Δεν θα μας εκπλήξει για το αν το έκτακτο Ευρωπαϊκό Συμβούλιο αυτής της εβδομάδας δεν ολοκληρώσει τη συζήτηση για το επόμενο πολυετές δημοσιονομικό πλαίσιο της ΕΕ, τον επταετή προϋπολογισμό 2021-27. Πρόκειται για μια πολύ περίπλοκη απόφαση, στην οποία αποκλίνουν τα εθνικά συμφέροντα και οι απαιτήσεις της Ένωσης. Την τελευταία φορά, για τον προϋπολογισμό 2014-20, οι διαπραγματεύσεις διήρκεσαν δυόμισι χρόνια.
Του Στράτου Γεραγώτη *
Έχουμε ακόμα ένα ολόκληρο χρόνο μπροστά μας. Ωστόσο, η διαπραγμάτευση είναι πολύ πιο δύσκολη σήμερα από ό,τι ήταν τότε. Από τη μια πλευρά, στην πραγματικότητα, πρέπει να αντιμετωπίσουμε την αποχώρηση του Ηνωμένου Βασιλείου και τις λογιστικές συνέπειες αυτής της αποχώρησης , δηλαδή μια «τρύπα» περίπου 12 δισεκατομμυρίων ευρώ. Από την άλλη πλευρά, η Ένωση βρίσκεται όλο και περισσότερο μόνη της σε έναν κόσμο αυξανόμενης εχθρότητας και ανταγωνιστικότητας, που απαιτεί απαντήσεις και πολιτικές που είναι σε μεγάλο βαθμό διαφορετικές από αυτές του παρελθόντος και συνεπώς έχει ανάγκη από ένα καινοτόμο και πιο ουσιαστικό προϋπολογισμό. Εάν λάβουμε υπόψη μόνο ορισμένα σημεία του προγράμματος της Επιτροπής που παρουσίασε η Ursula von der Leyen ή το στρατηγικό πρόγραμμα του Ευρωπαϊκού Συμβουλίου στα τέλη του 2019: μια νέα ψηφιακή πολιτική – που ανακοινώθηκε τελευταία – που συνδέεται στενά με την Πράσινη Πράξη της Ευρώπης που θα μας φέρει μέχρι το 2050 με μηδενικές εκπομπές ή ακόμη τα σχέδια στον τομέα της κοινής άμυνας για να προσδώσει αξιοπιστία και βαρύτητα στην εξωτερική πολιτική της Ένωσης. Με λίγα λόγια, μια σειρά δεσμεύσεων που απαιτούν πολύ μεγαλύτερο προϋπολογισμό από τον τρέχοντα ή, εναλλακτικά, μια διαφορετική κατανομή των δαπανών.
Και εδώ είναι που αρχίζουν τα προβλήματα. Ο Πρόεδρος του Ευρωπαϊκού Συμβουλίου, ο Βέλγος Charles Michel, ένας μεγάλος μαέστρος των συμβιβασμών, πρότεινε έναν συνολικό προϋπολογισμό κατά την επταετή περίοδο ίσο με το 1,074% του ακαθάριστου εθνικού εισοδήματος της ΕΕ, λιγότερο από το 1,11% που πρότεινε η Επιτροπή, αλλά περισσότερο από 1% από τις λεγόμενες 4 “λιτές” χώρες (Ολλανδία, Δανία, Αυστρία και Σουηδία). Πάντα αυτές οι τέσσερες χώρες αποτελούν την κυρίαρχη ομάδα εκείνων των χωρών που αντιτίθενται σε κάθε απόπειρα χαλάρωσης των κριτηρίων λιτότητας που ρυθμίζουν τις χώρες μέλη του ευρώ.
Οι κίνδυνοι του rebate
Πίσω από αυτή την αντίσταση στην αύξηση του συνολικού προϋπολογισμού της ΕΕ βρίσκεται μια πολύ επικίνδυνη φιλοσοφία, η εξέταση της εθνικής συνεισφοράς στον κοινό προϋπολογισμό με αυστηρούς λογιστικούς όρους όσον αφορά το κόστος και τα οφέλη. Οι τέσσερις αυτές χώρες συγκαταλέγονται μεταξύ των καθαρών συνεισφερόντων, στον προϋπολογισμό της ΕΕ και σήμερα κρύβονται πίσω από την έξοδο του Ηνωμένου Βασιλείου για να απαιτήσουν όχι μόνο την παρεμπόδιση οποιασδήποτε αύξησης αλλά κυρίως την μόνιμη επιστροφή χρημάτων από τον προϋπολογισμό ΕΕ. Αυτό είναι το αποκαλούμενο “rebate “, μία από τις χειρότερες κληρονομιές που έχει αφήσει το Λονδίνο στην Ένωση από το 1984, όταν η Θάτσερ ξεκίνησε το περίφημο “θέλω τα χρήματά μου”. Η επιχορήγηση της χορηγήθηκε, ωστόσο, αυτό δεν έκανε το Ηνωμένο Βασίλειο πιο ενθουσιώδες για το ευρωπαϊκό σχέδιο, αντίθετα το οδήγησε στο Brexit .
Εν συντομία, η εθνική συνεισφορά στον κοινό προϋπολογισμό δεν μπορεί να υπολογιστεί λογιστικά, αλλά πρέπει να ερμηνευθούν τα έμμεσα πλεονεκτήματα της συμμετοχής στη μεγάλη και ελεύθερη ενιαία ευρωπαϊκή αγορά. Ο παρατηρητής της ΕΕ υπολογίζει, για παράδειγμα, ότι οι Κάτω Χώρες έχουν έσοδα ύψους 1,5 ευρώ για κάθε ευρώ συνεισφοράς στον κοινό προϋπολογισμό χάρη στο κοινοτικό εμπόριο. Από την άλλη πλευρά, οι τέσσερις αυτές χώρες είναι οι πλουσιότερες χώρες της ΕΕ, στις οποίες προστίθεται και η Γερμανία, η οποία με τη σειρά της λαμβάνει επιστροφές, και ασφαλώς αυτός ο μεγάλος πλούτος δεν πέφτει από τον ουρανό, αλλά από την ύπαρξη της Ένωσης. Ως εκ τούτου, ζητώντας να γίνουν οι επιστροφές μόνιμες, όπως ζητά ο ολλανδός πρωθυπουργός Mark Rutte και οι συνάδελφοί του, είναι ένα απαράδεκτο αίτημα.
Περιοριστικές αποδόσεις και νέες επιλογές
Για να επιλύσει το ζήτημα, ο Charles Michel προτείνει τις επαναλαμβανόμενες επιστροφές. Αν όμως πρόκειται για μια μάχη που οι άλλοι εταίροι, αρχής γενομένης από τη Γαλλία και την Ιταλία, σκοπεύουν να δώσουν ενάντια στους ισχυρισμούς των τεσσάρων γερακιών, τότε το συνολικό μέτρο του μελλοντικού κοινοτικού προϋπολογισμού παραμένει απαραίτητο προκειμένου να καταστούν δυνατές οι νέες πολιτικές που προτείνει η Επιτροπή. Ο Μισέλ, για παράδειγμα, προτείνει την αύξηση των δαπανών για τη μετανάστευση και την προστασία των συνόρων στα 21,9 δισεκατομμύρια και τη συμβολή στο Ευρωπαϊκό Ταμείο Αμύνης στα 7 δισεκατομμύρια: τα στοιχεία, μεταξύ άλλων, σε δραστική μείωση σε σύγκριση με τις αρχικές προτάσεις της Επιτροπής. Από την άλλη πλευρά, οι δαπάνες ύψους 7,5 δισεκατομμυρίων για το «Ταμείο Μεταβατικής Αλλαγής» παραμένουν στο ίδιο επίπεδο ζήτησης, το οποίο πρέπει να χρησιμοποιηθεί υπέρ των περιφερειών που πρέπει να εγκαταλείψουν τη βιομηχανία άνθρακα για μια πιο πράσινη Ευρώπη.
Είναι απολύτως σαφές ότι οι πρόσθετοι αυτοί πόροι δεν επαρκούν πραγματικά για να ανταποκριθούν στις φιλοδοξίες των στρατηγικών στόχων της Επιτροπής και του Ευρωπαϊκού Συμβουλίου. Επομένως, υπάρχουν δύο επιλογές.
Η πρώτη είναι να χρησιμοποιηθούν τα παραδοσιακά στοιχεία του κοινοτικού προϋπολογισμού με νέο τρόπο, είτε με την κατανομή τους με διαφορετικό τρόπο είτε με την πιο κατάλληλη χρήση τους. Για παράδειγμα, οι δαπάνες για την κοινή γεωργική πολιτική, οι οποίες αντιπροσωπεύουν το 30% του προϋπολογισμού, μπορούν να χρησιμοποιηθούν σε μεγάλο βαθμό για την ανάπτυξη των ψηφιακών τεχνολογιών που εφαρμόζονται στη γεωργία, με σημαντικά πλεονεκτήματα και από πλευράς προστασίας του περιβάλλοντος.
Η συζήτηση για ιδίους πόρους
Η δεύτερη επιλογή είναι να αυξηθούν οι “ίδιοι πόροι” της Ένωσης, δηλαδή τα έσοδα αυτά ανεξάρτητα από τις εθνικές συνεισφορές, μέσω φόρων όπως ο φόρος άνθρακα ή ο φόρος διαδικτύου ή ο φόρος επί των πλαστικών. Θεωρητικά μια πιο ενδιαφέρουσα πορεία, καθώς επίσης η μετατόπιση των κονδυλίων του προϋπολογισμού αντιμετωπίζει την αντιπολίτευση από 16 χώρες της ΕΕ, οι επονομαζόμενες και ως “Φίλοι των Ταμείων Συνοχής”, οι οποίες δεν επιθυμούν ουσιαστικές αλλαγές στη χρήση τους.
Εν κατακλείδι, η μάχη για τον προϋπολογισμό της ΕΕ θα συνεχίσει να αντιπροσωπεύει ένα από τα πιο περίπλοκα βήματα στην κοινωνική ζωή. Αυτή τη φορά πάντως διακυβεύονται όχι μόνο τα εσωτερικά συμφέροντα της ΕΕ, αλλά και ο ρόλος της ως παγκόσμιου γεωπολιτικού παράγοντα, όπως ζήτησε και επανειλημμένα τόνισε η Ursula von der Leyen. Θα επρόκειτο για ένα θαύμα εάν οι ηγέτες των 27 ήταν σε θέση να δουν πέρα από το ενδεχόμενο εθνικό τους συμφέρον.
*O Στράτος Γεραγώτης είναι τ. Καθηγητής Ευρωπαϊκού Δικαίου και Πολιτικής στο Παν/μιο της Pavia της Ιταλίας
