Μέσα από τη γενική απαισιοδοξία που δημιούργησε η κρίση Covid-19, τα τελευταία χρόνια έχουν έρθει καλά νέα για τα Δυτικά Βαλκάνια, με την Ευρωπαϊκή Ένωση να δίνει το πράσινο φως στην έναρξη των ενταξιακών διαπραγματεύσεων για την Αλβανία και τη Βόρια Μακεδονία.
του Στράτου Γεραγώτη*
Αυτή η «καθυστερημένη» αλλά αναμενόμενη απόφαση είναι ένα αδιαμφισβήτητο βήμα προς την υλοποίηση των ευρωπαϊκών φιλοδοξιών των Δυτικών Βαλκανίων, γεγονός που σίγουρα θα προκαλέσει αισιοδοξία στην περιοχή. Από την άλλη πλευρά, η απόφαση αυτή σηματοδοτεί ένα σημαντικό γεγονός: η ΕΕ μπορεί να λάβει στρατηγικές αποφάσεις ακόμη και εν μέσω μιας από τις μεγαλύτερες κρίσεις για την ήπειρο (αν και δεν έχει ορίσει ημερομηνία για την επίσημη έναρξη των διαπραγματεύσεων και έχει προσθέσει περαιτέρω διαδικασίες για την Αλβανία).
Ο χρόνος μετρά
Τις πόρτες της ΕΕ έχουν “χτυπήσει” πολλές φορές στα δυτικά Βαλκάνια. Η τελευταία άρνηση τον περασμένο Οκτώβριο, που επιβλήθηκε από τη Γαλλία, είχε χαρακτηριστεί ως “ιστορικό λάθος”. Για να είμαστε σαφείς, τα επιχειρήματα που οδήγησαν στην απόφαση του Εμμανουήλ Μακρόν, που ακολουθήθηκε από ένα έγγραφο που υποβλήθηκε τον Φεβρουάριο του 2020, το οποίο πρότεινε μια υπό όρους διαδικασία επτά σταδίων για την ένταξη στην Ένωση, βασισμένη στην ισχυρή προετοιμασία προς αποφυγή λαθών , ηταν περισσότερο προσχηματικές παρά ουσιαστικές .
Τα προβλήματα των Βαλκανίων
Είναι αξιέπαινο το γεγονός ότι, παρά τα εσωτερικά προβλήματα, η ΕΕ επικεντρώθηκε σε έναν οραματικό και ρεαλιστικό υπολογισμό των κερδών και του κόστους, δημιουργώντας μια λογική βάση για την επανεκκίνηση της διαδικασίας διεύρυνσης για τα Δυτικά Βαλκάνια. Κάθε περαιτέρω καθυστέρηση θα οδηγούσε στην συρρίκνωση της δύναμης της Ένωσης, αλλά και τη δημιουργία αντιφατικών οραμάτων για το μέλλον των Βαλκανίων. Ως εκ τούτου, η απόφαση να δοθεί το πράσινο φως στην έναρξη των διαπραγματεύσεων δεν πρέπει να θεωρηθεί ως φιλανθρωπική απόφαση, αλλά ως συμφέρον μιας γεωπολιτικής Ευρώπης. Άλλες δύσκολες αντιπαραθέσεις παραμένουν ακόμη ανοικτές στην περιοχή, όπως η διαμάχη μεταξύ Κοσσυφοπεδίου και Σερβίας και τα προβλήματα στη Βοσνία-Ερζεγοβίνη.
Σε έναν κόσμο όπου επικρατεί ακόμα και σήμερα το σενάριο της επιστροφής του “μεγάλου ανταγωνισμού εξουσίας”, άλλοι εξωτερικοί παράγοντες, έχουν ενισχύσει την παράνομη επιρροή τους στα Δυτικά Βαλκάνια, μέσω μιας ενισχυμένης οικονομικής και πολιτικής ορατότητας. Τα τελευταία χρόνια, η επιθετική παρέμβαση της Ρωσίας στα Βαλκάνια έχει αυξηθεί με στόχο την αύξηση του κόστους ενσωμάτωσης των χωρών της περιοχής στο ΝΑΤΟ και την ΕΕ, εκμεταλλευόμενη τις εσωτερικές πολιτικές και οικονομικές αδυναμίες. Η Κίνα αυξάνει την επιρροή της στην περιοχή, μέσω αμφιλεγόμενων οικονομικών υποθέσεων και παγίδων χρέους, προκειμένου να αποκτήσει οικονομικό και γεωπολιτικό έλεγχο στην περιοχή.
Οι σημαντικές προσπάθειες της ΕΕ για την προώθηση της χρηστής διακυβέρνησης στα Δυτικά Βαλκάνια χάθηκαν πολύ συχνά στο θόρυβο της πολιτικής ανάλυσης και συζήτησης και οι απαντήσεις δεν ανταποκρίθηκαν στις προσδοκίες. Αυτό εξηγείται από το γεγονός ότι όλες οι χώρες της περιοχής έχουν χάσει έδαφος όσον αφορά τη βελτίωση του κράτους δικαίου, τη διασφάλιση της ελευθερίας των μέσων ενημέρωσης, τον έλεγχο της διαφθοράς, τη δημοκρατική ανάπτυξη. Αυτό, με τη σειρά του, δημιούργησε νέους χώρους για λαϊκιστές ηγέτες που προωθούν ανοιχτά την ευρωπαϊκή ιδέα χωρίς να αλλάζουν τις συνήθεις πολιτικές τους συνήθειες.
Η αναθεωρημένη διαδικασία διεύρυνσης της ΕΕ, η οποία θα επικεντρωθεί σε θεμελιώδη αρχές , όπως το κράτος δικαίου, η καταπολέμηση της διαφθοράς και η οικονομική ανάπτυξη, θα φέρει μια αναγκαία δόση ρεαλισμού στα Δυτικά Βαλκάνια, αλλά και στα θεσμικά όργανα της ΕΕ. Η στήριξη αυτής της πολιτικής θα είναι το κλειδί. Η πορεία όμως θα είναι σίγουρα μακρά.
Ευρωπαϊκό στρες τεστ
Κατά κάποιο τρόπο, η απόφαση ήταν επίσης συμβολική, σύμβολο της ευρωπαϊκής αλληλεγγύης. Η Ευρώπη καταπολεμά την πανδημία του αιώνα, η οποία δημιούργησε μια μεγάλη κρίση δημόσιας υγείας και προετοιμάζεται για την οικονομική ύφεση που θα προκύψει. Θα χρειαστεί πολύς χρόνος πριν από την κανονική επιστροφή. Η κρίση θα έχει απρόβλεπτες συνέπειες για την ελεύθερη οικονομία της αγοράς, τις ανοιχτές κοινωνίες, την ασφάλεια και την άμυνα της ηπείρου. Το πραγματικό άγχος για την ΕΕ θα είναι η κοινή διαχείριση της οικονομικής ανάκαμψης.
Τα Δυτικά Βαλκάνια δεν πρέπει να παραμείνουν εκτός της κοινής ευρωπαϊκής αντίδρασης. Η οικονομική ζημία που θα προκαλέσει αυτή η κρίση στην φτωχή περιοχή της Ευρώπης θα είναι τεράστια, δεδομένου ότι το μέσο κατά κεφαλήν εισόδημα στα Δυτικά Βαλκάνια είναι μικρότερο από 5000 ευρώ (δηλ το 14% του μέσου εισοδήματος στην ΕΕ). Για να χειροτερέψουν τα προβλήματα, τα δυτικά Βαλκάνια θα μπορούσαν να πληγούν από μια οικονομική ύφεση που θα προκαλέσει κατάρρευση των δημόσιων εσόδων και πλούτου, αύξηση του δημόσιου χρέους, μείωση των εμβασμάτων και των ξένων επενδύσεων, δημιουργώντας μεγαλύτερες οικονομικές και κοινωνικές ανισότητες. Η Ευρωπαϊκή Ένωση θα πρέπει να στηρίξει την περιοχή με ένα ολοκληρωμένο οικονομικό και επενδυτικό σχέδιο.
Ένας άλλος τομέας στον οποίο η ΕΕ πρέπει να αναλάβει ευρύτερη και πιο συντονισμένη δράση είναι η στρατηγική επικοινωνία, η αύξηση της εμπιστοσύνης του κοινού στα κράτη μέλη και στις φιλοδοξίες, για την αντιμετώπιση της ρωσικής και κινεζικής προπαγάνδας . Για τα Δυτικά Βαλκάνια, η Ένωση έχει ήδη εξαγγείλει σχέδιο βοήθειας ύψους 410 εκατ. Ευρώ για την αντιμετώπιση των επειγουσών ιατρικών αναγκών και της μακροπρόθεσμης οικονομικής ανάκαμψης. Παρ ‘όλα αυτά, η αφήγηση που χτίζεται αργά στην περιοχή, ειδικότερα στη Σερβία, είναι ότι η Κίνα είναι ο πραγματικός εταίρος που βοηθά σε περιόδους ανάγκης.
Ευκαιρίες προκύπτουν από κάθε κρίση. Τα Δυτικά Βαλκάνια, με μια αγορά 18 εκατομμυρίων καταναλωτών, εύκολα συνδεδεμένα με την ευρωπαϊκή κοινή αγορά, έχουν πραγματικό οικονομικό δυναμικό. Τώρα οπου επανεξετάζεται η παγκοσμιοποίηση και θα μειωθούν τα δίκτυα παραγωγής, μπορούν να δημιουργηθούν νέες ευκαιρίες για την προσέλκυση νέων δυτικών επενδύσεων στα Βαλκάνια. Όμως οι συνθήκες για ένα φιλικό και ελκυστικό εμπορικό περιβάλλον δεν πρέπει να λείπουν. Και εδώ , το χρονοδιάγραμμα έχει την σημασία του.
*Στράτος Γεραγώτης, Διδάκτωρ Παν/μιου των Βρυξελλών, τ. Καθηγητής Ευρωπαϊκής Πολιτικής στο Παν/μιο της Pavia της Ιταλίας
