Στην εποχή της αέναης «κούρσας» για τεχνολογική αναβάθμιση και εξέλιξη, η Ελλάδα βρίσκεται ψηλά στη λίστα των χωρών της ΕΕ που έχουν κάνει αλματώδη βήματα προόδου. Η κυβέρνηση του Κυριάκου Μητσοτάκη επενδύει στην έρευνα και στις καινοτόμες λύσεις, ώστε να βελτιωθεί η ανταγωνιστικότητα και παράλληλα η ευημερία των πολιτών.
Ο υφυπουργός Ανάπτυξης, αρμόδιος για θέματα έρευνας και καινοτομίας, Σταύρος Καλαφάτης, μιλά στο «Μανιφέστο» για το σχέδιο του υπουργείου να συνδεθεί η έρευνα με τις επιχειρήσεις και την παραγωγικότητα, για το πως τα ελληνικά ερευνητικά κέντρα μπορούν να γίνουν πιο ανταγωνιστικά και να προσελκύσουν διεθνείς επενδύσεις, για τα χρηματοδοτικά εργαλεία που είναι διαθέσιμα για startups και ερευνητές, για τον στόχο του υπουργείο να απλοποιήσει τις διαδικασίες του ΕΣΠΑ και, φυσικά, για το πως αντιμετωπίζει ήδη η χώρα μας την «πληγή» του brain drain.
Ποιο είναι το σχέδιο του υπουργείου για να συνδεθεί η έρευνα με την παραγωγή και τις επιχειρήσεις;
Η έρευνα και η καινοτομία είναι οι κινητήριες δυνάμεις του νέου παραγωγικού μοντέλου που χτίζουμε – ενός μοντέλου που βασίζεται στη γνώση και στις νέες τεχνολογίες. Γιατί καμία έρευνα –όπως έχει τονίσει ο πρωθυπουργός, Κυριάκος Μητσοτάκης– δεν επιτελεί τον κοινωνικό της προορισμό αν τα αποτελέσματά της δεν μετατρέπονται και σε καινοτόμες λύσεις. Μόνο τότε βελτιώνεται η ανταγωνιστικότητα της οικονομίας και, μαζί της, εξελίσσεται και η ευημερία των πολιτών.
Με την ανασυγκρότηση του Εθνικού Συμβουλίου Ερευνας, Τεχνολογίας και Καινοτομίας (ΕΣΕΤΕΚ), έχουμε εντείνει τον βηματισμό μας τόσο σε επίπεδο διαμόρφωσης πολιτικών όσο και σε επίπεδο υλοποίησης δράσεων. Αυξάνουμε τις επιδόσεις σε έρευνα και καινοτομία των ερευνητικών και ακαδημαϊκών φορέων όσο και του οικοσυστήματος καινοτομίας μέσα από θεσμικές παρεμβάσεις αλλά και με τη χρηματοδότηση ερευνητικών έργων.
Το δείχνουν και οι αριθμοί: Οι δαπάνες για έρευνα και ανάπτυξη έφτασαν στο 1,5% του ΑΕΠ – το υψηλότερο ποσοστό στην ιστορία της χώρας. Ταυτόχρονα, επεκτείνουμε, ενισχύουμε και αναβαθμίζουμε τις υποδομές των ερευνητικών κέντρων, για πρώτη φορά με ένα τόσο σημαντικό ποσό της τάξεως άνω των 370 εκατ. ευρώ με πόρους που προέρχονται κυρίως από το Ταμείο Ανάκαμψης.
Είναι πράγματι κομβικής σημασίας να γεφυρώσουμε το χάσμα μεταξύ των εργαστηρίων και της πραγματικής οικονομίας. Αυτό εφαρμόζουμε στην πράξη με συγκεκριμένες πολιτικές. Κυρίως, μέσω συνεργατικών ερευνητικών έργων όπου πανεπιστήμια και ερευνητικά ιδρύματα δουλεύουν απευθείας με επιχειρήσεις. Για παράδειγμα, στην Ενιαία Δράση Κρατικών Ενισχύσεων «Ερευνώ-Δημιουργώ-Καινοτομώ», που ολοκληρώθηκε, συμμετείχαν περισσότερες από 1.200 επιχειρήσεις μαζί με 72 πανεπιστήμια και ερευνητικά κέντρα, υλοποιώντας 1.105 έργα καινοτομίας σε όλη την Ελλάδα. Μέσα από αυτή τη δράση δημιουργήθηκαν πάνω από 8.700 θέσεις εργασίας και 1.190 νέα προϊόντα μπήκαν στην αγορά.
Έχουν ιδρυθεί Γραφεία Μεταφοράς Τεχνολογίας (Τechnology Τransfer Οffices) σε πανεπιστήμια που βοηθούν τους ερευνητές να κατοχυρώσουν ευρεσιτεχνίες και να τις αξιοποιήσουν εμπορικά, είτε σε υπάρχουσες εταιρείες είτε ιδρύοντας spin-off επιχειρήσεις. Καλλιεργούμε κοινές δομές: θερμοκοιτίδες και επιταχυντές επιχειρήσεων μέσα ή κοντά σε πανεπιστήμια, όπου φοιτητές και ερευνητές μπορούν να μετατρέψουν τις ιδέες τους σε startups.
Μέσω του Elevate Greece, που δημιούργησε αυτή η κυβέρνηση, ένα μητρώο και πλατφόρμα για νεοφυείς επιχειρήσεις, συμβάλλουμε ώστε να έρθουν οι startups σε επαφή με ερευνητικά αποτελέσματα αλλά και με χρηματοδοτικά εργαλεία του κράτους. Δίνουμε γενναίες φοροαπαλλαγές σε επιχειρήσεις που επενδύουν σε R&D, κάτι που τις ωθεί να συνεργαστούν με ακαδημαϊκούς φορείς σε ερευνητικά πρότζεκτ. Φέρνουμε κοντά τον κόσμο της επιστήμης με τον κόσμο της αγοράς μέσα από κοινά έργα, κοινούς θεσμούς και κίνητρα. Το αποτέλεσμα είναι ότι όλο και περισσότερη γνώση που παράγεται στα ελληνικά εργαστήρια μετατρέπεται σε καινοτόμα προϊόντα και υπηρεσίες στην αγορά και την κοινωνία.
Πώς μπορούν τα ελληνικά ερευνητικά κέντρα να γίνουν πιο ανταγωνιστικά και να προσελκύσουν διεθνείς επενδύσεις;
Με το να ενώσουν δυνάμεις, να προβάλλουν το επιστημονικό τους έργο, να αναδείξουν το ερευνητικό τους δυναμικό και να ανταποκριθούν καλύτερα στις ανάγκες των επιχειρήσεων και της κοινωνίας. Πριν από λίγο καιρό στη Θεσσαλονίκη κάναμε ένα βήμα που θεωρώ εμβληματικό για την προσέγγιση επιστήμης και κοινωνίας. Το Εθνικό Κέντρο Ερευνας & Τεχνολογικής Ανάπτυξης (ΕΚΕΤΑ), ένα από τα κορυφαία ερευνητικά μας κέντρα, υπέγραψε μνημόνιο συνεργασίας με το NOESIS – το Κέντρο Διάδοσης Επιστημών και Μουσείο Τεχνολογίας. Το σκεπτικό ήταν να ενώσουμε τις δυνάμεις ενός ιδρύματος που παράγει νέα γνώση με ένα ίδρυμα που εκπαιδεύει το κοινό στην τεχνολογία, με στόχο η επιστήμη να βγει από το εργαστήριο και να γίνει καθημερινό εργαλείο για τον πολίτη.
Στην πράξη, αυτό σημαίνει ότι θα υλοποιηθούν από κοινού εκπαιδευτικά προγράμματα, εκθέσεις τεχνολογίας, δράσεις για μαθητές και φοιτητές, ακόμα και κοινά ερευνητικά πρότζεκτ. Το ΕΚΕΤΑ μέσω του NOESIS θα ακούει καλύτερα τις ανάγκες της κοινωνίας. Ουσιαστικά, αυτή η συνέργεια δείχνει τον δρόμο της σύγκλισης επιστήμης και κοινωνίας. Δεν είναι μια τυπική, γραφειοκρατική συνεργασία, είναι κάτι βαθύτερο: μια στρατηγική και κοινωνική πρωτοβουλία με στόχο να διαχυθεί η καινοτομία σε ολόκληρη την κοινωνία.
Τέτοιες συνέργειες δείχνουν ότι η έρευνα δεν μένει εγκλωβισμένη στα εργαστήρια. Γίνεται κτήμα της κοινωνίας, λύνοντας καθημερινά προβλήματα, διασυνδέοντας τα τοπικά οικοσυστήματα καινοτομίας, δημιουργώντας προϋποθέσεις καλύτερης πρόσβασης σε χρηματοδοτικά εργαλεία, ενισχύοντας την οικονομία και την ανταγωνιστικότητα της χώρας μας.
Ποια χρηματοδοτικά εργαλεία είναι διαθέσιμα σήμερα για startups και ερευνητές;
Τα χρηματοδοτικά εργαλεία είναι ο μοχλός που επιτρέπει σε όλο το οικοσύστημα καινοτομίας να κινηθεί. Και πράγματι, το τοπίο βελτιώνεται αισθητά για τις επιχειρήσεις που επενδύουν στην καινοτομία. Πέρα από το ευρωπαϊκό πρόγραμμα «Ορίζοντας Ευρώπη» (2021-2027), στο οποίο η χώρα μας κατατάσσεται στην 7η θέση στους «27», υπάρχουν σημαντικές κρατικές δράσεις χρηματοδότησης.
Σας μίλησα ήδη για το «Ερευνώ–Δημιουργώ–Καινοτομώ», μέσω του οποίου επενδύθηκαν πάνω από 540 εκατ. ευρώ την περίοδο 2014-2020 για έργα έρευνας και καινοτομίας, με συμμετοχή χιλιάδων επιχειρήσεων και ερευνητικών φορέων.
Αυτή η δράση συνεχίζεται και στο νέο ΕΣΠΑ 2021-2027 με το πρόγραμμα «Ερευνώ-Καινοτομώ», που εξελίσσεται με προϋπολογισμό περίπου 237 εκατ. ευρώ. Αυτό σημαίνει ότι ακόμη περισσότερες επιχειρήσεις μπορούν να λάβουν επιδοτήσεις για να συνεργαστούν με ερευνητές, να αναπτύξουν προϊόντα υψηλής τεχνολογίας και να καινοτομήσουν.
Επιπλέον, το Ταμείο Ανάκαμψης (μέσω του σχεδίου Ελλάδα 2.0) διαθέτει σημαντικούς πόρους για την ψηφιακή μετάβαση και την καινοτομία – από αυτούς, αρκετά προγράμματα απευθύνονται άμεσα σε επιχειρήσεις (π.χ. κουπόνια ψηφιοποίησης, χρηματοδότηση για έργα R&D σε τομείς όπως η πράσινη ενέργεια και η τεχνητή νοημοσύνη). Εχει επίσης δημιουργηθεί μια σειρά από νέα επενδυτικά ταμεία μέσω της Ελληνικής Αναπτυξιακής Τράπεζας Επενδύσεων, που μαζί με ιδιώτες επενδυτές επενδύουν σε νεοφυείς επιχειρήσεις (Venture Capital funds). Το πρόγραμμα EquiFund που «έτρεξε» τα προηγούμενα χρόνια και χρηματοδότησε δεκάδες startups είναι ένα παράδειγμα – και τώρα εξελίσσεται σε νέα εργαλεία. Ακόμη, βλέπουμε φορολογικά κίνητρα που έδωσε η κυβέρνησή μας να αποδίδουν: για παράδειγμα, η υπερέκπτωση δαπανών R&D (130%) ενθαρρύνει όλο και περισσότερες εταιρείες να αυξήσουν τις δαπάνες τους σε έρευνα, αφού αναγνωρίζεται φορολογικά.
Όλα αυτά συνθέτουν ένα τοπίο σαφώς καλύτερο για μια επιχείρηση που θέλει να επενδύσει στην καινοτομία: βρίσκει χρηματοδότηση ευκολότερα, είτε μέσω επιδότησης είτε μέσω επενδυτικών κεφαλαίων, βρίσκει συνεργάτες στην έρευνα και –πολύ σημαντικό– βρίσκει πλέον και παραδείγματα επιτυχίας που την εμπνέουν να τολμήσει. Η κουλτούρα των επενδύσεων στην καινοτομία αλλάζει. Πριν από λίγα χρόνια οι ελληνικές επιχειρήσεις ήταν διστακτικές. Τώρα κατανοούν ότι η καινοτομία δεν είναι κόστος, είναι προϋπόθεση επιβίωσης και ανάπτυξης. Με αυτά τα εργαλεία, η Ελλάδα γίνεται κέντρο καινοτομίας στη Νοτιοανατολική Ευρώπη.
Προγραμματίζετε απλούστευση των διαδικασιών στο ΕΣΠΑ ώστε να φτάνει πιο γρήγορα η χρηματοδότηση;
Βασική μας στόχευση στο υπουργείο Ανάπτυξης είναι η απλοποίηση διαδικασιών –όπου υπάρχουν οι δυνατότητες– ώστε η χρηματοδότηση, χωρίς να παραβιάζουμε τους κανόνες διαφάνειας και νομιμότητας, να φθάνει σε πιο σύντομο χρονικό διάστημα στους δικαιούχους. Προς την κατεύθυνση αυτή, όπως έχει ανακοινώσει πρόσφατα ο υπουργός, Τάκης Θεοδωρικάκος, τον Δεκέμβριο θα ψηφιστεί το νομοσχέδιο του υπουργείου Ανάπτυξης για τη μείωση του γραφειοκρατικού βάρους και την απλοποίηση των διαδικασιών, στηρίζοντας έμπρακτα με αυτόν τον τρόπο το επιχειρείν στη χώρα μας.
Τι πρωτοβουλίες αναλαμβάνετε για να επιστρέψουν νέοι ερευνητές από το εξωτερικό και να περιοριστεί το brain drain;
Η χώρα μας διαθέτει εξαιρετικό επιστημονικό και ερευνητικό δυναμικό υψηλών προσόντων. Από την πρώτη στιγμή η προσπάθειά μας ήταν να δημιουργηθούν νέες θέσεις εργασίας υψηλής εξειδίκευσης μέσα από φορολογικά κίνητρα για τις επιχειρήσεις που επενδύουν στην έρευνα και την ανάπτυξη και ταυτόχρονα ενισχύοντας τα ερευνητικά μας κέντρα.
Είναι αυτή η κυβέρνηση που συνέβαλε στη δημιουργία 20.000 θέσεων εργασίας υψηλής εξειδίκευσης τα τελευταία έξι χρόνια. Μάλιστα, σύμφωνα με τα στοιχεία του Εθνικού Κέντρου Τεκμηρίωσης, το 86% των νέων διδακτόρων δεν σκοπεύει να μεταναστεύσει στο εξωτερικό στο άμεσο μέλλον.
Είναι αυτή η κυβέρνηση που με την πρωτοβουλία του πρωθυπουργού για επαναπατρισμό Ελλήνων επιστημόνων που διαπρέπουν στο εξωτερικό προχώρησε στην αυτόματη αναγνώριση της ειδικότητας ή εξειδίκευσης που έχει αποκτηθεί στις ΗΠΑ με σημαντικά φορολογικά κίνητρα για όσους επιστρέψουν και 50% μειωμένο φόρο εισοδήματος για επτά χρόνια.
Παράλληλα, αύξησε τα τελευταία χρόνια τον αριθμό των ερευνητών σε ερευνητικά κέντρα και πανεπιστήμια κατά περίπου 40%, προσελκύει επενδύσεις ξένων εταιρειών με πρόσφατο παράδειγμα την υπογραφή συμφωνίας με την OpenAI – και προχώρησε στην αναγνώριση του διδακτορικού ως προϋπηρεσία για τους Ερευνητές και Ειδικούς Λειτουργικούς Επιστήμονες.
Πριν από λίγες μέρες ψηφίσαμε στη Βουλή –στο πλαίσιο των μέτρων στήριξης που εξήγγειλε ο πρωθυπουργός από τη ΔΕΘ– τη διεύρυνση του πλαισίου αναγνώρισης της προϋπηρεσίας των Ερευνητών, και για τους Ειδικούς Λειτουργικούς Επιστήμονες, στο πρότυπο όσων ισχύουν για τα μέλη ΔΕΠ των ΑΕΙ. Μάλιστα, με άλλη ρύθμιση, εξαιρέσαμε από κάθε φορολόγηση το ειδικό επίδομα βιβλιοθήκης.
Με στοχευμένες δράσεις, συμμετοχή στην ευρωπαϊκή προσπάθεια «Choose Europe for Science» και προσέλκυση επενδύσεων βήμα βήμα δημιουργούμε τις προϋποθέσεις όχι μόνο για να επιστρέψουν οι επιστήμονές μας στην πατρίδα, αλλά για να έχουν τις συνθήκες εκείνες ώστε να μη φύγουν ξανά.
