του μέλλοντος. Στο πηλίκο βγαίνει πάντα ένας αριθμός με λιγοστά ψηφία, μικρότερος από εκείνους που είχαμε συνηθίσει να κοστολογούνε τη ζωή και να τιμαριθμούν τα όνειρά μας. Στο γινόμενο προκύπτει ένας νέος ευρωπαϊκός κόσμος γεμάτος ευκαιρίες και προοπτικές.
Αυτός ο νέος κόσμος που ανατέλλει δεν πρέπει να εκφράζει μόνον την οικονομική σύγκλιση των ευρωπαϊκών χωρών· αυτή είναι μόνο η μία όψη του νομίσματος. Η άλλη όψη πρέπει να απεικονίζει και να πραγματώνει την ουσιαστική πολιτική και πολιτισμική σύνθεση όλων των ευρωπαϊκών χωρών. Η οικονομική ενοποίηση, με την κυκλοφορία του Ευρώ έχει ουσιαστικά επιτευχθεί. Ο άλλος όμως στόχος της Ευρωπαϊκής ‘Ένωσης, η πολιτική ενοποίηση και η πολιτιστική σύνθεση έχει ακόμα δρόμο μπροστά του. Η χρησιμοποίηση της ενιαίας νομισματικής μονάδας δεν πρέπει να περιχαρακωθεί στα στενά πλαίσια των οικονομετρικών μεγεθών και δυνατοτήτων. Αντίθετα πρέπει να σηματοδοτήσει την απαρχή μιας ενιαίας πολυπολιτισμικής Ευρώπης που θα πραγματώνει την πολιτισμική σύνθεση των χωρών μελών της, όχι μόνο στις όψεις των νομισμάτων της αλλά και στην εμπράγματη καθημερινότητα των πολιτών της.
Οι χώρες, οι ηγεσίες και οι πολίτες δεν πρέπει, απορροφημένοι από τη χαρά και την αρχική αβεβαιότητα της νομισματικής ενοποίησης, να λησμονήσουν πως στόχος μας δεν είναι να δημιουργήσουμε απλά μια συνεχώς διευρυνόμενη, διακρατική οικονομική κοινοπραξία με ενιαία αγορά και νόμισμα, αλλά να συνδιαμορφώσουμε μια ευρωπαϊκή διαπολιτισμική κοινότητα, ενδυναμώνοντας τα όργανα και τους θεσμούς της πολιτικής ενοποίησης ώστε να εξασφαλίσουμε το κατάλληλο πολιτισμικό υπόβαθρο για μια σταθερή, συλλογική και ισότιμη οικονομική και πολιτιστική ανάπτυξη.
Τον πρώτο καιρό της εισαγωγής του Ευρώ νιώθαμε όλοι λίγο-πολύ σαν τουρίστες στη χώρα μας. Με δέκα χαρτονομίσματα των 100 Ευρώ υπερκαλύπτεται ένας μισθός που μέχρι πρότινος χρειαζότανε γύρω στα 70 πεντοχίλιαρα. Η ανταμοιβή και το τίμημα κόβονται πλέον σε μικρότερα κομμάτια. Η σύγχυση, η αβεβαιότητα, η κρυφή νοσταλγία της ασφαλούς οικειότητας της δραχμής πολλαπλασιάζονται.
Όμως το καινούριο νόμισμα εξαργυρώνεται με πολλαπλάσιες ευκαιρίες και δυνατότητες, εξαφανίζοντας παλιές διαιρέσεις και στρογγυλοποιώντας διαφορές και αποστάσεις. Η πολυπολιτισμικότητα και η συνδιαλλαγή οικονομικών και πολιτιστικών αγαθών με άλλους λαούς είναι συνώνυμη με τον χαρακτήρα του ‘Έλληνα από την αρχαιότητα ακόμα. Καταφέραμε να διεκπεραιώσουμε συναλλαγές με ξένους λαούς, με διαφορετικά νομίσματα χιλιάδες χρόνια πριν. Μπορέσαμε να ανταποκριθούμε σε συναλλακτικές ανάγκες ακόμα και όταν – στην Τουρκοκρατία – δεν είχαμε κρατική υπόσταση. Ο οικουμενισμός της οικονομίας και του πολιτισμού ήταν ανέκαθεν ο φυσικός χώρος του ‘Έλληνα. Καλωσορίσαμε, λοιπόν, το νέο νόμισμα ως σημάδι οικονομικής σύγκλισης και ως προοικονομία πολιτιστικής Ευρω-Σύνθεσης. Από την Πρωτοχρονιά του 2002 όλοι οι πολίτες της Ευρω-ζώνης έχουν στα χέρια τους το ίδιο νόμισμα. Δίπλα στην λατινική ονομασία EURO ιχνογραφείται και η ελληνική ΕΥΡΩ. Οι υπόλοιποι Ευρωπαίοι προσπαθούν αδέξια να συλλαβίσουν τους ελληνικούς χαρακτήρες· το Ε, το Υ (λατινικό ΟΥ) το Ρ (λατινικό ΠΕ) το αλλόφερτο, παράξενο Ωμέγα. Οι μόνοι που μπορούνε να διαβάσουνε εξίσου καλά και τις δύο ονομασίες είμαστε εμείς, οι ‘Έλληνες!!!…
Υ.Γ.:..και ο Ζισκάρ ντ’ Εστέν υπήρξε αληθινός φίλος και της Ελλάδος και των Ελλήνων….
Χρίστος Χ. Λιάπης MD, MSc, PhD, Ψυχίατρος – Διδάκτωρ Παν/μιου Αθηνών, Πρόεδρος ΚΕΘΕΑ
